Chodzi o zgłoszoną przez Naczelną Radę Adwokacką propozycję zmian w art. 87 kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którym osoba inna niż strona postępowania karnego może ustanowić pełnomocnika, o ile „wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu” (patrz: infografika). Co istotne, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może odmówić dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, jeżeli uzna, że przesłanka ta nie została spełniona, a więc nie ma konieczności obrony interesów osoby niebędącej stroną danego postępowania. Do takiej sytuacji doszło podczas przesłuchania w marcu br. Barbary Skrzypek, wieloletniej współpracownicy Jarosława Kaczyńskiego, prezesa PiS. Była ona świadkiem w sprawie wybudowania dwóch wieżowców na należącej do spółki Srebrna działce w Warszawie. Pełnomocnik Skrzypek poinformował, że nie został dopuszczony do uczestnictwa w przesłuchaniu, choć zwracał uwagę na zły stan zdrowia swej klientki. Kobieta zmarła trzy dni po przesłuchaniu, co politycy PiS wiążą z czynnościami przeprowadzonymi przez prokuraturę.

Pełnomocnik na życzenie świadka

Po tych wydarzeniach NRA przedstawiła propozycję zmian w przepisach, które umożliwiłyby uczestnictwo pełnomocnika zawsze, kiedy świadek sobie tego zażyczy. Interpelację poselską w tej sprawie skierowali Jarosław Sachajko (Kukiz’15) oraz Anna Gembicka (PiS).

„Czy w obliczu tej skandalicznej sytuacji podejmie pan natychmiastowe działania legislacyjne, by zagwarantować, że świadek ma absolutne prawo do korzystania z pomocy prawnej, bez możliwości odmowy przez prokuratora?” – pytają w niej.

W emocjonalnym piśmie zwracają się wprost do ministra sprawiedliwości Adama Bodnara i przypominają mu, że będąc rzecznikiem praw obywatelskich, sam opowiadał się za zmianą przepisu, który przyznaje prokuratorowi arbitralnie prawo do decydowania o obecności pełnomocnika podczas przesłuchania świadka.

„Publicznie krytykował pan tę regulację jako niezgodną z zasadami demokratycznego państwa prawa i naruszającą podstawowe prawa obywateli. Składał pan apele, podkreślając, że takie zapisy są sprzeczne z europejskimi standardami i zdrowym rozsądkiem. Pana głos był słyszany głośno i wyraźnie. Dzisiaj jest pan ministrem sprawiedliwości, a więc osobą mającą realną władzę nad kształtem prawa w Polsce. I co pan zrobił w tej sprawie? Nic. Zero. Milczenie” – piszą.

Jak wynika z odpowiedzi Arkadiusza Myrchy, sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, resort nie wyklucza zmian, ale czeka na wyniki prokuratorskiej analizy. DGP spytało Prokuraturę Krajową, na jakim etapie jest wspomniana analiza.

„Analiza stosowania art. 87 par. 3 k.p.k., opracowana w PK, zostanie przedstawiona na posiedzeniu Krajowej Rady Prokuratorów przy prokuratorze generalnym w dniu 4 czerwca, a następnie zaprezentowana opinii publicznej” – otrzymaliśmy odpowiedź.

Niezależnie od tego petycją dotyczącą postulowanej przez NRA zmiany ma się zająć sejmowa komisja ds. petycji.

Realizacja unijnego prawa

Prezydium NRA w swej petycji proponuje modyfikację art. 87 par. 2 k.p.k. oraz uchylenie par. 3 tego przepisu. Skutkiem tego świadkowie mieliby prawo do ustanowienia pełnomocnika bez konieczności uzyskiwania zgody organów procesowych. Prezes NRA, Przemysław Rosati, przypomina, że owocem działań będzie podniesienie standardu ochrony praw obywatelskich oraz zapewnienie zgodności polskich przepisów z normami prawa unijnego. NRA podtrzymuje swoje stanowisko, że udział pełnomocnika w przesłuchaniu świadka nie może być limitowany przez sąd lub prokuratora.

– Uważamy, że prawo to wynika wprost z brzmienia art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, zgodnie z którym „każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela. Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie, w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości” – przekonuje mec. Rosati.

– W związku z tym, że jest to podstawowe prawo człowieka, wejście w życie tego projektu leży w interesie każdego obywatela. Na razie stosowna petycja została skierowana do prezydenta, Sejmu i Senatu. Czekamy na rozpoczęcie procesu legislacyjnego – podkreśla mec. Rosati.

Postulowana zmiana ma również realizować gwarancje wynikające z dwóch dyrektyw unijnych: 2013/48/UE, dotyczącej prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym, oraz 2016/1919/UE w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych.

Dr hab. Sebastian Sikorski, adwokat i prof. Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, zwraca uwagę na problemy wynikające z obecnego stanu prawnego i korzyści, jakie mogłaby przynieść nowelizacja k.p.k.

– Użyte przez ustawodawcę w art. 87 par. 2 k.p.k. określenie „wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu” jest mało precyzyjne. To skutkuje problemami natury interpretacyjnej. Celem proponowanej zmiany jest zagwarantowanie osobom niebędącym stronami w postępowaniu karnym – w tym w szczególności świadkom i pokrzywdzonym – prawa do ustanowienia pełnomocnika bez konieczności uzyskiwania zgody organów procesowych – wyjaśnia prawnik.

– Oczywiście w propozycji wskazano, że brak stawiennictwa prawidłowo zawiadomionego pełnomocnika takiej osoby nie może utrudniać czynności w toku postępowania. Należy podkreślić, że proponowane zmiany z jednej strony podnoszą standard ochrony praw obywatelskich, z drugiej zaś są zgodne z normami prawa unijnego – puentuje specjalista. ©℗

ikona lupy />
Co proponuje NRA / Dziennik Gazeta Prawna - wydanie cyfrowe