Wyznaczając stawki opłat za usługi, gmina musi przestrzegać praw konsumentów

Rada naszej gminy chce w uchwale określić górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za realizację usługi odbioru nieczystości ciekłych oraz usługi odbioru odpadów komunalnych poza systemem finansowanym z opłaty śmieciowej. Klientami przedsiębiorstw komunalnych są osoby fizyczne i firmy. Czy stawki opłat w uchwale mogą być określone w kwocie netto?

Jednostka samorządu terytorialnego nie zawsze występuje wobec mieszkańców z pozycji organu administracji publicznej. W części spraw relacja ta może opierać się na schemacie dostawca dóbr i usług–konsument, co rodzi konsekwencje po stronie podmiotu publicznego w postaci określonych obowiązków.

Obywatel vs urząd

Teoretycznie sprawa wydaje się prosta. Co do zasady w świetle art. 221 kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Z kolei zgodnie z art. 431 k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, ale mająca zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Literalnie ujmując, osoba fizyczna zyskuje status konsumenta jedynie w relacjach z przedsiębiorcą. Tymczasem jednostka samorządu terytorialnego w ujęciu formalnym nie jest przedsiębiorcą, czego potwierdzeniem jest chociażby brak wpisu w rejestrach grupujących informacje o tego typu podmiotach. W praktyce w orzecznictwie w sprawach konsumenckich stosuje się jednak ocenę statusu przedsiębiorcy w ujęciu funkcjonalnym, a nie formalnym. Jeżeli więc jednostce samorządu terytorialnego da się przypisać działalność charakterystyczną dla tych, które na rynku podejmują przedsiębiorcy, to w świetle przepisów o ochronie konsumentów należy gminę, powiat czy województwo traktować właśnie jako przedsiębiorcę, mimo że formalnie nim nie jest. Co więcej, do takiej działalności można zaliczyć również taką, którą jednostka samorządu terytorialnego podejmuje w związku z realizacją zadań własnych.

Z opisaną wykładnią przepisów wiąże się konieczność przestrzegania przez jednostkę samorządu terytorialnego praw konsumentów przy prowadzeniu spraw co do istoty przypominających działalność gospodarczą. Przykładem jest oferowanie najmu lokali mieszkalnych, co samo w sobie jest zadaniem własnym gminy i służy zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej, lecz jednocześnie jest też działaniem charakterystycznym dla działalności biznesowej. W takiej sytuacji osoby fizyczne wynajmujące od gminy mieszkanie na cele prywatne są konsumentami, a co za tym idzie, należy stosować wobec nich przewidziane w kodeksie cywilnym dla tej kategorii uczestników obrotu prawnego ograniczenia czasowe w dochodzeniu roszczeń (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 23 stycznia 2020 r., sygn. akt III CA 1762/19).

Co mówią ustawy

Przestrzeganie przez jednostki samorządu terytorialnego praw, których nadrzędnym celem jest ochrona konsumentów, jako z założenia słabszych uczestników obrotu prawnego, powinno następować również na poziomie lokalnej legislacji. Przykładem jest sposób, w jaki lokalny uchwałodawca powinien realizować art. 6 ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, zgodnie z którym rada gminy określa, w drodze uchwały, górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za realizację usługi odbioru nieczystości ciekłych oraz usługi odbioru odpadów komunalnych poza systemem finansowanym z opłaty śmieciowej. W uchwale gmina nie może wskazać wysokości opłat w ujęciu netto, a więc w formacie: cena plus podatek od towarów i usług. Jednostka samorządu terytorialnego musi mieć bowiem na uwadze skrojony pod konsumentów art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług, zgodnie z którym cenę należy podawać jako wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę. W konsekwencji gmina jest zobowiązana w akcie prawa miejscowego podać kwoty brutto (rozstrzygnięcie nadzorcze nr PN.4131.128.2023 wojewody warmińsko-mazurskiego z 27 marca 2023 r.). Dzieje się tak, mimo że głównym celem ustawy, stanowiącej implementację dyrektywy nr 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 16 lutego 1998 r. w sprawie ochrony konsumenta przez podawanie cen produktów oferowanych konsumentom (Dz.Urz. UE L z 1998 r. nr 80, s. 27), jest ochrona konsumentów w relacjach z przedsiębiorcami, a nie lokalnymi władzami. ©℗