Każdy ubezpieczony pracownik, który jest niezdolny do pracy i przebywa na zwolnieniu lekarskim ma prawo do zasiłku (lub wynagrodzenia) chorobowego, albo do świadczenia rehabilitacyjnego. Zasiłek chorobowy a świadczenie rehabilitacyjne. Komu i kiedy przysługują>> W ten sposób ustawodawca stworzył pracownikowi warunki do jak najszybszego odzyskania pełnej zdolności do pracy.

Osoba przebywająca na zwolnieniu lekarskim powinna więc wykorzystywać je prawidłowo, bowiem w przypadku kontroli pracownikowi grożą poważne konsekwencje.

Kiedy kontrola zwolnienia lekarskiego? Kontrola ZUS lub pracodawcy z zakresu zaświadczeń lekarskich może dotyczyć:

• prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy,

• prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich.

Pierwszy rodzaj kontroli ma charakter formalny - firma może sprawdzić, czy zwolnienie wystawione zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich oraz czy nie zostało sfałszowane. Co ma zrobić pracodawca, jeśli zauważy nieprawidłowości, dowiesz się tutaj>>

Z kolei kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich polega na ustaleniu, czy dana osoba w okresie, w którym jest niezdolna do pracy nie wykonuje pracy zarobkowej lub czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Ten typ kontroli najczęściej przeprowadza ZUS, bowiem pracodawca może ją przeprowadzić tylko wtedy, gdy zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych.

Kiedy pracownik źle wykorzystuje zwolnienie? Okres zwolnienia pracownik powinien bowiem wykorzystać w sposób, który umożliwi mu jak najszybszy powrót do zdrowia. Za wykorzystanie zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem można uznać między innymi nieprzestrzeganie wskazań lekarskich dotyczących nakazu leżenia w łóżku, podejmowanie niektórych prac domowych prac w ogrodzie lub gospodarstwie rolnym, czy też uczestnictwo w różnego rodzaju zajęciach dokształcających, na przykład kursach językowych. Jak wynika z wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 listopada 2002 r. (III AUa 3189/01), "adnotacja na zwolnieniu lekarskim o treści: "pacjent może chodzić" nie usprawiedliwia wykonywania pracy przez pracownika, którego taka adnotacja dotyczy. Taki zapis upoważnia go jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, np. poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską."

Podczas zwolnienia lekarskiego zabronione jest również wykonywanie wszelkiego rodzaju pracy zarobkowej. Jak orzekł Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 16 listopada 2000 r., sygn. I PKN 44/00), w czasie przebywania za zwolnieniu pracownik powinien stosować się do wskazań lekarskich i nie podejmować czynności, które mogłyby przedłużyć niezdolność do pracy. A do takich czynności należy między innymi podejmowanie pracy zarobkowej. O rozpoczęciu pracy nie decyduje przy tym charakter stosunku prawnego, ale rodzaj wykonywanych czynności - praca zarobkowa to więc nie tylko podjęcie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, ale wszelkie działania prowadzące do osiągnięcia korzyści majątkowej, w tym aktywność na podstawie umów cywilnoprawnych czy samozatrudnienia.

Nie liczy się także, w jakim wymiarze praca jest wykonywana (pełny lub częściowy wymiar), czy znacznie obciąża organizm pracownik. Bez znaczenia jest także cel i motywacja samego zatrudnionego. Potwierdził to Trybunał Konstytucyjny (wyrok z dnia 25 lutego 2014 r., sygn. SK 18/13), zaznaczając, że chory czerpiący przychody z tytułu wykonywania usług na podstawie umowy-zlecenia, nie może tłumaczyć się tym, że podjęte zadania miały cel terapeutyczny. Szczegółów wyroku dowiesz się tutaj: TK o zasiłkach chorobowych - Nie można dorabiać nawet w ramach terapii>>

Kiedy ZUS obniży zasiłek chorobowy? W przypadku nieprzestrzegania zasad wykorzystania zaświadczenia lekarskiego pracownik traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia, w trakcie którego praca była świadczona.

ZUS zabierze świadczenie nawet wtedy, gdy wykonywane przez pracownika czynności nie obciążały w istotny sposób organizmu chorego i nie pozostawały sprzeczności z zaleconym leczeniem (wyrok SN z dnia 5 kwietnia 2005r., sygn. I UK 370/04). Na zwolnieniu dozwolone jest wykonywanie tylko pracy, która ma charakter sporadyczny, incydentalny i jest wymuszona okolicznościami niezależnymi od pracownika - na przykład gdy chodzi o udział w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej (wyrok SN z dnia 25 kwietnia 2013 r., sygn. I UK 606/12).

Kiedy chory straci pracę? W większości przypadków chory nie straci pracy za nadużycie zwolnienia lekarskiego. Jednak , jeżeli podejmuje czynności prowadzące do przedłużenia nieobecności w pracy, jednocześnie godzące w dobro pracodawcy, a dodatkowo, gdy działania te są sprzeczne z obowiązkami zatrudnionego (lojalność wobec pracodawcy; obowiązek świadczenia pracy i usprawiedliwienia nieobecności) - to może dojść do ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, co może skutkować dyscyplinarnym zwolnieniem pracownika. Tak orzekł Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 1 lipca 1999 r., I PKN 136/99).  Kiedy dokładnie można zwolnić chorego pracownika, przeczytasz tutaj>>