Co to jest obowiązek alimentacyjny?

Obowiązek alimentacyjny to zdefiniowana przez ustawodawcę w art. 128 k.r.i.o. konieczność dostarczania środków utrzymania, a także środków wychowania, będąca wynikiem międzypokoleniowej solidarności rodzinnej. Sprowadza się on do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, a w praktyce polega także na dostarczaniu leków, opieki lekarskiej, pomocy w zapewnieniu miejsca zamieszkania. Co ważne, obowiązek ten można wypełnić, przekazując środki pieniężne, jak i przedmioty w naturze np. żywność, odzież, opał.

Przez dostarczanie środków wychowania należy zaś rozumieć przede wszystkim wydatki na wykształcenie, w tym szkołę, ale też zajęcia pozalekcyjne i rozwijanie hobby, zwłaszcza dziecka. Ważny jest także osobisty kontakt i starania, które stanowią niematerialny sposób realizowania obowiązku alimentacyjnego w zakresie wychowania.

Obowiązek alimentacyjny cechuje się wzajemnością, a zatem uprawnia dwie strony tego stosunku do kierowania względem siebie określonych żądań oraz niezbywalnością. Nie podlega on również dziedziczeniu, co oznacza, że wygasa on z chwilą śmierci zobowiązanego lub uprawnionego.

Kogo dotyczy obowiązek alimentacyjny?

Choć najczęściej obowiązek alimentacyjny kojarzony jest z koniecznością finansowego wsparcia dziecka przez rodzica, to jednak nie tylko rodzice i dzieci zobowiązani są do wzajemnego wspierania się. Obowiązek alimentacyjny może wynikać bowiem z:

  • więzów krwi (pokrewieństwo);
  • małżeństwa i związanego z nim powinowactwa;
  • orzeczenia sądu tj. przysposobienia.

Jaka jest kolejność obowiązku alimentacyjnego? W pierwszej kolejności obciąża on zstępnych, czyli potomków tj. dzieci i wnuki przed wstępnymi, czyli przed przodkami tj. rodzicami i dziadkami, a tych z kolei przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych lub więcej niż jeden wstępny, wówczas pierwszy obowiązkiem związany jest krewny z bliższym stopniem pokrewieństwa. Jeśli zaś mamy do czynienia z sytuacją, w której obowiązek ciąży na kilku krewnych jednocześnie, jest on rozdzielany pomiędzy nich w oparciu o ich możliwości zarobkowe i majątkowe.

Byli małżonkowie, a także małżonkowie po ogłoszeniu separacji zobowiązani są natomiast do dostarczania sobie środków utrzymania przed krewnymi. Podobnie jest w przypadku przysposobienia, który to wyprzedza obowiązek alimentacyjny przed wstępnymi przysposobionego i jego rodzeństwem.

Czy ojczym musi płacić alimenty na dziecko żony?

Skoro ustawodawca w sposób szczegółowy określił na kim ciąży obowiązek alimentacyjny i z jakich relacji on wynika, a nie ma w tej grupie ojczyma, macochy i pasierbów, to czy można rozważać domaganie się alimentów od któregoś z nich? Tak, jest to możliwe, ponieważ w art. 144 k.r.i.o. ustawodawca dokonał poszerzenia kręgu osób uprawnionych i zobowiązanych do świadczenia alimentacyjnego. W myśl przepisu dziecko może żądać alimentów od męża swojej matki, jeśli odpowiada to zasadom współżycia społecznego.

Choć obowiązek ten jest zdaniem sądów obowiązkiem ustawowym, a nie posiłkowym, co podkreślił m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 11 lipca 2023 roku (sygn. akt IV SA/Wr 73/23), a za czym przemawia odpowiednie stosowanie przepisów o obowiązkach alimentacyjnych między krewnymi, to jednak żądanie alimentów uzależnione jest od zaistnienia dodatkowej przesłanki. Jak rozumieć zasady współżycia społecznego warunkujące alimenty?

Nie jest możliwe wskazanie konkretnego katalogu okoliczności, które wykluczałyby żądanie i skutkowały oddaleniem powództwa o alimenty. Sąd musi zatem wziąć pod uwagę indywidualne okoliczności sprawy, pamiętając, że z założenia w wyniku małżeństwa z kobietą posiadającą dzieci, pomiędzy ojczymem a pasierbami wytwarza się więź podobna do tej, która łączy naturalne dziecko z rodzicem.

Jaka jest wysokość alimentów od ojczyma?

Jako że do obowiązku świadczenia alimentacyjnego ciążącego na ojczymie względem pasierba stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi, ustalenie wysokości alimentów odbywa się na takich samych zasadach. Nie ma zatem jednej określonej kwoty, ale zakres świadczeń zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, czyli pasierba oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, czyli ojczyma.

Warto także podkreślić, że skoro do wzajemnych obowiązków pomiędzy ojczymem a pasierbem stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym pomiędzy krewnymi, to w konsekwencji ojczyma należy traktować tak, jak zobowiązanego do alimentacji jednego z rodziców (co podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z dnia1 lutego 2022 roku, sygn. akt II SA/Bd 923/21).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz. U. 1964 nr 9 poz. 60.