Przez ostatnie trzy lata pozytywny obraz rynku pracy w Polsce utrwalał się dzięki spadającej do rekordowo niskich poziomów stopie bezrobocia. Ostatnie dane za grudzień 2017 r. pokazują, że bez pracy jest tylko 4,4 proc. aktywnej zawodowo populacji. Palącym problemem staje się zapełnienie wakatów.

– Plany związane z rozwojem wielu firm, a nawet całych sektorów gospodarki, mogą być w tym roku wstrzymywane ze względu na nasilające się braki kadrowe. Z naszych badań wynika, że już 50,5 proc. firm w kraju doświadczyło problemów rekrutacyjnych. Wśród przedsiębiorców, którzy planują zwiększanie zatrudnienia, ten odsetek sięgnął niemal 70 proc. – mówi Maciej Witucki, prezes Work Service.

Na jej zlecenie Kantar Millward Brown regularnie pyta przedsiębiorców o ich plany i bolączki związane z rynkiem pracy. Z najnowszego badania wynika, że co druga firma zmaga się z deficytem pracowników – to aż o 18 pkt proc. więcej niż rok temu. Problem narasta i potwierdza go coraz więcej analiz. Eksperci Komisji Europejskiej też przepytują co kwartał biznes i sprawdzają m.in., jakie są dla niego największe bariery rozwojowe. W przemyśle blisko 47 proc. ankietowanych firm z Polski wskazało, że problemy z pozyskaniem pracowników ograniczają ich działalność. W ciągu roku odsetek narzekających wzrósł o blisko połowę. Podobne problemy trapią cały nasz region. Rekordowo na Węgrzech, gdzie od kilku kwartałów brak pracowników jako barierę wskazuje ponad 70 proc. firm przemysłowych. Na początku tego roku odsetek ten sięgnął 90 proc. Niedawno do krajów zmagających się z brakami siły roboczej dołączyły Niemcy, gdzie już co czwarty przemysłowiec utyskuje na ograniczenie biznesu właśnie z tego powodu.

– Porównując Polskę z krajami Europy Środkowej, możemy powiedzieć, że nie doświadczamy jeszcze tak niskich poziomów bezrobocia, jak choćby w Czechach, Niemczech czy na Węgrzech. Naszym większym problemem pozostaje niższa aktywność zawodowa osób w wieku produkcyjnym. To ten czynnik odpowiada za dzisiejsze deficyty – podkreśla Witucki.

Czas na Polaków

Ukraińcy złagodzili i zahamowali wiele problemów, jakie narastały na naszym rynku pracy. W ubiegłym roku pojawiło się dla nich ponad 1,7 mln oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy. To najpopularniejsza metoda rekrutowania naszych sąsiadów ze Wschodu, ale pozwala im na legalną pracę tylko przez pół roku w ciągu 12 miesięcy. Dla firm, które chcą stabilnego zatrudnienia, to nie rozwiązuje problemu. Najłatwiej zasypywać deficyt pracowniczy Ukraińcami tym pracodawcom, którzy poszukują osób do najprostszych prac, niewymagających wielkich kwalifikacji. Z badania zleconego przez Work Service wynika, że podmioty zmagające się z brakiem rąk do pracy zamierzają podnosić stawki płac. Na wyższe wynagrodzenia w procesach rekrutacyjnych decyduje się ponad 37 proc. przedsiębiorców. Najczęściej dotyczy to dużych firm z sektora handlowego i produkcyjnego. W drugiej kolejności pracodawcy proponują załogom wydłużanie czasu pracy (28,1 proc.) i w ten sposób wakaty zapełniają się dotychczasowymi zasobami kadrowymi. To strategia, którą obrały firmy usługowe. Dopiero na trzecim miejscu przedsiębiorcy wskazali imigrację. Obecnie 26,6 proc. firm planuje przyciągać pracowników z Ukrainy. Z tego rozwiązania w największym stopniu czerpie sektor produkcyjny oraz duże przedsiębiorstwa, które muszą zapełnić setki wakatów. Tych w polskiej gospodarce w ostatnich kwartałach gwałtownie przybyło. Na koniec września 2017 r. w podmiotach zatrudniających co najmniej jedną osobę było ich ponad 130 tys., co pokazuje, że utyskiwania przedsiębiorców mają też potwierdzenie w twardych danych.

– Mimo napływu imigrantów i rosnącej aktywności zawodowej nierównowaga na rynku pracy będzie narastać. Wzrost aktywności zawodowej nie jest w stanie całkowicie załatać dziur w podaży pracy, m.in. ze względu na niedopasowanie kwalifikacji osób powracających na rynek pracy do popytu – podkreślają ekonomiści PKO BP.

Rola imigracji będzie się w ciągu najbliższych lat zwiększała. Jest jednak ryzyko, że będziemy musieli o pracowników konkurować nie tylko z Czechami, Węgrami czy Słowakami, ale także z Niemcami. Płace w Polsce zaś nie stawiają nas w tej walce na zwycięskiej pozycji.

Coraz wyższe płace

Argument płacowy, na który wskazują badania Work Service, jeśli chodzi o rekrutowanie pracowników, znajduje też potwierdzenie w statystykach GUS. W styczniu przeciętne miesięczne wynagrodzenie w firmach zatrudniających powyżej dziewięciu pracowników zwiększyło się o 7,3 proc. r./r. Taka sama dynamika była w grudniu, ale wówczas podbiły ją premie w górnictwie. Nie wiadomo jeszcze, co miało wpływ na płace w styczniu. Tym razem do wzrostu mogły się dołożyć np. wypłaty czternastych pensji w energetycznym gigancie PGE. Eksperci zwracają jednak uwagę, że narastająca presja płacowa jest faktem i firmy coraz częściej jej ulegają. Analitycy mBanku od dłuższego czasu przekonują, że rynek pracy jest tak mocno rozgrzany, a siła przetargowa pracowników rośnie, że dwucyfrowe dynamiki wzrostu płac w całym sektorze przedsiębiorstw to już tylko kwestia czasu. Powoli dołączają do nich ze swoimi prognozami inni. Eksperci ING Banku Śląskiego uważają, że wzrost płac powyżej 10 proc. r./r. zobaczymy w ostatnich miesiącach tego roku.

Także badanie kondycji przedsiębiorstw, jakie cyklicznie prowadzi Narodowy Bank Polski, potwierdza, że wzrostowi wynagrodzeń sprzyjają problemy ze znalezieniem pracowników oraz presja pracowników na wzrost wynagrodzeń. O rosnącej presji informuje prawie co czwarty badany, szczególnie w budownictwie, przetwórstwie oraz w handlu.

Eksperci banku centralnego podkreślają, że odsetek firm zgłaszających wakaty (blisko połowa ankietowanych) jest obecnie wyższy niż na przełomie lat 2007–2008, czyli podczas ostatniego boomu gospodarczego. Kłopoty ze znalezieniem pracowników należą obecnie, wraz ze zmieniającym się otoczeniem prawnym, do najważniejszych barier rozwoju zgłaszanych przez firmy. Szczególnie w przetwórstwie, transporcie i budownictwie. Jeszcze rok temu była to dopiero czwarta bariera dla polskiego biznesu. 

Poprawa na rynku pracy dotyczy całej Unii

Rynek pracy w całej Unii Europejskiej wraca do formy sprzed kryzysu. Szybki wzrost PKB we Wspólnocie pozytywnie przekłada się na pracowników. Chociaż sytuacja w krajach członkowskich pozostaje zróżnicowana, to pozytywne trendy dotarły niemal wszędzie w UE. Według danych za grudzień już w 23 gospodarkach stopa bezrobocia jest jednocyfrowa. Średnia dla całej Unii wynosi 7,3 proc. Prymusem są Czechy, gdzie odsetek osób bez pracy na koniec ubiegłego roku spadł do zaledwie 2,3 proc. Bardzo niskim bezrobociem – między 3 a 4 proc. – mogą się też pochwalić Niemcy, Maltańczycy i Węgrzy. Polska również dobrze się plasuje w unijnym zestawieniu, bo ze wskaźnikiem na poziomie 4,4 proc. ex aequo z Holandią zajmuje 6. miejsce na liście państw, gdzie problem bezrobocia jest najmniej palący. Niestety unijny rynek pracy ma też swój drugi biegun – w Grecji co piąta osoba aktywna zawodowo nie ma zatrudnienia. Także w poturbowanej kryzysem Hiszpanii ten odsetek wciąż pozostaje wysoki i wynosi obecnie 16,4 proc. Dwucyfrowe bezrobocie jest również problemem dla Cypryjczyków i Włochów. W krajach basenu Morza Śródziemnego szczególnie dotkliwie brak pracy dotyka osoby młode, poniżej 25. roku życia. Średnie bezrobocie w tej grupie w UE wynosi nieco ponad 16 proc., ale w Grecji przekracza 40 proc., we Włoszech i Hiszpanii wynosi odpowiednio 32,2 i 36,8 proc.

Prognozy zatrudnienia, jakie ogłaszają przedsiębiorcy, dają nadzieję, że kondycja rynku pracy będzie się jeszcze bardziej poprawiała. W styczniu największy od niemal 30 lat odsetek pracodawców z sektora produkcyjnego deklarował chęć zatrudniania pracowników, a w sektorze usług nastroje są najlepsze od 2001 r. W tym samym czasie w niektórych gospodarkach coraz większym problemem jest znalezienie rąk do pracy. W przemyśle i usługach staje się to powoli jedną z kluczowych barier rozwojowych i ograniczających produkcję. Szczególnie w regionie Europy Środkowo-Wschodniej.