Subskrybuj nas na Youtube
NOWE PRAWO: 26 czerwca weszło w życie unijne rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 2015/848 z 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.Urz. UE z 2015 r. L 141, s. 19). Przepisy te regulują m. in. zasady określania sądu właściwego do wszczęcia postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego w razie niewypłacalności dłużnika pochodzącego z państwa członkowskiego Unii Europejskiej, relacje pomiędzy postępowaniami prowadzonymi w różnych państwach oraz skutki orzeczeń wydanych w ramach takich postępowań, gwarantując ich uznawanie w całej UE. Rewizja obowiązującego od 2002 r. (a na terenie Polski – od przystąpienia do UE w maju 2004 r.) rozporządzenia nr 1356/2000 daje tym samym nowe możliwości dotyczące prowadzenia międzynarodowych restrukturyzacji, a także ma rozwiązać problemy napotykane w praktyce przez dłużników i wierzycieli, w szczególności zmniejszyć dotychczas pojawiające się w praktyce ryzyka dla tych ostatnich. Omawiamy wybrane rozwiązania.
SZERSZY ZAKRES: WIĘCEJ MIĘDZYNARODOWYCH RESTRUKTURYZACJI
Załącznik A do rozporządzenia, w którym zawarto postępowania nim objęte, poszerzono o 19 nowych typów postępowań z różnych państw członkowskich. Włączone zostały m.in. wszystkie postępowania restrukturyzacyjne wprowadzone ustawą z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1574 ze zm.). Skutkiem będzie automatyczne stosowanie m.in. polskich instrumentów restrukturyzacyjnych w całej UE (poza Danią, w której rozporządzenie nie obowiązuje). Wcześniej niektóre krajowe procedury restrukturyzacyjne nie były objęte unijnymi przepisami i w rezultacie nie mogły być wykorzystywane w sprawach transgranicznych.
Dzięki tej zmianie dłużnicy prowadzący transgraniczną działalność oraz ich wierzyciele uzyskają większą elastyczność w planowaniu działań zmierzających do sądowej restrukturyzacji zadłużenia. Oznacza to również, że każde z postępowań wskazanych w prawie restrukturyzacyjnym będzie wywierać skutki przewidziane w rozporządzeniu, także na terenie innych państw członkowskich.
COMI DECYDUJE O JURYSDYKCJI
Nowe rozporządzenie doprecyzowuje zasady określania sądu właściwego do wszczęcia postępowania w razie niewypłacalności dłużnika pochodzącego z państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
Zgodnie z zasadami przewidzianymi przez rozporządzenie właściwość sądu określa się według miejsca, w którym dłużnik posiada „główny ośrodek podstawowej działalności” (ang. COMI, centre of main interest). Miejsce to jest o tyle istotne, że wyznacza przede wszystkim jurysdykcję sądu danego państwa członkowskiego do wszczęcia postępowania insolwencyjnego, czyli związanego z niewypłacalnością (np. upadłościowego lub restrukturyzacyjnego). W praktyce przesądzenie o położeniu COMI danego podmiotu np. we Francji pozwala mu skorzystać z instrumentów prawnych przewidzianych prawem francuskim.
Już we wcześniej obowiązującym rozporządzeniu istniało domniemanie, zgodnie z którym COMI znajduje się w miejscu statutowej siedziby dłużnika. Problem w tym, że domniemanie to było wzruszalne, w konsekwencji czego sądy państw członkowskich samodzielnie przyznawały albo odmawiały przyznania, że COMI znajduje się na terenie ich jurysdykcji. Co więcej, orzecznictwo sądów poszczególnych państw członkowskich okazało się zróżnicowane i niespójne w tym zakresie. Na określenie właściwego sądu wpływ w praktyce miały także czynniki takie, jak np. posiadanie większości majątku lub kontrahentów w innym państwie, miejsce, w którym działały zarząd czy osoby faktycznie wydające kluczowe dla dłużnika decyzje biznesowe. W przypadku międzynarodowych grup kapitałowych istotne okazało się także państwo pochodzenia podmiotu ostatecznie kontrolującego dłużnika, lokalizacja „ośrodka decyzyjnego”. W praktyce zdarzały się także przypadki, w których sąd uznał się za właściwy do prowadzenia głównego postępowania upadłościowego ze względu na istnienie finansowania pod prawem tego państwa, mimo że dłużnik nie miał żadnych innych związków z tą jurysdykcją.
Nowe rozporządzenie rozstrzyga, że COMI danego dłużnika znajduje się w kraju, w którym ten regularnie zarządza swoją działalnością gospodarczą, w sposób rozpoznawalny dla osób trzecich. Ustawodawca europejski przyjął tym samym interpretację idącą za głosem Trybunału Sprawiedliwości UE, który w swoich orzeczeniach od lat kładł główny nacisk na to, skąd płyną kluczowe dla dłużnika decyzje biznesowe i jak COMI danego dłużnika postrzegane jest przez podmioty trzecie. Postępowanie otwarte w kraju, na terenie którego zlokalizowane jest COMI dłużnika, określa się mianem głównego postępowania insolwencyjnego.
ZABEZPIECZENIA PRZED TURYSTYKĄ UPADŁOŚCIOWĄ
Zdarza się, że dłużnicy próbują podejmować działania zmierzające do celowej zmiany swojego COMI tak, aby postępowanie prowadzone było w korzystniejszym dla nich otoczeniu prawnym. Zjawisko takie określa się jako forum shopping (lub turystyka upadłościowa). W konsekwencji wierzyciele mogli być zaskakiwani przez dłużników postępowaniem głównym otwartym w innej jurysdykcji. Jednym z celów rozporządzenia jest ograniczenie takiej możliwości tak, aby okoliczność, że to COMI, a nie rejestrowa siedziba decyduje o jurysdykcji i dostępnych instrumentach prawnych, nie wpływał destabilizująco na relacje przedsiębiorców. W szczególności celem było unikanie przypadków nieuczciwego forum shoppingu, tj. takiego, które dokonywane jest w celu pokrzywdzenia wierzycieli.
Zgodnie z nowym rozporządzeniem w przypadku gdy dłużnik przeniósł swoją siedzibę statutową w ciągu trzech miesięcy poprzedzających wniosek o wszczęcie postępowania głównego, domniemywa się, że taki zabieg miał charakter pozorny.
W nowym rozporządzeniu zagwarantowano także prawo wierzyciela do zaskarżenia postanowienia o wszczęciu głównego postępowania upadłościowego, jeśli uważa on, że COMI dłużnika znajduje się w innym państwie. Jest to mechanizm mający pomóc wierzycielom w sytuacjach, gdy zachodzi podejrzenie, że przeniesienie COMI może mieć charakter pozorny.
W OCZEKIWANIU NA JEDEN UNIJNY REJESTR
Rozporządzenie zobowiązało państwa członkowskie do utworzenia elektronicznego rejestru, do którego wpisywane będą informacje o wszczęciu postępowań. Tym samym wierzyciele będą mieli lepszy dostęp do informacji o postępowaniach toczących się w poszczególnych krajach UE. Polski Centralny Rejestr Upadłości i Restrukturyzacji wystartuje 1 lutego 2018 r. Do czerwca 2019 r. Komisja Europejska ma zapewnić połączony dostęp do wszystkich rejestrów.
WTÓRNE POSTĘPOWANIE CHRONI LOKALNY BIZNES
Postępowanie główne obejmuje całość majątku dłużnika, niezależnie od państwa członkowskiego, w którym położone są jego poszczególne składniki. Tym samym orzeczenie wydane w postępowaniu insolwencyjnym wywołuje skutki we wszystkich pozostałych państwach UE. W przypadku gdy dłużnik ma oddział w innym państwie członkowskim, czyli prowadzi działalność gospodarczą niemającą tymczasowego charakteru – możliwe jest wszczęcie tzw. wtórnego postępowania insolwencyjnego. Postępowanie takie prowadzone jest według prawa właściwego dla miejsca położenia oddziału i obejmuje majątek związany z jego prowadzeniem. Na skutek rozpoczęcia takiego postępowania część majątku dłużnika zostaje wyjęta spod jurysdykcji sądu prowadzącego postępowanie główne. Możliwość taka podyktowana jest potrzebą ochrony wierzycieli lokalnych, w szczególności w sytuacji gdy prawo, według którego prowadzone jest postępowanie główne, jest znacząco odmienne od reguł obowiązujących w państwie oddziału, np. w kwestii kolejności podziału funduszy pochodzących z masy upadłości.
Postępowanie wtórne może jednak utrudnić skuteczne zarządzanie majątkiem dłużnika w ramach postępowania głównego. Z tego względu w rozporządzeniu przewidziano możliwość jego odroczenia albo, co jest nowością, odmowy wszczęcia, gdy zarządca w postępowaniu głównym przedstawi wierzycielom wiążące jednostronne zobowiązanie do stosowania przepisów lokalnych do majątku należącego do oddziału, a sąd właściwy do prowadzenia postępowania wtórnego uzna, że chroni ono dostatecznie ich interesy.
Co istotne, dotychczas postępowanie wtórne musiało jednak prowadzić do likwidacji majątku należącego do oddziału dłużnika, nawet w sytuacji gdy postępowanie główne miało charakter restrukturyzacyjny lub ochronny. Niejednokrotnie utrudniało to skuteczne uratowanie przedsiębiorstwa dłużnika. Obecnie nie ma przeszkód, aby postępowanie wtórne również było ukierunkowane na utrzymanie działalności dłużnika, jeżeli możliwe jest osiągnięcie porozumienia pomiędzy dłużnikiem a lokalnymi wierzycielami.
POSTĘPOWANIE GRUPOWE
Nowością są także przepisy regulujące zasady prowadzenia postępowań insolwencyjnych dotyczących grup przedsiębiorstw. Dotychczasowe przepisy nie odnosiły się do sytuacji, gdy wobec kilku podmiotów z jednej grupy kapitałowej równolegle toczyły się postępowania, choć w praktyce sądy niektórych państw członkowskich (w szczególności Francji) niejednokrotnie przyjmowały, że COMI poszczególnych podmiotów wchodzących w skład grupy kapitałowej znajduje się na terenie jednego kraju, w szczególności jeśli tam siedzibę miała spółka stojąca na czele grupy i stamtąd płynęły decyzje biznesowe dotyczące całej grupy.
Zgodnie z nowym rozporządzeniem w przypadku gdy istnieje możliwość restrukturyzacji członków grupy, zarządcy mogą proponować grupowy plan restrukturyzacji. Istnienie takiego planu pozwala na wstrzymanie czynności likwidacyjnych dotyczących innego członka grupy na okres trzech miesięcy.
W celu usprawnienia działań zmierzających do uratowania zmagającej się z trudnościami finansowymi grupy kapitałowej w nowym rozporządzeniu wprowadzono instytucję grupowego postępowania koordynacyjnego. Nadzór nad przebiegiem tego postępowania sprawują koordynator i sąd, do którego jako pierwszego wpłynie wniosek o jego otwarcie. W ramach tego postępowania również przyjmuje się plan działania, który ma służyć jak najszybszemu zakończeniu postępowań prowadzonych wobec członków grupy. Na wniosek koordynatora możliwe jest wstrzymanie na 6 miesięcy postępowania dotyczącego członka grupy, jeżeli jest to podyktowane potrzebą realizacji planu i przemawia za tym interes wierzycieli.
!Zgodnie z nowym rozporządzeniem w przypadku gdy dłużnik przeniósł swoją siedzibę statutową w ciągu trzech miesięcy poprzedzających wniosek o wszczęcie postępowania głównego, domniemywa się, że taki zabieg miał charakter pozorny.
OPINIA EKSPERTA
/>
Wejście w życie unijnego rozporządzenia nr 2015/848 w sprawie postępowania upadłościowego jest szczególnie ważne dla polskich przedsiębiorców pozostających w kontaktach handlowych z podmiotami mającymi siedziby lub prowadzącymi działalność gospodarczą na terytorium innego państwa członkowskiego UE.
Istotne jest ujednolicenie zasad dotyczących ustalania jurysdykcji sądowej w sprawach upadłościowych (restrukturyzacyjnych), a więc sposobu rozstrzygania, w którym państwie będzie prowadzone główne postępowanie upadłościowe (restrukturyzacyjne) wobec przedsiębiorcy, który boryka się z problemami z wypłacalnością. Unijny prawodawca przyjął, że wyłącznie właściwym do prowadzenia upadłości (restrukturyzacji) jest sąd miejsca, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich.
Co to oznacza w praktyce? Przede wszystkim ułatwienie wierzycielom dochodzenia ich praw i wpływ na przebieg procedury upadłości czy restrukturyzacji. Jeśli np. dłużnik mający siedzibę w Republice Czeskiej, którego działalność jest prowadzona w Polsce i stąd zarządzana, a ponadto tu mają siedziby/miejsca zamieszkania jego wierzyciele, złoży wniosek restrukturyzacyjny przed sądem czeskim, to i tak właściwy do prowadzenia postępowania głównego będzie sąd polski. I co najważniejsze, każdy wierzyciel może zaskarżyć przed sądem (w powyższym wypadku przed czeskim) orzeczenie o wszczęciu głównego postępowania upadłościowego (lub restrukturyzacyjnego), powołując się na podstawy dotyczące jurysdykcji innego sądu (w naszym przykładzie sądu polskiego). Finalnie więc wierzyciel może przeciwdziałać niekorzystnej restrukturyzacji na mocy przepisów obowiązujących w innym kraju UE (a więc z reguły redukcji/ograniczeniu swoich wierzytelności).