Jaki jest termin na przyjęcie spadku? Jakie możliwości ma spadkodawca? Co z długami spadkowymi?
Zgodnie z Kodeksem cywilnym spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i w tej dacie zostaje on nabyty przez spadkobiercę. Skutkiem czego wstępuje on w prawa i obowiązki majątkowe zmarłego.
Nabycie to ma jednak charakter tymczasowy, gdyż spadkobierca może spadek odrzucić. Staje się ono ostateczne dopiero z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub zaistnienia okoliczności pozwalających na przyjęcie, że spadkobierca oświadczenie takie złożył (tak: J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2022, art. 1012.).
Polskie przepisy przewidują dwie możliwości przyjęcia spadku:
- Przyjęcie proste spadku
- Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Poniżej opiszemy na czym one polegają.
Proste przyjęcie spadku
Pierwszą z możliwości jakie ma spadkobierca jest przyjęcie proste, czyli bez ograniczenia za długi spadkowe (art. 1012 Kodeksu cywilnego).
Co to oznacza w praktyce? Otóż to, że wierzyciele będą mogli dochodzić roszczeń z całego jego majątku osobistego oraz spadkowego i to bez ograniczenia kwotowego. Jeżeli zatem długi pozostawione przez spadkodawcę przewyższają to co zostało odziedziczone, to egzekucja będzie mogła obejmować również majątek osobisty spadkobiercy. W takiej konfiguracji przyjęcie proste będzie dla niego bardzo niekorzystne i może pochłonąć oszczędności życia.
Dlatego zawsze warto przemyśleć tę opcję i dokładnie sprawdzić czy spadkodawca nie zostawił nam jakiejś „niespodzianki” w postaci kolejki wierzycieli.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
W praktyce najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Polega ono na tym, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku, tj. jego aktywów. (art. 1031 par. 2 k.c.). Wierzyciele będą mogli zatem dochodzić kwoty, która przewyższa ww. wartość.
Przykład: Spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Aktywa spadkowe (stan czynny spadku) mają wartość 50 tys. zł, natomiast długi pozostawione przez spadkodawcę wynoszą 70 tys. zł. W tym przypadku spadkobierca ponosić będzie odpowiedzialność tylko do kwoty 50 tys. zł.
Nie zawsze jednak przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza będzie prowadziło do ograniczenia owej odpowiedzialności. Będzie tak w sytuacji kiedy spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi (art. 1031 par. 2 zd. 2 k.c.). W tych przypadkach spadkobierca, mimo przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, będzie ponosił odpowiedzialność za wszystkie długi spadkowe, czyli tak samo jak przy prostym przyjęciu spadku. Nie będzie tu zatem żadnego ograniczenia kwotowego.
Jak już wspomnieliśmy, przy tym przyjęciu spadku, istotny jest wykaz i spis inwentarza. Czym one są?
Czym jest wykaz inwentarza?
Na wstępie należy wskazać, że przepisy nie nakładają na spadkobiercę obowiązku złożenia wykazu inwentarza czy uzyskania spisu inwentarza, jak również nie określają terminu do wykonania tych czynności. Ich realizacja leży jednak w interesie spadkobiercy, bowiem tylko na podstawie ww. dokumentów będzie mógł on ograniczyć swoją odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości stanu czynnego spadku.
Przejdźmy teraz do tego czym jest wykaz inwentarza. Zgodnie z treścią art. 1031 (1) k.c. z należytą starannością ujawnia się w nim przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku.
W razie ujawnienia po złożeniu wykazu inwentarza przedmiotów należących do spadku, przedmiotów zapisów windykacyjnych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie inwentarza składający wykaz uzupełnia go.
Czym jest spis inwentarza?
W przeciwieństwie do wykazu inwentarza, spis nie jest dokonywany przez spadkobiercę tyko przez komornika. Sporządzany jest na podstawie postanowienia sądu na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu, tymczasowego przedstawiciela lub wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy.
Jeżeli sporządzenia spisu inwentarza żąda wierzyciel, sąd spadku wydaje postanowienie w przedmiocie wniosku po wysłuchaniu spadkobiercy, chyba że wysłuchanie nie jest możliwe.
Ile jest czasu na przyjęcie spadku?
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (o tym, że jest spadkobiercą).
Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest prawem, a nie obowiązkiem. W przypadku, gdy spadkobierca zachowa się biernie (nie złoży żadnego oświadczenia) bądź dokona tego po sześciomiesięcznym terminie – nabędzie spadek z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe). Jest to sytuacja bardziej korzystna niż jeszcze kilka lat temu. Bowiem do dnia 18 października 2015 r. brak złożenia oświadczenia przez spadkobiercę był równoznaczny z prostym przyjęciem spadku (bez ograniczenia za długi spadkowe), chyba że osoba powołana do spadku nie miała pełnej zdolności do czynności prawnych bądź istniały podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.
