Będzie ustawa o wyrokach ETPC. Wstępny projekt jest już gotowy

DGP poznał aktualny stan prac nad zapowiadanym od miesięcy projektem, który na wniosek Ministerstwa Sprawiedliwości opracowuje Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Jak informuje biuro rzecznika prasowego resortu dyplomacji, 24 lipca br. jego wstępna wersja została przekazana do zaopiniowania przez MS oraz Rządowe Centrum Legislacji. Do 6 września br. obie instytucje powinny nadesłać swoje uwagi. „Jeśli prace legislacyjne będą przebiegały zgodnie z planami MSZ, zakładamy, że projekt może zostać przekazany do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji publicznych w październiku br.” – czytamy w odpowiedzi MSZ.

Prowadzenie prac nad specustawą o wykonywaniu orzeczeń ETPC niedawno odnotowała Komisja Europejska w corocznym raporcie na temat praworządności w państwach członkowskich. W tym samym dokumencie czytamy, że na 1 stycznia 2024 r. w Polsce na wykonanie oczekiwało 46 wyroków wiodących ETPC (tyle samo co w poprzednim roku), a na 1 lipca 2024 r. ich liczba wzrosła do 50.

Zgodnie z informacjami przekazanymi DGP przez Biuro Rzecznika MSZ projektowana ustawa ma potwierdzić, że obowiązek wykonywania orzeczeń ETPC spoczywa na wszystkich organach i podmiotach wykonujących zadania publiczne, oraz wskazać najważniejsze zasady dotyczące tego procesu. Znajdzie się w niej przykładowa lista środków indywidualnych oraz generalnych, które mogą być podejmowane w celu wykonania orzeczeń. Ustawa ma też porządkować zasady wypłat słusznego zadośćuczynienia zasądzonego przez trybunał na rzecz skarżących. Projekt zakłada ponadto utworzenie komitetu ds. ETPC i odnosi się do sprawozdawczości i monitorowania stanu wykonywania wyroków oraz szkolenia kadr zajmujących się tą tematyką.

Wzmocnić pozycję skarżącego

– Obecnie wykonywanie wyroków ETPC zależy w praktyce od dobrej woli rządzących – zwraca uwagę radca prawny Przemysław Kamil Rosiak, przewodniczący polskiej delegacji do Rady Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE), członek Team Europe Direct. Zauważa on, że za poprzednich rządów wskaźniki wykonywalności orzeczeń spadły, pojawiły się też orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wprost kwestionujące niektóre kompetencje ETPC.

– Po wejściu w życie ustawy sytuacja powinna się radykalnie poprawić, bo pojawi się mechanizm działania w takich przypadkach, a konkretne organy będą miały obowiązek wykonywania wyroków ETPC z mocy prawa – mówi mec. Rosiak. – Zapewne znajdzie to też odzwierciedlenie w przyszłorocznym raporcie KE na temat praworządności w poszczególnych państwach członkowskich w części dotyczącej Polski – dodaje.

– Z perspektywy pełnomocnika skarżącego istotne jest to, aby ustawa określała nie tylko zadania podmiotów publicznych i ich wzajemną współpracę, lecz także zawierała regulacje wzmacniające pozycję skarżącego, którego prawa zostały naruszone i który wygrał sprawę przed ETPC – mówi Małgorzata Mączka-Pacholak, adwokat specjalizująca się w postępowaniach przez trybunałem w Strasburgu.

Jej zdaniem przydatne będą przepisy precyzujące zasady wypłaty słusznego zadośćuczynienia. Według jej wiedzy obecnie Polska nie ma opóźnień w wypłacaniu kwot zasądzanych na rzecz skarżących, to za poprzednich rządów w sprawach praworządnościowych zdarzały się opóźnienia wynoszące kilka, kilkanaście miesięcy. – Uregulowanie tej kwestii zagwarantuje pewność sytuacji skarżących w dłuższej perspektywie, nigdy nie wiemy bowiem, jakiego rodzaju orzeczenie i z jakich przyczyn może zostać przez władze krajowe zakwestionowane na etapie wykonania – mówi mec. Mączka-Pacholak. I dodaje: – Niezwykle istotna jest kwestia wznawiania postępowań krajowych po wyroku ETPC. Na ten moment nie wiemy jednak, czy projektowana ustawa będzie zawierała przepisy dotyczące tej materii.

Co z niezawisłością sędziowską

Pojawiają się też głosy, że ustawa jest niepotrzebna. Taki pogląd prezentuje prof. Ireneusz Kamiński z Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, były sędzia ad hoc w ETPC. – Wyroki ETPC są różne, identyfikują różne wady, a proces wykonywania wyroków jest złożony i zindywidualizowany. Zazwyczaj wada tkwi w procesie stosowania prawa – zwraca uwagę naukowiec.

Zdaniem prof. Kamińskiego to nie ustawodawca, lecz sądy powinny dostosować swoją praktykę orzeczniczą do standardu korespondującego z europejską konwencją praw człowieka, zaś ten proces nie może zostać uregulowany w ustawie m.in. ze względu na niezawisłość sędziowską.

Podobne obiekcje pojawiły się przy okazji poselskiego projektu ustawy o zasadach wykonywania orzeczeń ETPC z 2020 r., którego wnioskodawców reprezentował ówczesny poseł Krzysztof Śmiszek. Jednym z postulowanych w tamtym projekcie środków generalnych wykonania wyroków trybunału była „zmiana w praktyce administracyjnej lub sądowej”, która miałaby być stosowana przez właściwego ministra. Doktor Piotr Chybalski, adiunkt w Katedrze Prawa Konstytucyjnego UKSW, w swojej opinii („Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych” nr 2/2021) zasugerował, że to rozwiązanie sprzeczne m.in. z konstytucyjnymi zasadami określoności prawa i trójpodziału władzy. Przypomniał, że minister nie ma możliwości wyegzekwowania „zmiany w praktyce sądowej” w celu implementacji orzecznictwa ETPC.

Projekt z 2020 r. nie doczekał się procedowania w Sejmie. MSZ podaje, że uwzględniło go przy opracowywaniu obecnego projektu. Korzystało też z własnych doświadczeń związanych z koordynowaniem wykonywania orzeczeń ETPC oraz z licznych zaleceń i wytycznych Rady Europy. Na liście źródeł, z których korzystali autorzy, nie ma natomiast projektu dotyczącego tej samej problematyki, przedstawionego w ubiegłym roku przez Krajową Izbę Radców Prawnych, przewidującego m.in. odpowiedzialność karną za niewykonanie orzeczenia strasburskiego.

– KIRP przygotowała projekt założeń do ustawy, który nie został dotychczas wykorzystany w pracach nad projektem autorstwa MSZ, ale na dalszym etapie prac legislacyjnych może posłużyć jako źródło inspiracji. Oczywiście jako samorząd radcowski weźmiemy udział w konsultacjach na temat projektu – zapewnia mec. Rosiak.©℗