Europejski nakaz dochodzeniowy i dane z zamkniętej sieci

Sprawa A.L. i E.J. przeciwko Francji (skargi nr 44715/20 i 47930/21) dotyczyła legalności przejęcia danych z oprogramowania służącego grupom przestępczym. 7 grudnia 2018 r. prokuratura przy specjalnym międzyregionalnym oddziale sądu karnego w Lille wszczęła dochodzenie w sprawie EncroChat i jego użytkowników. Ustalono, że to narzędzie było wykorzystywane przez organizacje przestępcze działające we Francji. EncroChat działało jako zamknięta sieć smartfonów podłączonych do serwera we Francji.

Dochodzenie umożliwiło opracowanie technicznych środków zdalnego pozyskiwania danych z tych urządzeń w formie odszyfrowanej i przekazanie ich władzom francuskim. W decyzjach z okresu od 30 stycznia do 31 marca 2020 r. sędzia ds. wolności i zatrzymań sądu w Lille zezwolił na zdalne pobieranie danych ze wszystkich urządzeń połączonych z siecią EncroChat. Francja nawiązała również współpracę z Holandią, a także z agencjami Eurojust i Europol. 11 marca 2020 r. brytyjski Crown Prosecution Service (CPS) wydał europejski nakaz dochodzeniowy (END) na transfer danych z urządzeń zlokalizowanych na terenie Wielkiej Brytanii.

Pobieranie danych rozpoczęło się 1 kwietnia 2020 r. i objęło 39 571 urządzeń. Zakończyło się 2 lipca 2020 r. i doprowadziło do zatrzymania 6558 podejrzanych oraz przejęcia dużych ilości narkotyków, broni i innych dóbr pochodzących z przestępstw. Przekazane dane umożliwiły w Wielkiej Brytanii 746 aresztowań i przejęcie gotówki o wartości 54 mln funtów oraz wielu ton narkotyków i broni.

A.L. i E.J. zostali oskarżeni w Wielkiej Brytanii o przestępstwa związane z hand lem narkotykami i przestępczością zorganizowaną na podstawie ich komunikacji przez EncroChat. W obu sprawach komunikacja z EncroChat została uwzględniona jako dowód. Obaj oskarżeni zwrócili się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, wskazując, że wykorzystanie danych z systemu naruszyło ich prawo do prywatności z art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

W decyzji z 17 października 2024 r. ETPC jednogłośnie uznał skargi za niedopuszczalne. Obie dotyczyły zdalnego pozyskiwania danych użytkowników z zaszyfrowanego narzędzia telekomunikacyjnego EncroChat oraz ich udostępnienia organom ścigania w Wielkiej Brytanii.

Trybunał zauważył, że dane użytkowników EncroChat zostały zebrane z inicjatywy władz francuskich w ramach środka pozyskiwania danych, który został zarządzony w ramach postępowania karnego wszczętego przez wyspecjalizowany oddział międzyregionalny sądu karnego w Lille. Dane dotyczące użytkowników EncroChat znajdujących się w Wielkiej Brytanii zostały przekazane jako dowód będący już w posiadaniu władz francuskich do wykorzystania w innych sprawach karnych na podstawie europejskiego nakazu dochodzeniowego (END) wydanego przez Koronny Urząd Prokuratorski Wielkiej Brytanii. Zdalnie pozyskane dane zostały więc uwzględnione jako dowód oskarżenia w postępowaniach przeciwko obu skarżącym w Wielkiej Brytanii.

Trybunał stwierdził, że na mocy art. 694–41 francuskiego kodeksu postępowania karnego skarżący mogli się ubiegać o wyłączenie dowodów uzyskanych w wyniku wykonania we Francji END z 11 marca 2020 r., wydanego przez władze brytyjskie, i mogli to zrobić na tych samych warunkach oraz według tych samych procedur co osoba objęta śledztwem we Francji, tj. argumentując, że znajdowali się w porównywalnej sytuacji proceduralnej, a przekazane dane pochodziły ze środka pozyskiwania danych, który był niezgodny z wymogami art. 8 europejskiej konwencji praw człowieka. Trybunał stwierdził, że we Francji istniał środek prawny, który umożliwiał skarżącym skuteczne zakwestionowanie transferu danych podjętego na podstawie END wydanego przez władze brytyjskie wraz ze środkiem pozyskiwania danych. Wnioskodawcy nie skorzystali jednak z żadnego środka prawnego przed sądami francuskimi i nie przedstawili żadnych szczególnych okoliczności, które mogłyby ich z tego obowiązku zwolnić. ETPC uznał zatem, że skarżący nie spełnili wymogu wyczerpania krajowych środków odwoławczych, w związku z czym trybunał uznał ich wnioski za niedopuszczalne. ©℗