Przedsiębiorstwa będą odgrywać ważną rolę w zapobieganiu zagrożeniom dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
dr Wiktor Czeszejko-Sochacki, radca prawny, Kancelaria Adwokacka adw. Krzysztof Czeszejko-Sochacki
Rada (UE) przyjęła 10 maja 2021 r. rozporządzenie, którego celem jest unowocześnienie unijnego systemu kontroli eksportu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania. Na dzień pisania tego artykułu jest ono aktem oczekującym przyjętym przez Parlament UE, tj. rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/821 z dnia 20 maja 2021 r. ustanawiającym unijny system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania (dalej: „rozporządzenie”).
Produkty podwójnego zastosowania, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 rozporządzenia, oznaczają produkty, włącznie z oprogramowaniem i technologią, które mogą być stosowane zarówno w celach cywilnych, jak i wojskowych, oraz obejmują produkty, które mogą być wykorzystane do projektowania, rozwijania, produkcji lub stosowania broni jądrowej, chemicznej lub biologicznej bądź środków jej przenoszenia, w tym wszystkie produkty, które mogą być użyte zarówno w zastosowaniach niewybuchowych, jak i w jakikolwiek sposób do wspomagania wytwarzania broni jądrowej lub innych urządzeń do wybuchu jądrowego. Na marginesie warto zaznaczyć, że sektor handlu produktami podwójnego zastosowania stanowi znaczną część handlu zewnętrznego UE.
Rozporządzenie natęża kontrolę wobec wielu nowo powstających technologii podwójnego zastosowania, udoskonalając współdziałanie między państwami członkowskimi a Komisją w celu sprawnego egzekwowania kontroli w UE. Bazując na bardziej spójnym podejściu do kontroli eksportu na szczeblu globalnym, ma za zadanie usprawnić koordynację podejmowanych działań pomiędzy UE a krajami partnerskimi w sprawie zwiększania bezpieczeństwa międzynarodowego. Przedsiębiorstwa będą odgrywać ważną rolę w zapobieganiu zagrożeniom dla bezpieczeństwa międzynarodowego wiążącym się od czasu do czasu z produktami podwójnego zastosowania, w związku z czym rozporządzenie nakłada na producentów obowiązek dochowywania należytej staranności.
Do tej pory podstawowym aktem prawnym regulującym to zagadnienie na poziomie unijnym jest rozporządzenie Rady (WE) nr 428/2009 z 5 maja 2009 r. (dalej: „rozporządzenie 2”) ustanawiające wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania. Rozporządzenie 2 wprowadziło wymóg skutecznej kontroli produktów podwójnego zastosowania podczas wywozu z UE, tranzytu przez UE lub dostawy do państwa trzeciego w wyniku usług pośrednictwa świadczonych przez pośrednika mającego miejsce pobytu lub siedzibę w UE. Na poziomie krajowym najważniejszym dokumentem w tej materii jest ustawa z 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (dalej: „ustawa”). Zezwolenie na obrót produktami podwójnego zastosowania w Polsce można uzyskać po spełnieniu wymogów zawartych w powyższej ustawie.
W motywie 2 rozporządzenia UE daje wyraz zaangażowaniu na rzecz utrzymania w mocy surowych wymogów prawnych w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania, a także na rzecz usprawnienia wymiany istotnych informacji i zwiększenia przejrzystości. Wskazany motyw stanowi również, że w odniesieniu do produktów służących do cyberinwigilacji właściwe organy państw członkowskich powinny wziąć pod uwagę ryzyko ich wykorzystania do celów represji wewnętrznych lub poważnych naruszeń praw człowieka i międzynarodowego prawa humanitarnego. Motyw 30 wskazuje z kolej, że aby doprowadzić do jednolitego i konsekwentnego stosowania kontroli w całej UE, właściwe jest rozszerzenie zakresu konsultacji i wymiany informacji między państwami członkowskimi i KE oraz wprowadzenie narzędzi wspierających rozwój wspólnej sieci kontroli wywozu w całej UE, takich jak elektroniczne procedury udzielania zezwoleń, grupy ekspertów technicznych oraz utworzenie mechanizmu koordynacji egzekwowania prawa. Szczególnie istotne jest zapewnienie, by Grupa Koordynacyjna ds. Produktów Podwójnego Zastosowania oraz grupy ekspertów technicznych konsultowały się w stosownych przypadkach z eksporterami, pośrednikami, dostawcami pomocy technicznej i innymi odpowiednimi zainteresowanymi stronami, których dotyczy rozporządzenie, w tym z organizacjami branżowymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.
Rozporządzenie ustanawia jednolity unijny system kontroli wywozu, transferu, tranzytu i pośrednictwa (działalności pośredników, którzy kupują i sprzedają w imieniu innych podmiotów) w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania. Ten system kontroli ma na celu wypełnianie międzynarodowych ustaleń i zobowiązań, w szczególności odnośnie do nieproliferacji i wskazuje wspólny wykaz kontrolny UE oraz zasady jego wdrożenia. Aby wywieźć produkty podwójnego zastosowania z UE do kraju spoza UE wymagane jest co do zasady zezwolenie na wywóz. Restrykcje są związane w szczególności z koniecznością uzyskania stosownych zezwoleń na dokonanie czynności podlegających kontroli. Zostały wprowadzone w celu osiągania takich celów jak ochrona bezpieczeństwa wewnętrznego poszczególnych państw, zwalczenie terroryzmu oraz zapobieganie rozprzestrzeniania broni masowego rażenia. ©℗
