Dobrowolne poddanie się karze w postępowaniu antymonopolowym (wprowadzone w artykule 89a u.o.k.k.) jest fakultatywnym mechanizmem, który może zastosować prezes UOKiK w związku z wykryciem naruszenia zakazu praktyk ograniczających konkurencję.
Dobrowolne poddanie się karze
Jest to zupełnie nowa procedura w obszarze prawa konkurencji. Daje możliwość obniżenia wysokości kary (o 10 proc.), o ile przedsiębiorca spełni określone warunki
Dobrowolne poddanie się karze w postępowaniu antymonopolowym (wprowadzone w artykule 89a u.o.k.k.) jest fakultatywnym mechanizmem, który może zastosować prezes UOKiK w związku z wykryciem naruszenia zakazu praktyk ograniczających konkurencję. Procedura ta przewiduje możliwość zapoznania się przez uczestnika postępowania, któremu zarzucane jest naruszenie, z wymiarem kary, która w związku z tym naruszeniem zostanie na niego nałożona w późniejszej decyzji, oceną prawną sprawy dokonaną przez prezesa UOKiK i planowanym rozstrzygnięciem. Przede wszystkim daje możliwość obniżenia wysokości kary (o 10 proc.).
Warunki dobrowolnego poddania się karze:
● złożenie przez przedsiębiorcę lub osobę zarządzającą (stronę) oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się karze,
● potwierdzenie przez stronę wysokości kary pieniężnej, jaka zostanie przez nią zaakceptowana, nałożonej na podstawie przepisów Działu VII ustawy, z uwzględnieniem 10-proc. obniżki,
● potwierdzenie przez stronę, że została dostatecznie poinformowana o zarzucanych jej naruszeniach i miała możliwość zajęcia stanowiska,
● potwierdzenie przez stronę, że została poinformowana o skutkach wniesienia odwołania, które wynikają z art. 81 ust. 3a ustawy (tj. w przypadku nieuznania odwołania za słuszne – skutkiem byłyby zmiana decyzji w zakresie kary pieniężnej i powrót do wysokości, w jakiej zostałaby nałożona, gdyby strona nie poddała się dobrowolnie karze pieniężnej).
Organ antymonopolowy nie jest związany wnioskiem przedsiębiorcy. Jedynym kryterium branym pod uwagę przy rozpatrzeniu wniosku jest to, czy w efekcie postępowanie zostanie przyśpieszone. Gdy organ uzna, że zastosowanie instytucji dobrowolnego poddania się karze wpłynie na efektywność (szybkość) postępowania – ma możliwość wystąpienia do przedsiębiorcy z taką propozycją.
W przypadku gdy przedsiębiorca wyrazi zgodę, kara pieniężna zostanie obniżona o 10 proc. w stosunku do kary nakładanej w trybie normalnej procedury (tj. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 1 lub 2 lub art. 106a ust. 1). Zarówno strona, jak i organ mogą odstąpić od tej procedury w każdym momencie. W takim przypadku wszelkie oświadczenia strony nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu toczącym się według normalnego trybu.
Ważne
Wniesienie przez przedsiębiorcę, dobrowolnie poddającego się karze, odwołania od decyzji, w której uwzględniono propozycje przedsiębiorcy zgłoszone w ramach wyżej opisanej procedury, automatycznie powoduje utratę otrzymanej 10-proc. obniżki.
W takim przypadku, jeżeli odwołanie nie zostanie uznane za słuszne, prezes UOKiK, przed przekazaniem akt do sądu, będzie zmieniał swoją decyzję, nakładając karę pieniężną w wysokości, w jakiej zostałaby nałożona na przedsiębiorcę, gdyby nie poddał się dobrowolnie karze (tj. bez obniżki). O zmianie decyzji Prezes UOKiK będzie zobowiązany niezwłocznie powiadomić stronę, przesyłając jej nową decyzję. Od tej decyzji przysługuje odwołanie (art. 81 ust. 3a ustawy).
Co istotne – dowody oraz informacje przekazane do organu w związku ze stosowaniem nowej procedury nie będą udostępniane stronom postępowania (również w trybie dostępu do informacji publicznej). Również ich kopiowanie (w zakresie składanych oświadczeń) możliwe jest jedynie za pisemną zgodą przedsiębiorcy dobrowolnie poddającego się karze. Bez pisemnej zgody dopuszczalne będzie jedynie sporządzanie odręcznych notatek z tych dokumentów, pod warunkiem że strony zobowiążą się do ich wykorzystywania jedynie na potrzeby postępowania toczącego się w tej sprawie przed prezesem UOKiK lub przed sądem (art. 70 ust. 5 ustawy). Gdyby stało się inaczej, przepisy przewidują możliwość nałożenia kary w wysokości do 20 000 zł na podmioty kopiujące ww. dokumenty bez zgody przedsiębiorcy lub wykorzystujące informacje uzyskane dzięki dostępowi do tych dokumentów w innym celu niż na potrzeby postępowania toczącego się w tej sprawie przed prezesem UOKiK lub sądem (art. 108 ust. 5 ustawy).
Ważne
Procedura dobrowolnego poddania się karze będzie miała zastosowanie również w stosunku do osób fizycznych ponoszących odpowiedzialność za dopuszczenie, w ramach sprawowanych funkcji, do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu praktyk ograniczających konkurencję.
Nowe rozwiązanie prawne może w praktyce okazać się często stosowane. Cel polegający na szybszym uprawomocnieniu się wydawanych decyzji (założenie jest takie, że przedsiębiorca dobrowolnie poddający się karze nie będzie składał odwołania od wydanej decyzji do sądu) może przyczynić się do udrożnienia sądów. Korzyść w postaci 10-proc. obniżenia wysokości kary – biorąc pod uwagę potencjalne kwoty – może być również motywacją dla przedsiębiorców do korzystania z tego rozwiązania, a gwarancje w zakresie ograniczeń dostępu do dokumentacji i oświadczeń dodatkowo mogą zwiększyć poczucie bezpieczeństwa takiego podmiotu.
Kontrola fuzji
Nowe przepisy wprowadzają dwuetapowy model postępowania w sprawach koncentracji. Zakłada on, jako zasadę, zakończenie postępowania w terminie 1 miesiąca, a więc o połowę krótszym niż obecnie
Istotną częścią nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów są zmiany w zakresie procedury kontroli koncentracji. Obecnie postępowania antymonopolowe w sprawach koncentracji – zarówno tych o potencjalnie dużym wpływie na konkurencję, jak i tych stosunkowo mało istotnych z punktu widzenia antykonkurencyjnych skutków – są rozpatrywane w jednakowym trybie i kończone w jednakowym, dwumiesięcznym terminie.
Nowe przepisy wprowadzają zupełnie nowy model postępowania w sprawach koncentracji – tzw. model dwuetapowy. Zmiana ta wynika z dotychczasowych doświadczeń UOKiK w zakresie potrzeby zróżnicowania trybu i długości postępowań ze względu na skutki planowanych koncentracji i stopień ich skomplikowania. Od dłuższego czasu zmiana ta była także postulowana niemal przez wszystkie środowiska.
Nowy model postępowania zakłada jako zasadę zakończenie postępowania w terminie 1 miesiąca (termin o połowę krótszy niż obecnie). Skrócenie czasu postępowania wiąże się z pozytywnym z punktu widzenia przedsiębiorcy skutkiem – czas oczekiwania na decyzję UOKiK, a tym samym czas przeprowadzenia samej fuzji ulegnie dużemu przyspieszeniu. Według danych UOKiK w 2013 r. postępowanie antymonopolowe w sprawie koncentracji trwało średnio 58 dni.
Uwaga
Do terminu 1 miesiąca (inaczej niż obecnie) nie wlicza się okresów oczekiwania na dokonanie zgłoszenia przez pozostałych uczestników koncentracji, usunięcia braków lub uzupełnienia informacji w zgłoszeniu czy uiszczenia opłaty od wniosków o wszczęcie postępowania. Termin miesięczny będzie terminem podstawowym, który z założenia ma dotyczyć spraw niebudzących większych wątpliwości. Według danych UOKiK stanowią one obecnie co najmniej 80 proc. spraw z zakresu koncentracji rozpatrywanych przez prezesa UOKiK.
Drugim elementem nowego modelu jest możliwość przedłużenia czasu trwania postępowania antymonopolowego o kolejne 4 miesiące w przypadku koncentracji bardziej złożonych i wymagających dogłębnej analizy rynku.
Przesłanki wydłużenia postępowania w sprawie koncentracji (określone w art. 96a ust. 1 u.o.k.k.):
1. skomplikowany charakter sprawy,
2. uzasadnione prawdopodobieństwo, powzięte na podstawie uzyskanych przez organ informacji, w tym informacji zawartych w zgłoszeniu zamiaru koncentracji, że zgłoszona koncentracja może wywołać istotne ograniczenie konkurencji na rynku lub
3. konieczność przeprowadzenia badania rynku.
Z uwagi na posłużenie się w treści ww. przepisu słowem „lub” tylko przy przesłance oznaczonej powyżej numerem 2 powstają wątpliwości, czy muszą one wystąpić łącznie. Wydaje się jednak, że należałoby przyjąć, że postępowanie może być przedłużone w dwóch sytuacjach: gdy sprawa jest szczególnie skomplikowana i jednocześnie istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo ograniczenia konkurencji na rynku oraz gdy w sprawie konieczne jest przeprowadzenie badania rynku.
Pierwsza przesłanka (skomplikowany charakter sprawy) ma charakter dalece nieprecyzyjny i pozostawia szeroki margines uznaniowości po stronie prezesa UOKiK. Zastrzeżenie to zgłaszane było na etapie konsultacji społecznych przez większość konsultowanych podmiotów, nie zostało jednak uwzględnione. Pomimo że brak jest obecnie dorobku orzeczniczego UOKiK w zakresie rozumienia tego pojęcia, można by wskazać na kilka przykładowych sytuacji, w których organ uznałby prawdopodobnie, że sprawa ma charakter skomplikowany. Przykładowo: sprawa może dotyczyć znacznej liczby przedsiębiorców, wiązać się z potrzebą uzyskania wiedzy specjalistycznej lub konsultacji z innymi organami czy też dotyczyć nowych, niebadanych dotychczas przez organ rynków.
Decyzję o przedłużeniu postępowania podejmie prezes UOKiK w drodze postanowienia, na które przedsiębiorcy nie przysługuje zażalenie. Postanowienie wymaga uzasadnienia.
Kolejnym novum w zakresie postępowania w sprawach dotyczących koncentracji jest obowiązek przedstawienia przedsiębiorcy przez prezesa UOKiK, jeszcze przed wydaniem decyzji, zastrzeżenia do koncentracji, w której przedsiębiorca uczestniczy. Pozwoli to przedsiębiorcy poznać zarzuty prezesa UOKiK jeszcze przed zakończeniem postępowania i, co więcej, ustosunkować się do nich, np. poprzez wprowadzenie do planowanej koncentracji pewnych modyfikacji, dzięki którym nie wywoła ona antykonkurencyjnych skutków. Obowiązek przedstawienia zastrzeżeń dotyczy jedynie spraw, w których istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo istotnego ograniczenia konkurencji na rynku. Rozwiązanie to z pewnością usprawni komunikację pomiędzy przedsiębiorcą a organem i umożliwi dostosowanie warunków planowanych koncentracji do wymagań UOKiK związanych z potrzebą ochrony rynku.
Uwaga
Procedura przedstawienia zastrzeżeń w praktyce stanowić będzie etap poprzedzający przedstawienie warunków i funkcjonować będzie niezależnie od zgody warunkowej.
Nowelizacja wprowadza także nowe wyłączenia z obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji. Spod kontroli UOKiK wyłączone zostaną koncentracje polegające na połączeniu przedsiębiorców, których obroty na terytorium RP nie przekraczają kwoty 10 mln euro w żadnych z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie. Nie będzie podlegać także obowiązkowi zgłoszenia zamiar koncentracji polegającej na przejęciu kontroli nad przedsiębiorcą należącym do jednej grupy kapitałowej oraz jednocześnie nabyciu części jego mienia – jeżeli obrót przedsiębiorcy, nad którym ma nastąpić przejęcie kontroli, i obrót realizowany przez nabywanie części mienia nie przekroczył łącznie na terytorium RP w żadnym z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie równowartości 10 mln euro.
Jak wynika z praktyki UOKiK, transakcje te nie wywołują co do zasady antykonkurencyjnych skutków rynkowych i dlatego nie powinny podlegać kontroli urzędu.
KOMENTARZ EKSPERTA
Nowy, dwuetapowy model postępowania w sprawach antymonopolowych dotyczących koncentracji będzie odpowiadał potrzebom praktyki. Na gruncie nowych przepisów w sprawach prostych i niemających istotnego wpływu na rynek decyzje UOKiK wydawane będą o wiele szybciej, co przyspieszy również sam proces zaplanowanej przez przedsiębiorcę fuzji. Wprowadzenie jako zasady terminu jednomiesięcznego i możliwości jego przedłużenia w określonych w ustawie sytuacjach (tj. w sprawach bardziej złożonych i skomplikowanych, wymagających szczególnej analizy pod kątem zagrożenia dla konkurencji) powinno usprawnić proces kontroli koncentracji i jednocześnie zwiększyć efektywność organu antymonopolowego. Wiele zależy jednak od sposobu interpretacji przez organ przesłanek wydłużenia postępowania, które mają zdecydowanie oceniający charakter.
Leniency i leniency plus
Zmodyfikowano zasady programu i rozszerzono go. Przedsiębiorca może uzyskać dodatkową obniżkę kary, jeżeli zdecyduje się ujawnić informacje o kolejnym porozumieniu, innym niż objęte danym postępowaniem, dotychczas nieznanym organowi
Przed 18 stycznia 2015 r. program leniency regulowany był ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów (art. 109) oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 stycznia 2009 r. w sprawie trybu postępowania w przypadku wystąpienia przedsiębiorców do prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej lub jej obniżenie (Dz.U. nr 20, poz. 109).
W ramach nowelizacji doprecyzowano elementy, jakie powinien zawierać wniosek o objęcie programem leniency. Między innymi konieczne będzie wskazanie opisu okoliczności i sposobu funkcjonowania porozumienia (art. 113a ust. 2 pkt 6 ustawy). Ponadto prezes UOKiK po otrzymaniu wniosku ma potwierdzić datę i godzinę jego złożenia przez przedsiębiorcę.
Nowością jest instytucja tzw. leniency plus (art. 113d ustawy). Przedsiębiorca może uzyskać dodatkową obniżkę kary, jeżeli sam złożył wniosek leniency, ale nie uzyskał odstąpienia od nałożenia kary i zdecydował się ujawnić informacje o porozumieniu innym niż objęte postępowaniem, które dotychczas pozostawało nieznane organowi.
Dodatkowa obniżka dotyczyłaby kary za pierwsze porozumienie, ponieważ za drugie, jako pierwszemu podmiotowi występującemu z wnioskiem leniency, należałoby się przedsiębiorcy całkowite odstąpienie od wymierzenia kary. Dodatkowa obniżka wyniosłaby 30 proc. kary obliczonej po uwzględnieniu już przyznanej obniżki.
Stopień złagodzenia kary zależy od kolejności złożenia wniosku
Wnioskodawca Forma złagodzenia kary przed 18 stycznia 2015 r. Forma złagodzenie kary po 18 stycznia 2015 r.
składający jako pierwszy odstąpienie od nałożenia kary odstąpienie od nałożenia kary
składający jako drugi kara nie wyższa niż 5 proc. przychodu obniżenie o 30–50 proc. kary
składający jako trzeci kara nie wyższa niż 7 proc. przychodu obniżenie o 20–30 proc. kary
następni kara nie wyższa niż 8 proc. przychodu obniżenie maksymalnie o 20 proc. kary
Stosowanie środków zaradczych
Prezes UOKiK zyskał możliwość nakazania przedsiębiorcom, by podjęli określone działania w celu zaniechania stosowania praktyki antykonkurencyjnej lub usunięcia jej skutków. Lista ma charakter otwarty
Na liście środków zaradczych, jakie może nakazać przedsiębiorcom prezes UOKiK, znajdują się m.in. następujące działania: udzielenie licencji własności intelektualnej na niedyskryminacyjnych warunkach, umożliwienie dostępu do określonej infrastruktury na niedyskryminacyjnych warunkach, zmiana umowy, obowiązek dostawy innym podmiotom określonych produktów lub świadczenia określonych usług na niedyskryminacyjnych warunkach. Środki te powinny być stosowane proporcjonalnie do wagi i rodzaju naruszenia – tak aby doprowadziły do zakończenia lub usunięcia jego skutków. Równolegle wprowadzono procedurę konsultacyjną: przed nałożeniem środka prezes UOKiK przekazuje przedsiębiorcy informację o planowanych do nałożenia środkach, a ten ma możliwość przedstawienia swojego stanowiska.
Nakładając środek zaradczy, prezes UOKiK jest uprawniony do określenia terminu jego stosowania oraz np. nałożenia obowiązków sprawozdawczych. Ustawa przewiduje również możliwość nałożenia kary pieniężnej za nieudzielenie w wyznaczonym terminie informacji lub też podanie informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd (art. 106 ust. 2 pkt 2). W takich przypadkach prezes UOKiK ma możliwość nałożenia kary w wysokości do 50 mln euro, jeżeli przedsiębiorca, choćby nieumyślnie, dopuścił się tego czynu. Tak dolegliwa sankcja zapewni, że przedsiębiorca wywiąże się z nałożonych na niego zobowiązań i związanych z ich realizacją obowiązków informacyjnych, zapewniając tym samym skuteczną realizację celów środków zaradczych. Górny pułap ww. kary pieniężnej jest tożsamy z wysokością kar, o których mowa w art. 106 ust. 2 (naruszenie obowiązków sprawozdawczych w zakresie realizacji środków zaradczych należy zaliczyć do tej samej kategorii naruszeń w porównaniu z tymi, które są wskazane w art. 106 ust. 2).
Zmiany zasad kontroli
Doprecyzowano zasady ich przeprowadzania. Zwiększą się uprawnienia kontrolerów, m.in. w dostępie do korespondencji przesłanej pocztą elektroniczną
Główne zmiany dotyczą doprecyzowania funkcjonujących już mechanizmów. Na przykład doprecyzowano szczegóły istniejącego już obecnie obowiązku zapewnienia przez kontrolowanego dostępu do nośników informacji. Uszczegółowiono w tym zakresie przepisy m.in. poprzez odniesienie do informatycznych nośników danych, w tym również będących własnością innego podmiotu, oraz korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną (art. 105d ust. 1 pkt 4). Odpowiednio doprecyzowany został również art. 105e ust. 1 pkt 1 odnoszący się do obowiązku sporządzania przez kontrolowanego kopii dokumentów.
Wprost postanowiono, że kontrolujący mają prawo uzyskać dostęp m.in. do korespondencji przesłanej pocztą elektroniczną, informatycznych nośników danych w rozumieniu przepisów o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, innych urządzeń zawierających dane informatyczne lub systemów informatycznych, w tym także zapewnienia dostępu do systemów informatycznych będących własnością innego podmiotu, zawierających dane kontrolowanego, związane z przedmiotem kontroli, w zakresie, w jakim kontrolowany ma do nich dostęp. Kontrolujący ma również prawo do sporządzania z materiałów i korespondencji przedsiębiorcy notatek. Istotną nowością jest również możliwość żądania sporządzenia przez kontrolowanego kopii lub wydruków materiałów, korespondencji oraz informacji zgromadzonych na nośnikach, w urządzeniach lub w systemach.
Nowością jest również uprawnienie do wniesienia zażalenia przez przedsiębiorcę dotyczące sytuacji żądania udostępnienia związanych z przedmiotem kontroli:
wakt, ksiąg, wszelkiego rodzaju pism, dokumentów oraz ich odpisów i wyciągów,
wkorespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną,
winformatycznych nośników danych w rozumieniu przepisów o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne,
winnych urządzeń zawierających dane informatyczne lub systemów informatycznych, w tym także zapewnienia dostępu do systemów informatycznych będących własnością innego podmiotu, zawierających dane kontrolowanego związane z przedmiotem kontroli w zakresie, w jakim kontrolowany ma do nich dostęp.
Przedsiębiorca może wnieść zażalenie do sądu ochrony konkurencji i konsumentów na czynności kontrolne wykraczające poza zakres przedmiotowy kontroli lub inne czynności kontrolne, podjęte z naruszeniem przepisów, w terminie 7 dni od dnia dokonania tych czynności.
Należy pamiętać, że wniesienie zażalenia nie wstrzymuje kontroli. Zażalenie wnosi się do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) za pośrednictwem Prezesa Urzędu. Ten przekazuje je wraz z odpowiedzią do sądu w terminie 7 dni od dnia wniesienia zażalenia. SOKiK rozpoznaje zażalenie w terminie 7 dni od dnia jego przekazania. Postanowienie sąd uzasadnia z urzędu. Na postanowienie SOKiK przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji. W przypadku uwzględnienia zażalenia przez SOKiK dowody uzyskane w wyniku zaskarżonej czynności kontrolnej nie mogą być wykorzystane w prowadzonym postępowaniu, w innych postępowaniach prowadzonych przez prezesa urzędu oraz w postępowaniach prowadzonych na podstawie odrębnych przepisów.
Zażalenie przysługuje również osobom, których prawa zostały naruszone w wyniku przeszukania. Takie osoby mogą wnieść zażalenie do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na czynności przeszukania, wykraczające poza zakres przedmiotowy przeszukania lub inne czynności przeszukania podjęte z naruszeniem przepisów, w terminie 7 dni od dnia dokonania tych czynności. W pozostałym zakresie procedura jest tożsama z opisaną wcześniej.
Proponowane zmiany w przepisach mają na celu – obok przyspieszenia i usprawnienia procedur kontroli i przeszukania – także wyjaśnienie pojawiających się w praktyce wątpliwości w zakresie stosowania podczas przeszukań przepisów ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr 89, poz. 555 ze zm.) oraz przepisów dotyczących kontroli przedsiębiorców. Wydaje się, iż jednoznaczne wskazanie, które z przepisów k.p.k. mają zastosowanie do przeszukań przeprowadzanych przez prezesa UOKiK, oraz oddzielenie procedury kontroli od procedury przeszukania powinny usunąć te wątpliwości i przyczynić się do większej skuteczności oraz przejrzystości tych instytucji.
Sankcje za naruszenie przepisów o kontroli
Rodzaj naruszenia Podmiot, na którego może zostać nałożona kara Wysokość kary
● uniemożliwianie lub utrudnianie rozpoczęcia lub przeprowadzenia kontroli● uniemożliwianie lub utrudnianie rozpoczęcia lub przeprowadzenia przeszukania● naruszenie obowiązków określonych w art. 105d ust. 1 (np. obowiązku udzielenia żądanych informacji, umożliwienia wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń oraz środków transportu, umożliwienia dostępu do nośników danych, urządzeń lub systemów informatycznych)● naruszenie obowiązków wynikających z art. 105e ust. 1 (m.in. zapewnienia pomieszczenia oraz wydzielonego miejsca do przechowywania dokumentów i zabezpieczonych przedmiotów, udostępnienia środków łączności, którymi dysponuje, w zakresie niezbędnym do wykonywania czynności kontrolnych) przedsiębiorca do równowartości 50 000 000 euro
● opóźnienie w wykonaniu postanowienia dotyczącego zajęcia akt, ksiąg, wszelkiego rodzaju pism, dokumentów, korespondencji lub informatycznych nośników danych przedsiębiorca do równowartości 10 000 euro za każdy dzień opóźnienia
● uniemożliwianie lub utrudnianie rozpoczęcia lub przeprowadzenia kontroli/ przeszukania osoba pełniąca funkcję kierowniczą lub wchodząca w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy do pięćdziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia (np. w II kw. 2014 r. kwota przeciętnego wynagrodzenia wynosiła 3 739,97 zł, co daje maksymalną karę 186 998,50 zł)
● udzielenie w toku kontroli lub przeszukania nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji żądanych przez prezesa UOKiK● uniemożliwianie lub utrudnianie rozpoczęcia lub przeprowadzenia kontroli● uniemożliwianie lub utrudnianie rozpoczęcia lub przeprowadzenia przeszukania● naruszenie obowiązków określonych w art. 105d ust. 1 (m.in. udzielenia żądanych informacji, umożliwienia wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń oraz środków transportu, uniemożliwienia dostępu do nośników danych, urządzeń lub systemów informatycznych) lub w art. 105e ust. 1 (m.in. niezapewnienie pomieszczenia oraz wydzielonego miejsca do przechowywania dokumentów i zabezpieczonych przedmiotów, nieudostępnienie środków łączności, którymi dysponuje, w zakresie niezbędnym do wykonywania czynności kontrolnych). osoba upoważniona przez kontrolowanego lub przeszukiwanego, posiadacz lokalu mieszkalnego, pomieszczenia, nieruchomości lub środka transportu do pięćdziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia (wyliczenie jw.)
● uniemożliwienie lub utrudnianie okazania dokumentów przez kontrolującego (takich jak: upoważnienie do przeprowadzenia kontroli oraz legitymacja służbowa, dowód osobisty, paszport lub inny dokument potwierdzający tożsamość) pracownik kontrolowanego do pięćdziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia (wyliczenie jw.)
● kopiowanie dokumentów (...) bez pisemnej zgody przedsiębiorcy lub osoby zarządzającej każda osoba do 20 000 zł
● nieuzasadniona odmowa zeznań lub nieusprawiedliwione niestawiennictwo na wezwanie prezesa Urzędu świadek do 5000 zł
● nieuzasadniona odmowa złożenia opinii, nieusprawiedliwione opóźnienie złożenia opinii lub nieusprawiedliwione niestawiennictwo na wezwanie prezesa Urzędu biegły do 5000 zł
Odpowiedzialność osób zarządzających
Za działania i zaniechania związane z pełnioną funkcją, których skutkiem jest naruszenie przez przedsiębiorcę zakazu porozumień ograniczajacych konkurencję, grożą sankcje pieniężne. Emocje budzi wysoki maksymalny pułap kar, określony na poziomie 2 mln zł
Najwięcej kontrowersji na etapie prac legislacyjnych budziło nowe rozwiązanie w zakresie kar pieniężnych nakładanych przez prezesa UOKiK na osoby zarządzające przedsiębiorstwem. Odpowiedzialności takiej będzie podlegać osoba zarządzająca, która przez swoje działanie lub zaniechanie umyślnie dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu porozumień ograniczających konkurencję. W toku prac legislacyjnych zrezygnowano z rozwiązania, aby również nieumyślne działania i zaniechania były objęte nowymi przepisami (a w efekcie aby i za nie mogła być nakładana kara). Nakładana kara ma charakter administracyjny i jest wymierzana przez prezesa UOKiK w drodze decyzji w ramach tego samego postępowania, w którym kara nakładana jest na przedsiębiorcę.
W nowelizacji ustawy określono przesłanki warunkujące powstanie odpowiedzialności osób fizycznych: będą one ponosić odpowiedzialność za działania i zaniechania, które są związane z pełnioną funkcją, a ich skutkiem jest powstanie i funkcjonowanie zakazanego porozumienia (art. 6a ustawy).
Jednocześnie wykluczona została podwójna odpowiedzialność za to samo naruszenie, w przypadku, gdy osoba zarządzająca jest jednocześnie przedsiębiorcą (art. 106a ust. 3 ustawy). Nowe przepisy wyłączają zatem możliwość podwójnego karania osoby fizycznej będącej przedsiębiorcą, która zarazem jest osobą zarządzającą przedsiębiorstwem.
Maksymalny pułap kary pieniężnej został określony na wysokim poziomie 2 000 000 zł. Przy ustalaniu wysokości kary nakładanej przez prezesa UOKiK będą brane pod uwagę przesłanki określone w ustawie, a więc w szczególności okres naruszenia, jego skutki rynkowe, stopień wpływu działania lub zaniechania osoby zarządzającej na naruszenie przez przedsiębiorcę zakazu określonego w art. 6 ust. 1 pkt 1–6 ustawy oraz art. 101 ust. 1 pkt a–e TFUE (Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Dz.Urz. UE z 2012 r. C326 ), przychody uzyskane przez osobę zarządzającą u danego przedsiębiorcy, z uwzględnieniem okresu trwania naruszenia, oraz uprzednie podobne naruszenia przepisów ustawy (art. 111 ust. 1 pkt 2).
Osobie, na którą zostanie nałożona kara, przysługuje odwołanie.
Przyjęto również możliwość złożenia wniosku przez osobę fizyczną o rozłożenie kary na raty ze względu na ważny interes wnioskodawcy. Decyzja wydawana jest w drodze postanowienia, na które nie przysługuje zażalenie.
Nowe przepisy nie obejmą działań lub zaniechań osób zarządzających dokonanych przez datą wejścia w życie nowych przepisów. Nie dotyczy to oczywiście możliwości nałożenia przez prezesa UOKiK na podstawie obowiązującego już art. 108 ustawy – na osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy – kary pieniężnej m.in. za niewykonanie decyzji, postanowień lub wyroków czy niezgłoszenie zamiaru koncentracji.
Nowa definicja
Wprowadzono definicję osoby zarządzającej. W jej myśl przez pojęcie osoby zarządzającej rozumie się kierującego przedsiębiorstwem, w szczególności osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy. Pojęcie osoby zarządzającej może być w praktyce rozumiane bardzo szeroko. Dla przykładu może chodzić o osoby wchodzące w skład zarządu, wspólników spółki osobowej pełniących funkcje kierownicze czy inne osoby odpowiedzialne za kierowanie przedsiębiorstwem, pełniące funkcje kierownicze i w praktyce niepodlegające służbowo innym osobom.
KOMENTARZ EKSPERTA
Środowiska przedsiębiorców aktywnie postulowały usunięcie z projektu ustawy osobistej odpowiedzialności osób zarządzających. Rozwiązanie to nadal budzi wiele wątpliwości interpretacyjnych, które nie zostały rozstrzygnięte w trakcie procesu legislacyjnego. Warto podkreślić, że osoba zarządzająca nie uniknie osobistej odpowiedzialności poprzez rozwiązanie współpracy z przedsiębiorcą dopuszczającym się naruszenia. W szczególności możliwość nałożenia kary pieniężnej będzie niezależna od pełnienia funkcji osoby zarządzającej w okresie wszczęcia bądź zakończenia postępowania przed prezesem UOKiK. W praktyce w działalności przedsiębiorców można spodziewać się zwiększenia roli monitoringu działań podmiotu pod kątem zgodności z prawem konkurencji – w szczególności poprzez wdrażanie wewnętrznych polityk (programów) compliance oraz kontrolnych audytów.
Nowe zasady obliczania obrotu
Umożliwią organowi antymonopolowemu dokonanie bardziej realnej oceny potencjału ekonomicznego podmiotów uczestniczących w koncentracji oraz jej efektów rynkowych i skutków w sferze konkurencji
Kolejną istotną zmianą w zakresie kontroli koncentracji jest wprowadzenie nowych zasad obliczania obrotu. W szczególności nowe zasady doprecyzowują, jak powinien być liczony on w sytuacji, gdy uczestnicy koncentracji sprawują wspólną kontrolę nad innymi przedsiębiorcami lub nad nimi samymi sprawowana jest wspólna kontrola. W takiej sytuacji do obrotu uczestników koncentracji będzie wliczany także obrót podmiotów współkontrolujących lub współkontrolowanych (proporcjonalnie do liczby przedsiębiorców sprawujących wspólną kontrolę).
Ponadto nowe przepisy konkretyzują rozumienie obrotu dla celów koncentracji, o której mowa w art. 13 ust. 2 pkt 2 i 4 nowej ustawy. Obrót w takich przypadkach obejmuje również obrót przedsiębiorców przejmujących kontrolę lub nabywających część mienia i pozostałych przedsiębiorców należących do grup kapitałowych, do których należą ci przedsiębiorcy, oraz obrót realizowany przez nabywaną część mienia lub przedsiębiorców, nad którymi jest przejmowana kontrola, i ich przedsiębiorców zależnych.
Wprowadzone zostały także regulacje mające na celu uniemożliwienie obchodzenia przepisów o kontroli koncentracji przez stosowanie koncentracji wieloetapowych. Tego rodzaju fuzje polegają w praktyce na nabywaniu przez przedsiębiorców w niewielkich odstępach czasu kolejnych, stosunkowo niewielkich, części mienia innego przedsiębiorcy lub jego kolejnych spółek zależnych. Na mocy wcześniejszych przepisów tego typu transakcje nie podlegały obowiązkowemu zgłoszeniu z uwagi na mały obrót tych części lub spółek. Nowe regulacje nakazują dla transakcji dokonywanych jednocześnie lub w okresie nie dłuższym niż 2 lata uwzględnianie przy obliczaniu obrotu także obrotu przedsiębiorców zależnych, obrotu realizowanego przez wszystkie części nabywanego mienia czy obrotu wszystkich przedsiębiorców, nad którymi jest przejmowana kontrola (w zależności od rodzaju koncentracji).
Ważne
W wyniku nowelizacji to obrót (a nie jak obecnie przychód) będzie brany pod uwagę przez prezesa UOKiK przy ustalaniu wysokości nakładanej kary pieniężnej. Od 18 stycznia 2015 r. prezes urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10 proc. obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary.
Publiczne ostrzeganie
To nowy obowiązek nałożony na prezesa UOKiK. W przypadku szczególnie uzasadnionego podejrzenia, że przedsiębiorca dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, będzie zobligowany do ogłoszenia tej informacji
Nowelizacja ustawy obejmuje swoim zakresem także zmiany dotyczące ochrony konsumentów, dodatkowo chroniące ich w przypadku stosowania przez przedsiębiorców najpoważniejszych i najbardziej szkodliwych praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
Nowe przepisy nakładają na prezes UOKiK obowiązek podania do publicznej wiadomości informacji dotyczącej szczególnie uzasadnionego podejrzenia, że przedsiębiorca dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Aby obowiązek ten mógł się zaktualizować, muszą zostać spełnione określone przesłanki.
Przesłanki podania do publicznej wiadomości informacji o praktyce naruszającej zbiorowe interesy konsumentów (kumulatywne):
● zgromadzenie przez prezesa UOKiK w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów informacji, z których wynika, że istnieje szczególnie uzasadnione podejrzenie, że przedsiębiorca dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów
● praktyka, o którą przedsiębiorca jest podejrzewany, może spowodować znaczne straty lub niekorzystne skutki dla szerokiego kręgu konsumentów.
Ważne
Instytucja publicznego ostrzeżenia dotyczy tylko postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Nie ma zatem zastosowania do pozostałych prowadzonych przez prezesa UOKiK postępowań.
Kształt i zakres instytucji publicznego ostrzegania o podejrzeniu naruszania zbiorowych interesów konsumentów uległ dużym zmianom w toku prac nad ustawą. Pierwotny projekt założeń do projektu ustawy w ogóle nie przewidywał takiej instytucji prawnej. W pierwszej wersji rządowego projektu ustawy mowa była o zgromadzeniu przez prezesa UOKiK informacji w dowolnym postępowaniu, które to informacje miały wskazywać na „duże prawdopodobieństwo” (a nie „szczególnie uzasadnione podejrzenie”), że zachowanie przedsiębiorcy narusza przepisy prawa (a nie „dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów”).
W przyjętym ostatecznie kształcie instytucji publicznego ostrzegania najwięcej wątpliwości budzi przesłanka dotycząca powstania po stronie prezesa UOKiK szczególnego uzasadnionego podejrzenia, że przedsiębiorca dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Ta generalna klauzula może budzić wiele kontrowersji i niejasności, bo jej zakres ma charakter nieostry i pozostawia organowi duży margines swobody. W praktyce do powstania obowiązku publikacji nie wystarczy samo podejrzenie – musi mieć ono charakter szczególnie uzasadniony. Oczywiście przepisy nie precyzują tego pojęcia, pozostawiając kwalifikacje konkretnych przypadków prezesowi UOKiK. To on ma wyznaczać granicę pomiędzy szczególnie uzasadnionym podejrzeniem a podejrzeniem uzasadnionym w mniejszym stopniu. Zalecane byłoby jednak, aby w każdym wypadku zaistnienia wątpliwości co do tego, czy istniejące podejrzenie praktyki jest szczególnie uzasadnione, czy nie, publikacja nie była dokonywana.
W razie spełnienia wszystkich przesłanek publicznego ostrzeżenia prezes urzędu podaje do publicznej wiadomości, w tym na stronie internetowej Urzędu, zgromadzone w toku postępowania informacje o zachowaniu przedsiębiorcy i jego prawdopodobnych skutkach. Rozstrzygnięcie w tym zakresie dokonywane jest w drodze postanowienia, na które stronie postępowania przysługuje zażalenie.
Podsumowanie zmian wprowadzonych do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów od 18 stycznia 2015 r.
Obszar zmian Ustawa do 18 stycznia 2015 r. Ustawa od 18 stycznia 2015 r.
Dobrowolne poddanie się karze BRAK Wprowadzono nową instytucję w obszarze prawa konkurencji. Pozwala ona na uzyskanie 10-proc. obniżki kary, o ile spełnione zostaną ściśle określone warunki
Kontrola koncentracji ● Jeden etap dla wszystkich postępowań● Termin na wydanie decyzji – 2 miesiące + dodatkowy termin, w którym UOKiK oczekuje na dodatkowe informacje i dokumenty● Warunki nie podlegają utajnieniu ● Dwuetapowy system rozpatrywania wniosków● Pierwszy etap (1 miesiąc): sprawy niewymagające przeprowadzenia badania rynku i niebudzące wątpliwości co do ich wpływu na rynek;– Drugi etap (kolejne 4 miesiące): przejdą do niego sprawy skomplikowane i wymagające dalszej analizy rynku. Trzeba doliczyć też ew. dodatkowy czas, w którym UOKiK oczekuje na dodatkowe informacje i dokumenty● W przypadku wydania decyzji warunkowej przedsiębiorca będzie mógł wnioskować o utajnienie części warunków w zakresie informacji na temat terminu spełnienia tych warunków● Obowiązek przedstawienia przedsiębiorcy przez prezesa UOKiK zastrzeżenia do koncentracji w sprawach, w których istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo istotnego ograniczenia konkurencji na rynku
Leniency/leniency plus ● Odstąpienie od nałożenia sankcji finansowej lub jej obniżenie wobec przedsiębiorcy, który podjął współpracę z urzędem oraz przedstawił dowody na istnienie niedozwolonego porozumienia● Przedsiębiorca, który dostarczy dowody na istnienie kartelu, nie był jego inicjatorem i zaprzestał niedozwolonych działań, mógł liczyć nawet na całkowite zwolnienie z sankcji pieniężnej ● Nowa instytucja – leniency plus● Przedsiębiorca może uzyskać dodatkową obniżkę kary, jeżeli sam złożył wniosek leniency, ale nie uzyskał odstąpienia od nałożenia kary i zdecydował się ujawnić organowi dane dotyczące innego niż objęte postępowaniem porozumienia (dotychczas nieznanego organowi)● Dodatkowa obniżka dotyczy kary za pierwsze porozumienie, ponieważ za drugie, jako pierwszemu podmiotowi występującemu z wnioskiem leniency, należałoby się przedsiębiorcy całkowite odstąpienie od wymierzenia kary● Dodatkowa obniżka wyniosłaby 30 proc. kary obliczonej po uwzględnieniu już przyznanej obniżki
Środki zaradcze BRAK ● Prezes UOKiK ma możliwość nakazania przedsiębiorcy zastosowania określonych środków w celu zaniechania stosowania praktyki antykonkurencyjnej lub usunięcia jej skutków
Kontrola i przeszukanie ● Przeszukanie przeprowadzane jest w toku kontroli● Przedsiębiorca nie ma możliwości wniesienia zażalenia w trakcie przeszukania ● Rozdzielenie kontroli od przeszukania● Doprecyzowanie praw i obowiązków kontrolujących i kontrolowanych● Możlwość wniesienia przez przedsiębiorcę, którego prawa zostały naruszone w toku kontroli, zażalenia do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na czynności kontrolne, wykraczające poza zakres przedmiotowy kontroli lub inne czynności kontrolne podjęte z naruszeniem przepisów, w terminie 7 dni● Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje kontroli
Kary dla osób zarządzających BRAK ● Odpowiedzialności będzie podlegać osoba zarządzająca, która przez swoje działanie lub zaniechanie umyślnie dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu porozumień ograniczających konkurencję● Kara wymierzana będzie przez prezesa UOKiK w drodze decyzji w ramach tego samego postępowania, w którym kara nakładana jest na przedsiębiorcęMaksymalna wysokość kary: 2 000 000 zł
Publiczne ostrzeganie BRAK ● Obowiązek podania przez Prezesa UOKiK do publicznej wiadomości informacji dotyczącej szczególnie uzasadnionego podejrzenia, że przedsiębiorca dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów
Przedawnienie praktyk ograniczających konkurencję 1 rok od końca roku, w którym zaprzestano stosowania praktyk 5 lat od końca roku, w którym zaprzestano stosowania praktyk
Wskaźnik obliczania kar pieniężnych Prezes urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10 proc. przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym, poprzedzającym rok nałożenia kary. Prezes urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10 proc. obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary