STAN FAKTYCZNY

Prawniczka K. S. zdała egzamin zawodowy i planowała wykonywać zawód radcy prawnego. Długo nie mogła jednak doczekać się na wyznaczenie terminu ślubowania, a bez jego odebrania przez dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych (OIRP) nie mogła realizować swoich planów zawodowych. Jej sytuacja dokładnie wyglądała tak, że w maju 2013 r. rada OIRP podjęła uchwałę w sprawie wpisu jej na listę radców. Miesiąc później wznowiła jednak postępowanie w sprawie wpisu, podnosząc że poprzednio nie miała informacji o okolicznościach świadczących o braku rękojmi należytego wykonywania zawodu przez prawniczkę. Podjęła więc uchwalę o uchyleniu uchwały z maja, która została następnie utrzymana w mocy przez Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych. Minister sprawiedliwości uchylił zaś uchwały korporacji. Następnie sprawa trafiła do sądu administracyjnego, gdzie toczy się nadal.

Prawniczka wezwała dziekana OIRP do odebrania ślubowania. Dziekan nie wyznaczył daty, w związku z czym złożyła skargę na bezczynność dziekana do sądu administracyjnego. Wojewódzki sąd administracyjny odrzucił skargę. Wskazał, że ustawa o radcach prawnych (Dz.U. 1982 nr 19 poz. 145 ze zm.) wymienia rodzaje spraw, które mogą podlegać kontroli sądu administracyjnego, tj. m.in. ustalenie wyniku egzaminu wstępnego na aplikację radcowską, ustalenie wyniku egzaminu radcowskiego, skreślenie aplikanta z listy. Sąd uznał, że nie każdy akt podejmowany przez samorząd radcowski, dotyczący jego członków, podlega jednak rozpoznaniu przez sąd administracyjny. W szczególności czynność odebrania ślubowania nie należy do kategorii spraw kontrolowanych przez ten sąd. Ponadto WSA zauważył, że ślubowanie od radcy odbiera dziekan, który nie jest organem samorządu radców prawnych wymienionym w art. 42 ust. 1 ustawy o radcach prawnych. Zatem, zdaniem sądu, dziekan OIRP, nie będąc organem samorządu, nie jest organem działającym w zakresie administracji publicznej, którego bezczynność można zaskarżyć. Prawniczka nie ustąpiła i wniosła skargę kasacyjną.

UZASADNIENIE

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżone postanowienie.

Wyjaśnił, że w orzecznictwie sądowo-administracyjnym podkreśla się, że organy samorządu zawodowego są organami administracji publicznej w ujęciu funkcjonalnym.

Poza wykonywaniem zadań, które powinny być traktowane wyłącznie jako własne (korporacyjne), dotyczące wewnętrznych spraw korporacji - m.in. takie jak: reprezentowanie i ochrona interesów zawodowych swoich członków, ustalanie zasad etyki zawodowej, organizacji wewnętrznej w ramach zasad określonych w ustawie - samorządy zawodowe posiadają również, przyznane im mocą ustawy, uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej, pełniąc w tym zakresie funkcję organów administracji publicznej. Do takich zadań należy właśnie orzekanie o nadawaniu uprawnień do wykonywania zawodu. Idąc dalej, kontrola wykonywania przez samorządy zawodowe ich zadań z zakresu administracji publicznej należy do właściwości sądów administracyjnych. Zgodnie z art. 23 ustawy o radcach prawnych, prawo wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje z chwilą dokonania wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania. Aby zatem uzyskać uprawnienie do wykonywania zawodu, należy spełnić dwa warunki. Po pierwsze uzyskać wpis na listę radców prawnych, zaś po drugie złożyć ślubowanie. Ustawa o radcach prawnych szczegółowo reguluje warunki oraz tryb dokonania wpisu na listę radców prawnych. Ustawodawca przewidział m.in., że w wypadku niepodjęcia uchwały w sprawie wpisu na listę lub niepodjęcia uchwały w przedmiocie odwołania od tej uchwały, zainteresowanemu służy skarga do sądu administracyjnego. Jeśli zatem organ samorządu zwleka z podjęciem uchwały lub rozpatrzeniem odwołania, osoba ubiegająca się o wpis może w postępowaniu przed sądem administracyjnym domagać się załatwienia sprawy w przewidzianym ustawą terminie. W odniesieniu natomiast do drugiego warunku niezbędnego do uzyskania uprawnienia do wykonywania zawodu radcy prawnego ustawa stanowi jedynie, że ślubowanie odbiera dziekan rady OIRP prowadzącej listę radców prawnych, na którą wpisany został radca. Ustawa o radcach nie reguluje kwestii zaskarżenia czynności odebrania ślubowania lub ewentualnie bezczynności dziekana w tym przedmiocie. Z tego nie można jednak wyciągnąć wniosku, że sąd administracyjny nie posiada kognicji w sprawie odebrania ślubowania. Złożenie ślubowania jest niezbędnym warunkiem do uzyskania prawa do wykonywania zawodu radcy. Nie ulega zatem wątpliwości, że odebranie ślubowania stanowi czynność z zakresu administracji publicznej dotyczącą uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów. Dopuszczalna jest również skarga na bezczynność dziekana polegająca na nieodebraniu ślubowania.

Odnosząc się z kolei do stanowiska WSA, który stwierdził, iż dziekan rady OIRP nie został wymieniony w ustawie o radcach prawnych jako organ samorządu, NSA stwierdził, że pozostaje to bez znaczenia dla sprawy. Ustawa stanowi bowiem jednoznacznie, że dziekan jest podmiotem, który odbiera ślubowanie od radcy prawnego. Skoro zaś czynność odebrania ślubowania jest czynnością z zakresu administracji publicznej, to oznacza, że podmiot, który dokonuje tej czynności powinien zostać uznany w tym zakresie jako organ administracji publicznej.

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17 lutego 2016 r., sygn. akt II GSK 151/16

KOMENTARZ

  • Rafał Trzeciakowski, prawnik, doktorant Uniwersytetu SWPS w Warszawie
Postanowienie NSA z 17 lutego 2016 r. w sprawie II GSK 151/16 należy ocenić jednoznacznie pozytywnie z punktu widzenia członków samorządu radców prawnych, jak i przyszłych członków izby. Jak słusznie podkreślił NSA, zgodnie z art. 23 ustawy o radcach prawnych, prawo wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje z chwilą kumulatywnego spełnienia dwóch przesłanek: dokonania wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania. Procedura wpisu na listę została precyzyjnie uregulowana w dalszych przepisach ustawy o radcach prawnych (art. 31), przewidując m.in. termin, w jakim wpis powinien nastąpić oraz tryb odwoławczy. W przypadku drugiego elementu niezbędnego do uzyskania prawa wykonywania zawodu, tj. ślubowania – brak jest takich regulacji. Art. 27 stanowi jedynie o treści ślubowania oraz organie upoważnionym do jego odebrania. W konsekwencji, rozpatrywany przez NSA problem jest jak najbardziej realny i ma istotne przełożenie na sytuację kandydatów do wykonywania zawodu radcy prawnego. Dotychczas bowiem nie istniały realne sposoby wyjścia z sytuacji, w której dziekan izby odmawiał lub zwlekał z odebraniem ślubowania. Powyższe ma znaczenie tym donioślejsze, że z chwilą wpisu na listę radców, kandydaci tracą prawo do występowania w sądzie przyznane aplikantom radcowskim na mocy art. 351 ust. 1 ustawy o radcach prawnych. W rezultacie, od momentu uzyskania wpisu do chwili złożenia ślubowania, kandydaci trwają w swoistym „zawieszeniu”, nie mogą bowiem wykonywać zawodu radcy. Oczywistym jest, że może to nieść za sobą negatywne konsekwencje dla osób korzystających z usług prawniczych w takich przypadkach, bowiem w okresie „zawieszenia”, radca prawny de facto nie może świadczyć usług polegających na reprezentacji przed sądami. Mając na uwadze chociażby wyłącznie ten element, rozstrzygnięcie NSA zdecydowanie poprawia sytuację osób ubiegających się o przyznanie prawa do wykonywania zawodu. Ponadto, w konsekwencji uznania przez NSA dziekana izby za organ administracji publicznej, wyeliminowano element uznaniowości w wyznaczaniu przez dziekanów terminów ślubowania, odtąd bowiem podlegają oni określonemu w art. 35 par. 1 k.pa. rygorowi załatwiania spraw (w tym przyjęcia ślubowania) bez zbędnej zwłoki. Co więcej, brak jest obiektywnych przesłanek pozwalających uznać, że niniejszego rozstrzygnięcia nie można stosować odpowiednio do organów innych samorządów zawodowych w zakresie, w jakim NSA uznał je za organy administracji publicznej.