Polacy coraz częściej ubiegają się o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego. Sprawy o tzw. "rozwód kościelny" rozpatrują diecezjalne sądy biskupie i w większości ich wyroki są po myśli małżonków. Jakie są przyczyny unieważnienia małżeństwa kościelnego? Zobacz listę najczęściej zgłaszanych powodów.
- Stwierdzenie nieważności małżeństwa a rozwód
- Trzy źródła nieważności małżeństwa
- TOP 12 powodów nieważności małżeństwa [LISTA]
- Najczęstsze powody "rozwodu kościelnego" - wady zgody małżeńskiej
- Unieważnienie małżeństwa. Jak wygląda procedura?
W Kościele katolickim nie ma rozwodów, ale można stwierdzić nieważność małżeństwa. Najczęstszym powodem jest niezdolność do małżeństwa z przyczyn natury psychicznej. Procesy trwają od kilku miesięcy do kilku lat - powiedział PAP znawca prawa kanonicznego ks. prof. Wojciech Góralski.
W 2020 roku w Kościele katolickim w Polsce orzeczono nieważność 2 813 małżeństw. To stanowi 1,8 proc. ogólnej liczby małżeństw zawartych w tym roku. Co ciekawe, liczba unieważnień wzrosła o ponad 160 proc. w porównaniu z rokiem 1989. Co czwarty wyrok na rzecz stwierdzenia nieważności małżeństwa w Europie w 2020 roku został wydany właśnie w Polsce.
Stwierdzenie nieważności małżeństwa a rozwód
Kanonista zastrzegł, że termin "rozwód kościelny" wprowadza w błąd i jest nadużyciem. Prawidłowe określenie to stwierdzenie nieważności małżeństwa.
Małżeństwo według nauki Kościoła katolickiego jest nierozerwalne, zgodnie z prawem kanonicznym nie ma więc możliwości wzięcia rozwodu. Stwierdzenie nieważności małżeństwa jest czymś innym - jest deklaracją, że konkretne małżeństwo zostało zawarte nieważnie, a więc nigdy nie zaistniało - wyjaśnił.
Trzy źródła nieważności małżeństwa
Kodeks prawa kanonicznego wymienia trzy źródła, z których wypływa nieważność małżeństwa.
- Pierwszym są przeszkody, dla których małżeństwo może zostać zawarte nieważnie - prawo kanoniczne wymienia ich 12.
- Drugim źródłem są tzw. wady zgody małżeńskiej.
- Trzecim jest niezachowanie formy kanonicznej zawarcia małżeństwa.
Duchowny wyjaśnił, że związek małżeński musi zostać zawarty w obecności świadka urzędowego, czyli duchownego, i dwóch świadków zwykłych. Niedopełnienie tych warunków może być podstawą do stwierdzenia nieważności małżeństwa.
TOP 12 powodów nieważności małżeństwa [LISTA]
W Kościele katolickim możemy wyróżnić przeszkody, które mogą uniemożliwić ważne zawarcie małżeństwa. Oto dwanaście z nich:
- Młodociany wiek: małżeństwo nie może być zawarte przez mężczyznę, który nie ukończył 16 lat, ani przez kobietę, która nie ukończyła 14 lat.
- Małżeńska niezdolność (impotencja): osoba cierpiąca na impotencję nie może ważnie zawrzeć małżeństwa.
- Istniejący aktualnie węzeł małżeński: jeśli jedna ze stron jest już związana małżeństwem, nie może zawrzeć kolejnego ważnego małżeństwa.
- Różność religii (disparitas cultus): małżeństwo między osobami o różnych wyznaniach może być nieważne.
- Święcenia: osoba, która przyjęła święcenia kapłańskie lub zakonne nie może ważnie zawrzeć małżeństwa.
- Profesja zakonna: osoba, która złożyła śluby zakonne, również nie może ważnie zawrzeć małżeństwa.
- Uprowadzenie: jeśli małżeństwo jest zawarte pod przymusem lub w wyniku uprowadzenia, może być nieważne.
- Występek: jeśli małżeństwo jest zawarte w wyniku przestępstwa, może być nieważne.
- Pokrewieństwo: bliscy krewni (np. rodzeństwo, rodzice i dzieci) nie mogą ważnie zawrzeć małżeństwa.
- Powinowactwo: osoby spokrewnione przez małżeństwo (np. teściowie i zięciowie) nie mogą ważnie zawrzeć małżeństwa.
- Przyzwoitość publiczna: jeśli małżeństwo jest sprzeczne z normami moralnymi lub społecznymi, może być nieważne.
- Pokrewieństwo prawne (z adopcji): osoby spokrewnione przez adopcję nie mogą ważnie zawrzeć małżeństwa.
Najczęstsze powody "rozwodu kościelnego" - wady zgody małżeńskiej
Najczęstszym powodem stwierdzenia nieważności małżeństwa są tzw. wady zgody małżeńskiej. Te wady muszą istnieć przed zawarciem małżeństwa lub najpóźniej w trakcie jego zawierania. Oto kilka z nich.
Niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej
Mówi o niej kanon 1095/83 Kodeksu prawa kanonicznego. Jak tłumaczy ks. prof. Góralski, "chodzi tu o sytuacje, kiedy jedno z małżonków nie jest zdolne do zbudowania trwałego związku z powodu zaburzeń osobowości. Taka osoba wie, jak małżeństwo powinno funkcjonować, ale nie jest w stanie sprostać wymogom małżeństwa, na przykład z powodu uzależnienia".
Celowe wprowadzenie w błąd przyszłego współmałżonka w ważnej sprawie
Ks. prof. Góralski poinformował, że źródłem nieważności małżeństwa może być także celowe wprowadzenie w błąd przyszłego współmałżonka w ważnej sprawie, na przykład zatajenie bezpłodności czy posiadania dzieci z innego związku.
Symulacja zgody małżeńskiej
Kolejną przyczyną jest symulacja zgody małżeńskiej, która może być całkowita (jeśli ktoś udaje, że wchodzi w związek małżeński, ale tak naprawdę nie zamierza go zawrzeć) lub częściowa (jeśli ktoś z góry wyklucza istotny przymiot małżeństwa, na przykład posiadanie potomstwa, troskę o współmałżonka, wierność lub nierozerwalność małżeństwa).
Ktoś może na przykład pragnąć zawrzeć małżeństwo, jednocześnie czyniąc założenie, że jeśli w związku pojawią się trudności, to się rozwiedzie - wyjaśnił duchowny.
Małżeństwo zawarte warunkowo
Nieważne będzie także małżeństwo zawarte warunkowo. "Mamy z tym do czynienia wówczas, kiedy ktoś biorąc ślub, postanawia: zawieram małżeństwo pod warunkiem, że mój współmałżonek dokończy studia, lub pod warunkiem, że nie będzie się spotykał z konkretną osobą, lub pod jakimkolwiek innym warunkiem" - mówił ks. prof. Góralski.
Małżeństwo zawarte pod przymusem
Nieważne jest również małżeństwo, które zostało zawarte pod przymusem. "W praktyce rzadko spotykamy się z fizycznym przymusem, najczęściej jest to przymus natury moralnej, czyli szantaż. Takie sytuacje wciąż mają miejsce, choć na pewno dawniej było ich więcej. Chodzi na przykład o rodziców, którzy grożą ciężarnej córce, że jeśli nie poślubi ojca dziecka, to wyrzucą ją z domu" - wyjaśnił kanonista.
Unieważnienie małżeństwa. Jak wygląda procedura?
Ks. prof. Góralski zastrzegł, że przy orzekaniu o ważności małżeństwa sędziowie nie biorą pod uwagę tego, ile lat trwał związek lub ile para ma dzieci.
Przypomniał, że sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa rozpatruje diecezjalny sąd biskupi. Każdą sprawę analizuje trzech sędziów, którzy w wielu sprawach korzystają z ekspertyz przygotowanych przez biegłych psychologów i psychiatrów. Po zamknięciu postępowania dowodowego sędziowie wydają wyrok wraz z uzasadnieniem.
Jeśli wyrok sądu potwierdzi, że małżeństwo zostało nieważnie zawarte, wówczas obie strony mogą w przyszłości zawrzeć sakramentalny związek małżeński z kimś innym - wyjaśnił ksiądz.
Dodał, że jeśli jedna ze stron lub obrońca węzła małżeńskiego nie zgadza się z wyrokiem, może złożyć apelację do sądu drugiej instancji albo bezpośrednio do Roty Rzymskiej, która jest najwyższym sądem apelacyjnym od wyroków sądów biskupich.
Ile trzeba czekać na "kościelny rozwód"?
Według ks. prof. Góralskiego większość takich spraw kończy się wyrokiem stwierdzającym nieważność. W zależności od diecezji procesy trwają od kilku miesięcy do kilku lat.
Źródło: PAP