Gdy matka chorego dziecka nie pracuje

problem Nasz pracownik złożył wniosek o wypłatę zasiłku opiekuńczego w związku z koniecznością opieki nad chorym dzieckiem, które ma 1,5 roku. Wiemy, że jego żona, matka dziecka, nie pracuje i na co dzień zajmuje się dzieckiem. Czy musimy wypłacić zasiłek?

odpowiedź Tak, płatnik musi wypłacić zasiłek opiekuńczy wnioskującemu o to ojcu dziecka.

Zgodnie z art. 34 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: u.ś.p.) zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

Przepis wyraźnie przyznaje prawo do zasiłku rodzicowi dziecka do lat 2, bez względu na to, czy w gospodarstwie domowym przebywa inna osoba zdolna do opieki nad dzieckiem. Płatnik nie ma prawa badać takiej okoliczności, ponieważ w tym kontekście nie ma ona znaczenia. Trzeba jednak podkreślić, że wyjątek ten dotyczy wyłącznie dzieci chorych.

Wniosek o świadczenie za wybrane dni

problem Pracownik otrzymał zaświadczenie lekarskie stwierdzające konieczność opieki nad chorym 10-letnim dzieckiem na cały tydzień. Złożył wniosek o wypłatę zasiłku opiekuńczego tylko za 2 dni. Czy możemy wypłacić świadczenie w ten sposób?

odpowiedź Pracownik ma prawo wskazać wybrane dni, za które chce otrzymać zasiłek opiekuńczy. W takim przypadku do okresu zasiłkowego należy wliczyć jedynie dni, za które świadczenie rzeczywiście zostało wypłacone.

Drugi rodzic prowadzący działalność gospodarczą

problem Pracownica złożyła wniosek o wypłatę zasiłku opiekuńczego w związku z koniecznością opieki nad chorym dzieckiem. Jej mąż, ojciec dziecka, prowadzi działalność gospodarczą, pracując zdalnie z domu. Czy pracownicy należy wypłacić zasiłek opiekuńczy?

odpowiedź Tak, pracownicy należy wypłacić zasiłek. Zgodnie z art. 34 u.ś.p. zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny.

Wyrażenie „mogący zapewnić opiekę” oznacza, że nie jest w tym przypadku kluczowa sama obecność członka rodziny w domu, ale możliwość zapewnienia opieki. Chodzi tu o zdolności psychofizyczne do podjęcia opieki, jak i faktyczną możliwość.

ZUS w swoich materiałach zamieszczonych na stronie internetowej zakładu wyjaśnia, że członkiem rodziny, który może zapewnić opiekę w rozumieniu art. 34 u.ś.p., nie jest osoba, która:

  • jest całkowicie niezdolna do pracy,
  • jest chora,
  • nie jest sprawna fizycznie lub psychicznie za względu na swój wiek,
  • prowadzi gospodarstwo rolne,
  • jest pracownikiem, który odpoczywa po pracy na nocnej zmianie,
  • prowadzi działalność,
  • nie jest zobowiązana do opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – jeśli odmawia sprawowania opieki.

ZUS wyraźnie wskazuje, że do osób nieuznawanych za zdolne do sprawowania opieki należą m.in. osoby prowadzące działalność – domyślnie chodzi tu o pozarolniczą działalność w rozumieniu przepisów ubezpieczeniowych, w tym również działalność gospodarczą. Fakt, że osoba ta wykonuje pracę w formie zdalnej, w mojej ocenie nie wpływa na ocenę możliwości sprawowania opieki.

Zasiłek na dziecko małżonka

problem Pracownica złożyła wniosek o zasiłek opiekuńczy w związku z koniecznością opieki nad dzieckiem (wiek 15 lat) swojego męża, które wspólnie wychowują. Pracownica nie przysposobiła go. W tym roku wykorzystała już 30 dni zasiłku opiekuńczego nad dzieckiem wspólnym. Czy należy wypłacić jej świadczenie? Jak liczyć okres zasiłkowy w tym przypadku?

odpowiedź Tak, pracownicy należy wypłacić zasiłek. Przy jego ustalaniu należy uwzględnić łączny czas opieki zarówno w związku z opieką nad własnym dzieckiem, jak i dzieckiem małżonka.

Zgodnie z art. 32 ust. 3 u.ś.p. za dzieci uznaje się dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka, dzieci przysposobione, a także te przyjęte na wychowanie i utrzymanie. Zasiłek przysługuje więc osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem, które nie jest ich biologicznym ani przysposobionym potomkiem, jeżeli pozostają w związku małżeńskim z rodzicem tego dziecka.

Zasady ustalania okresu uprawniającego do wypłaty zostały określone w art. 33 u.ś.p. Zgodnie z tym przepisem świadczenie przysługuje w wymiarze 60 dni w roku kalendarzowym w przypadku opieki nad dziećmi zdrowymi do ukończenia 8. roku życia oraz dziećmi chorymi do lat 14.

Z u.ś.p. wynika również, że zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym. W ramach tego limitu mieści się m.in. 14 dni, które mogą być wykorzystane na opiekę nad chorymi członkami rodziny. Chodzi o: dzieci powyżej 14. roku życia, a także małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo – pod warunkiem że pozostają z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym w czasie sprawowania opieki.

Istotne jest, że limity te są niezależne od liczby osób uprawnionych do otrzymania świadczenia oraz liczby dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki. W związku z powyższym, przy ustalaniu dostępnych dni, za które przysługuje zasiłek opiekuńczy, należy uwzględnić łącznie wszystkie dni, w których pracownica sprawowała opiekę nad dzieckiem własnym oraz dzieckiem małżonka.

Właściwy druk wniosku

problem Pracownik chce złożyć wniosek o zasiłek opiekuńczy za okres sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku 16 lat. Który formularz powinien wykorzystać – Z-15A czy Z-15B?

odpowiedź W tym przypadku właściwym formularzem jest druk Z-15A.

Wnioski o zasiłek opiekuńczy występują w dwóch wariantach:

  • Z-15A – dla osób sprawujących opiekę nad dzieckiem,
  • Z-15B – dla osób sprawujących opiekę nad innym członkiem rodziny.

Choć dzieci powyżej 14. roku życia, zgodnie z przepisami, są zaliczane do kategorii innych członków rodziny, w przypadku sprawowania nad nimi opieki należy mimo wszystko stosować formularz Z-15A – jeśli chodzi o dziecko ubezpieczonego lub dziecko małżonka, przysposobione albo przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

ZUS w swoich oficjalnych materiałach wskazuje, że druk Z-15A jest właściwy, gdy opieka jest sprawowana nad:

  • zdrowym dzieckiem do ukończenia 8 lat,
  • chorym dzieckiem, w tym również dzieckiem pełnoletnim,
  • dzieckiem z niepełnosprawnością do 18. roku życia.

W związku z tym wniosek na zasiłek opiekuńczy na 16-letnie dziecko – pod warunkiem że spełnia ono przesłanki uprawniające do świadczenia – powinien być zgłoszony na formularzu Z-15A.

Okres opieki nad noworodkiem

problem Żona naszego pracownika przebywa w szpitalu, a pracownik złożył wniosek o zasiłek opiekuńczy w związku z koniecznością sprawowania opieki nad ich 5-tygodniowym dzieckiem. Jak długo można wypłacać mu to świadczenie w ramach puli dodatkowej zasiłku opiekuńczego?

odpowiedź W opisanej sytuacji pracownikowi przysługuje prawo do zasiłku opiekuńczego na podstawie art. 32a u.ś.p. Zgodnie z tym przepisem ojciec dziecka ma prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, jeżeli matka – przed ukończeniem przez dziecko 8 tygodni życia – nie może sprawować nad nim osobistej opieki m.in. z powodu hospitalizacji w szpitalu.

Warunkiem przyznania tego świadczenia jest przerwanie przez ojca zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej w celu osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem.

Zasiłek przysługuje maksymalnie do ukończenia przez dziecko 8 tygodni życia (tj. 56 dni) i jest wypłacany poza roczną pulą 60 dni określoną w art. 32 u.ś.p. (czyli odrębnie od limitu przewidzianego na opiekę nad dzieckiem zdrowym do lat 8 lub chorym do lat 14).

W związku z powyższym ojciec dziecka może otrzymywać zasiłek opiekuńczy z art. 32a u.ś.p.:

  • przez cały okres hospitalizacji matki,
  • ale nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 8 tygodni życia.

Po przekroczeniu tego wieku, jeżeli matka nadal przebywa w szpitalu, ojciec może nadal sprawować opiekę nad dzieckiem, ale zasiłek będzie już wypłacany w ramach standardowej puli 60 dni, przewidzianej w art. 32 u.ś.p. ©℗

Podstawa prawna

• art. 32–34 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 501)