Z dniem zgonu pracownika z mocy samego prawa wygasa stosunek pracy łączący go z dotychczasowym zakładem. Mimo to na firmie ciążą nadal pewne zobowiązania, bowiem niektóre uprawnienia zmarłego zatrudnionego przechodzą na jego bliskich.
Prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika w równych częściach na małżonka oraz na pozostałych członków rodziny, jeżeli spełniają oni warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 1998 nr 162, poz. 1118 z późn. zm.). Małżonek pracownika nabywa prawa majątkowe zmarłego bez względu na to, czy spełnia warunki do uzyskania po zmarłym renty rodzinnej, czy też nie.

Uprawnienia najbliższych

Opierając się na art. 922 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy, przedmiotem dziedziczenia po zmarłym pracowniku mogą być jedynie prawa o charakterze majątkowym (por. uchwała Sądu Najwyższego z 22 lutego 1994 r., sygn. akt I PZP 1/94). Podlegającymi nabyciu prawami majątkowymi wynikającymi ze stosunku pracy mogą być m.in. wynagrodzenie za pracę, za nadgodziny, premie, nagrody, ekwiwalent za niewykorzystany urlop czy zwrot kosztów podróży służbowej.
W związku z wygaśnięciem stosunku pracy najbliżsi zmarłego pracownika mają prawo również otrzymać jego świadectwo pracy. Z wnioskiem o jego wydanie może wystąpić członek rodziny zmarłego, a także inna osoba będąca spadkobiercą pracownika.

Wyjątek od reguły

Artykuł 631 k.p. stanowi odstępstwo od ogólnych zasad dziedziczenia zawartych w kodeksie cywilnym. Nawet istnienie testamentu wskazującego spadkobierców nie ma wpływu na nabycie przez małżonka praw pracowniczych zmarłego.
Wejście praw do spadku na ogólnych zasadach określonych w art. 922 i następnych k.c. może mieć miejsce dopiero, gdy brak jest uprawnionego małżonka i innych osób spełniających warunki do otrzymania renty rodzinnej. W takiej sytuacji możliwe jest dziedziczenie oparte na przepisach ustawy lub na podstawie pozostawionego testamentu (art. 926 k.c.).
Uzasadnienie dla takiego unormowania upatrywać należy w konieczności zapewnienia najbliższej rodzinie zmarłego środków do życia z pominięciem oczekiwania na zakończenie często długotrwałego postępowania spadkowego. Przepis art. 631 par. 2 k.p. dotyczy nabycia konkretnych praw po zmarłym pracowniku, a regulacja ta określa z pominięciem prawa spadkowego zasady realizacji świadczeń wynikających ze stosunku pracy, w którym pozostawał zmarły pracownik na rzecz jego najbliższej rodziny.
Realizacja tych świadczeń może następować na rzecz małżonka i innych członków rodziny bez wymogu uprzedniego formalnego oczekiwania przez sąd spadkowy o stwierdzeniu praw do spadku i podziale tego spadku (orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 11 grudnia 1996 r., sygn. akt III APz 18/96).
Małżonek zmarłego pracownika oraz inni członkowie rodziny mający prawo do otrzymania renty rodzinnej mogą otrzymać również odprawę pośmiertną (art. 93 par. 4 k.p.). Możliwość taka istnieje, gdy śmierć pracownika nastąpiła w czasie trwania stosunku pracy lub po jego rozwiązaniu, w czasie pobierania zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby (art. 93 par. 1 k.p.).
Wysokość odprawy uzależniona jest od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi równowartość pensji za:
● jeden miesiąc pracy w sytuacji, gdy pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
● trzy miesiące, gdy pracownik pracował co najmniej 10 lat,
● sześć miesięcy w przypadku pracy co najmniej 15 lat.
Podkreślić należy, że odprawę dzieli się między wszystkich uprawnionych członków rodziny na równe części. Jeżeli jednak okaże się, że uprawniony do odprawy pośmiertnej członek rodziny jest jedyną osobą uprawnioną do jej otrzymania, należna kwota winna być pomniejszona o połowę. W przypadku zaś gdy pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez ubezpieczyciela nie będzie niższe niż odprawa pośmiertna, osoby uprawnione nie otrzymają jej w ogóle. Gdy kwota odszkodowania będzie zaś niższa niż odprawa, uprawnieni winni otrzymać różnicę między tymi świadczeniami (art. 93 par. 7 k.p.).
PRZYKŁAD
Przejście praw na wdowę i dzieci zmarłego pracownika
Pan Michał był zatrudniony na stanowisku księgowego w firmie Y. Zmarł w wypadku w drodze do pracy. Pozostawił żonę oraz dwójkę dzieci: Julię w wieku 13 lat oraz Adama w wieku 28 lat. Prawa majątkowe winny, opierając się na art. 631 k.p., przejść na wdowę i młodsze dziecko. Adam jako pełnosprawne dziecko ze względu na wiek nie spełnia przesłanek do uzyskania renty rodzinnej.

Piotr Rola