Nieodpłatna pomoc prawna nadal potrzebna. Wymaga jednak dofinansowania

Naczelna Rada Adwokacka dostrzega konieczność dalszych prac nad reformą nieodpłatnej pomocy prawnej, wskazuje jednak, że system w pierwszej kolejności wymaga dofinansowania. Takie wnioski płyną z opinii Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych NRA do projektu ustawy o zmianie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej oraz niektórych innych ustaw.

Do projektu przygotowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości już wcześniej wpłynęły liczne uwagi, teraz pojawiło się stanowisko NRA. Wiele miejsca poświęca się w nim kwestii finansowania systemu nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego (dalej: NPP/NPO), podkreślając, że projekt przewiduje zwiększenie nakładów budżetowych na ten cel, ale dopiero od 2026 r., podczas gdy zmiany są potrzebne już w 2024 r. W opinii czytamy, że „(…) wykonawcy – profesjonalni adwokaci oraz radcowie prawni odchodzą z tego systemu, ponieważ praktycznie od 2016 r. wynagrodzenia w nim nie wzrosły, a wykonawcy zobowiązani są do ponoszenia coraz to nowych kosztów (dojazdy do punktów, dojazdy na wizyty domowe, koszty kursów na mediatorów oraz doradców obywatelskich)”.

NRA wskazuje, że część punktów pomocy wymaga doposażenia w sprzęt biurowy, taki jak drukarki i komputery. Powołując się na wyniki anonimowych ankiet przeprowadzonych wśród wykonawców, NPP podaje też przykład telefonów komórkowych – zdarza się, że te są na miejscu, ale nie są doładowane, a w konsekwencji prawnik musi korzystać z prywatnego urządzenia. W tym kontekście władze samorządu sprzeciwiają się proponowanej zmianie, w myśl której, po ustaniu ostatniego ze stanów epidemicznych, beneficjent pomocy będzie mógł wybrać: czy korzystać z pomocy w formie stacjonarnej, czy telefonicznej.

Krytycznie NRA odnosi się do pomysłu zniesienia oświadczeń o stanie majątkowym, jakie obecnie składa osoba korzystająca z pomocy – wskazuje, że w praktyce z NPP będzie mógł korzystać „każdy obywatel, w tym także ten, który swobodnie jest w stanie ponieść koszty odpłatnej pomocy prawnej”. Za nieuzasadnione po ustaniu epidemii uważa utrzymywanie uprawnienia do korzystania z NPP przez przedsiębiorców.

Mimo krytycznych uwag do niektórych szczegółowych rozwiązań NRA „rekomenduje dalsze prowadzenie prac nad nowelizacją ustawy”. Proponuje jednak wydłużyć vacatio legis większości przepisów co najmniej do roku. ©℗