W praktyce zdarzają się często przypadki, że zatrudnieni nie wykorzystują dni wolnych w tym roku kalendarzowym albo w tym czasie, w którym prawo takie zostało nabyte. Pracodawcy spotykają się z żądaniami podwładnych, aby udzielić im w obecnym roku np. zwolnienia z tytułu opieki na dziecko za rok 2011 albo nawet za lata wcześniejsze. Nie muszą jednak uwzględniać takich wniosków.

Opieka nad dzieckiem

Uprawnienie do zwolnienia od pracy, którego podstawą jest opieka nad dzieckiem, przysługuje bowiem tylko w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo. Jego wymiar to dwa dni w ciągu roku kalendarzowego. Warunkiem jego wykorzystania jest wychowywanie przez pracownika dziecka w wieku poniżej 14 roku życia. Przyjmuje się, że może to być nie tylko dziecko własne pracownika, ale także przysposobione lub wychowywane w ramach rodziny zastępczej. Z uprawnienia tego korzystać mogą również mężczyźni.

Niewykorzystane w danym roku zwolnienie na opiekę na dziecko przepada

Zwolnienie przysługuje jednak tylko jednemu z rodziców (opiekunów), dlatego jeśli obydwoje pozostają w stosunku pracy, to każde z nich powinno złożyć swojemu pracodawcy oświadczenie o zamiarze lub o braku zamiaru korzystania z tego uprawnienia. Dla pracowników wychowujących więcej niż jedno dziecko istotne jest to, że okoliczność ta nie wpływa na wymiar zwolnienia, które zawsze wynosi maksymalnie dwa dni. Cel przyznania zwolnienia z tego tytułu nie wiąże się z koniecznością sprawowania opieki na chorym dzieckiem, dlatego pracownik nie ma obowiązku przedstawiania zwolnienia lekarskiego aby uzyskać to zwolnienie. Firma nie ma też prawa nakazania podwładnemu wskazania przyczyny zwolnienia. Przez czas zwolnienia rodzic zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Zwolnienia na ślub

Na podobnych zasadach udzielane są inne zwolnienia nazywane potocznie urlopami okolicznościowymi. W rzeczywistości nie są to urlopy, dlatego jeśli nie zostaną wykorzystane w celu im przeznaczonym, pracodawca nie będzie miał obowiązku udzielania zwolnienia po kilku miesiącach od zdarzenia, które uprawniało do zwolnienia. Zatrudnionemu przysługują:
● dwa dni zwolnienia – w przypadku ślubu, urodzenia się jego dziecka, śmierci i pogrzebu dziecka, małżonka, ojca, matki, ojczyma lub macochy
● jeden dzień – w razie ślubu dziecka, śmierci i pogrzebu siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego opieką.
Pracownik chcący skorzystać z tego uprawnienia powinien złożyć pracodawcy odpowiedni wniosek wskazujący podstawę udzielenia zwolnienia. Firma ma prawo zweryfikować, czy przyczyna zwolnienia rzeczywiście zaistniała, np. trzeba przedłożyć stosowny akt stanu cywilnego. Co do zasady przyjmuje się, że pracodawca nie ma prawa odmówić podwładnemu prawa do takiego zwolnienia. Termin jego udzielenia nie jest ściśle określony przepisami, powinno się ono jednak wiązać z podstawą uprawniającą do takiego wolnego i pozostawać w rozsądnej odległości czasowej od danego zdarzenia. Przykładowo pracownik może na trzy tygodnie przed ślubem poprosić o udzielenie dnia zwolnienia celem załatwienia formalności z nim związanych. Jeśli jednak ta sama osoba o drugi dzień wolny wnosić będzie pół roku po ślubie, pracodawca będzie mógł odmówić, ponieważ związek czasowy ze zdarzeniem uprawniającym do zwolnienia nie będzie zachowany.

Na poszukiwanie pracy

Innym popularnym zwolnieniem z pracy jest zwolnienie na poszukiwanie pracy w okresie wypowiedzenia (co najmniej dwutygodniowego). Przysługuje ono w wymiarze:
● dwóch dni roboczych – w okresie dwutygodniowego i jednomiesięcznego wypowiedzenia,
● trzech dni roboczych – w okresie trzymiesięcznego wypowiedzenia, także w przypadku jego skrócenia na podstawie art. 361 par. 1 kodeksu pracy.
Powinno ono zostać udzielone w czasie dogodnym dla pracownika, ponieważ jego celem jest poszukiwanie nowej pracy. Zwolnienie może być udzielone łącznie w całym wymiarze lub podzielone na mniejsze części. Firma nie ma jednak obowiązku udzielania go takiemu pracownikowi, który deklaruje, że nie będzie poszukiwał nowej pracy lub pracę taką już znalazł.
Za okres nieobecności w pracy w związku z opisanymi wcześniej zwolnieniami zatrudniony nie traci prawa do wynagrodzenia. Zwolnienia te w rzeczywistości nie są urlopami, dlatego w przypadku rozwiązania stosunku pracy przed ich wykorzystaniem, podwładny nie otrzyma za nie żadnego ekwiwalentu pieniężnego.

2 dni urlopu przysługuje pracownikowi w przypadku ślubu, urodzenia się jego dziecka, czy śmierci członka rodziny

Podstawa prawna
Art. 37, 188 oraz 1891 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Par. 15 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. nr 60, poz. 281 z późn. zm.).

Rafał Krawczyk, sędzia Sądu Okręgowego w Toruniu