Świadczenia z ubezpieczeń społecznych obejmują zasiłki: chorobowy, macierzyński, opiekuńczy, wyrównawczy, a także świadczenie rehabilitacyjne. Prawo do wszystkich tych świadczeń przysługuje osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu – obowiązkowo lub dobrowolnie. W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność ubezpieczenie chorobowe ma charakter wyłącznie dobrowolny. Można do niego przystąpić, jeżeli ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe. Na wysokość zasiłków ma wpływ podstawa, od której odprowadzane są składki na ubezpieczenie chorobowe.

Po okresie wyczekiwania

Zasiłek chorobowy jest jedynym świadczeniem, które przysługuje dopiero po upływie tzw. okresu wyczekiwania. Jest to minimalny czas pozostawania w ubezpieczeniu chorobowym i po jego upływie w razie choroby osoba nabywa prawo do zasiłku. Przy ubezpieczeniu dobrowolnym wynosi on 90 dni. Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) przewiduje, że do okresu wyczekiwania wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Osoby prowadzące działalność

Ustawa zasiłkowa określa szczegółowe zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla pracowników oraz osób niebędących pracownikami (m.in. przedsiębiorców) i większość z nich stosuje się odpowiednio także do pozostałych świadczeń np. zasiłku macierzyńskiego czy opiekuńczego. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego dla przedsiębiorcy stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Przy jego ustalaniu uwzględnia się przychód uzyskany za okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, z tytułu którego przysługuje zasiłek. Przez „przychód” należy tu rozumieć kwotę, która stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe.

Podstawa wymiaru składki dla prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą

Zasady ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe dla osób prowadzących działalność gospodarczą reguluje ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. W praktyce jest ona tożsama z podstawą składek emerytalnej i rentowej. W 2025 r. może to być jedna z trzech opcji, zależnie od statusu przedsiębiorcy:

  • 5 203,80 zł – w przypadku zadeklarowanej podstawy nie niższej niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (dotyczy ogółu przedsiębiorców),
  • 1 399,80 zł – jeśli przedsiębiorca korzysta z tzw. składek preferencyjnych (przez pierwsze 24 miesiące prowadzenia działalności, minimum 30 proc. płacy minimalnej),
  • indywidualna kwota ustalona na podstawie dochodu – w ramach małego ZUS plus podstawa wyznaczana jest według przeciętnego dochodu z poprzedniego roku, jednak nie może przekraczać 60 proc. prognozowanego wynagrodzenia ani być niższa niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu 2025 r.

Dla osób, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie – jak przedsiębiorcy – ustawodawca przewidział górny limit podstawy wymiaru składek. W 2025 r. miesięczna podstawa składek na ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać 250 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, co oznacza limit w wysokości 21 682,50 zł. Powyżej tej kwoty składka nie może być naliczana, nawet jeśli przedsiębiorca zadeklaruje wyższą podstawę.

Niepełny okres ubezpieczenia

Wysokość podstawy zasiłku wyznacza podstawa, od której przedsiębiorca odprowadzał składki chorobowe. Sposób obliczania podstawy wymiaru zasiłku z działalności gospodarczej jest u wszystkich taki sam, niezależnie od wysokości przychodu. Ustala się ją z podstawy wymiaru składki chorobowej, jeżeli niezdolność do pracy powstała po upływie 12 kalendarzowych miesięcy nieprzerwanego ubezpieczenia. Natomiast pewne różnice w stosunku do ogólnej zasady obliczania podstawy, tj. z 12 miesięcy, dotyczą tych osób, których niezdolność do pracy powstała przed upływem tych 12 miesięcy oraz jako podstawę wymiaru składek społecznych (w tym chorobowej) wykazały kwotę zadeklarowaną, a więc przewyższającą tę najniższą obowiązującą ustawowo.

W przypadku tych osób sposób ustalania podstawy zasiłku zależy m.in. od tego, czy:

  • ubezpieczony posiada wcześniejszy okres ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu (np. stosunku pracy), przy czym przerwa w ubezpieczeniu chorobowym nie przekracza 30 dni,
  • ubezpieczony nie posiada wcześniejszego okresu ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu lub posiada, ale przerwa w ubezpieczeniu przekroczyła 30 dni,
  • niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia.

Podsumowując, odrębny sposób obliczania podstawy zasiłku nie dotyczy osób prowadzących działalność pozarolniczą:

  • podlegających nieprzerwanemu ubezpieczeniu chorobowemu przez okres wynoszący co najmniej 12 miesięcy, poprzedzający miesiąc powstania niezdolności do pracy, lub
  • opłacających przez cały czas składki od najniższej podstawy wymiaru, tj. stanowiącej 30 proc. wynagrodzenia minimalnego, 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, lub podstawy indywidualnej mały ZUS plus – nawet jeśli ubezpieczeniu chorobowemu podlegali krócej niż przez 12 miesięcy.

przykład 1

Składki od kwoty zadeklarowanej

Osoba prowadząca działalność gospodarczą od 5 lat zachorowała w maju 2025 r. Od jej rozpoczęcia podlega ubezpieczeniu chorobowemu. Za okres od maja 2024 r. do kwietnia 2025 r. opłacała składki na ubezpieczenia społeczne od kwoty zadeklarowanej wynoszącej 6000 zł. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi ta kwota jako przeciętny miesięczny przychód, po odliczeniu części 13,71 proc., czyli 5177,40 zł.

przykład 2

Gdy podstawa jest preferencyjna

Osoba prowadzi działalność gospodarczą od 7 stycznia 2025 r. Opłaca składki społeczne, w tym chorobową, od podstawy preferencyjnej, czyli 1399,80 zł. Zachorowała w maju br. Podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres od lutego do kwietnia, tj. kwota 1399,80 zł, a po odliczeniu części składkowej – 1207,89 zł.

przykład 3

Świadczenie za 14 dni choroby

Osoba prowadzi działalność gospodarczą, z której podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 1 października 2024 r. Do 31 grudnia 2024 r. do ubezpieczeń społecznych była zgłoszona z kodem tytułu 05 10 0 0 i opłacała najniższe składki dla przedsiębiorców (od podstawy 4694,40 zł). Natomiast od 1 stycznia 2025 r. jest w ZUS zarejestrowana pod kodem 05 90 0 0 (ulga mały ZUS plus). W 2025 r. najniższa podstawa wymiaru składek społecznych według przeciętnego dochodu za 2024 r. wynosi 3228,26 zł. Jednak w 2025 r. składki są opłacane od zadeklarowanej podstawy wynoszącej po 5000 zł. Zachorowała w czerwcu (zwolnienie lekarskie otrzymała na 14 dni).

Podstawę wymiaru przysługującego zasiłku chorobowego ZUS jako płatnik zasiłków ustali z okresu październik 2024 – maj 2025. Okres ten nie obejmuje 12 miesięcy ciągłego ubezpieczenia, lecz jest krótszy. Wobec tego podstawę zasiłki stanowi kwota 3897,13 zł, która została obliczona następująco:

  • przeciętna miesięczna najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc.:

– miesięczna najniższa podstawa wymiaru składek za miesiące od października do grudnia 2024 r. – 4050,80 zł [4694,40 zł – 643,60 zł (4694,40 zł x 13,71 proc.)],

– miesięczna najniższa podstawa wymiaru składek za okres od stycznia do maja 2025 r. – 2785,67 zł [3228,26 zł – 442,59 zł (3228,26 zł x 13,71 proc.)],

– kwota przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. – 3260,09 zł [(3 m-ce x 4050,80 zł) + (5 m-cy x 2785,67 zł) : 8 m-cy],

  • kwota stanowiąca iloczyn jednej dwunastej przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (nadwyżek) po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc., za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych miesięcy:

– miesięczna kwota nadwyżek (kwot przewyższających miesięczną najniższą podstawę wymiaru składek, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc.):

– za miesiące od października do grudnia 2024 r. – 0 zł (podstawa składek – najniższa)

– za okres od stycznia do maja 2025 r. – 1528,84 zł – [5000 zł – 3228,26 zł = 1 771,74 zł; 1771,74 zł – 242,90 zł (1771,74 zł x 13,71 proc.)],

– przeciętna miesięczna kwota nadwyżek, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc., za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia chorobowego – 955,53 zł [(3 m-ce x 0 zł) + (5 m-cy x 1528,84 zł) : 8 m-cy],

– jedna dwunasta przeciętnej miesięcznej kwot nadwyżek, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc., za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia – 79,63 zł (955,53 zł : 12),

– iloczyn jednej dwunastej przeciętnej miesięcznej kwoty nadwyżek oraz liczby pełnych kalendarzowych miesięcy ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu – 637,04 zł (79,63 zł x 8 m-cy),

  • kwota stanowiąca podstawę wymiaru zasiłku:

– suma przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia oraz

– iloczynu jednej dwunastej przeciętnej miesięcznej kwoty nadwyżek i liczby pełnych kalendarzowych miesięcy ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu – 3897,13 zł (3260,09 zł + 637,04 zł).

Zasiłek w wysokości 80 proc. za 14 dni choroby w czerwcu br. wynosi 1454,88 zł:

3897,13 zł : 30 = 129,90 zł – stawka dzienna zasiłku

129,90 zł x 80 proc. = 103,92 zł

103,92 zł x 14 dni = 1454,88 zł ©℗

Niezdolność przed upływem 12 miesięcy

W przypadku, gdy ubezpieczony, który opłaca składki na ubezpieczenie chorobowe od zadeklarowanej kwoty, staje się niezdolny do pracy po upływie pełnego miesiąca kalendarzowego nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, ale przed upływem 12 takich miesięcy, wymiar zasiłku stanowi suma dwóch elementów. Pierwszy z nich to przeciętna miesięczna najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pełne miesiące ubezpieczenia, które uwzględnia się przy obliczaniu podstawy zasiłku – po pomniejszeniu jej o 13,71 proc. (czyli o część odpowiadającą składkom finansowanym przez ubezpieczonego).

Drugim elementem jest iloczyn liczby tych miesięcy oraz jednej dwunastej przeciętnej miesięcznej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek – ale tylko w zakresie przekraczającym najniższą dopuszczalną podstawę (czyli tzw. nadwyżki). Również ta kwota podlega pomniejszeniu o 13,71 proc. Za pełny miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia chorobowego uznaje się taki, w którym ubezpieczenie trwa od pierwszego dnia miesiąca. Natomiast za miesiąc niepełny uważa się ten, w którym przed dniem objęcia ubezpieczeniem przypadała sobota lub inny dzień ustawowo wolny od pracy. Dodatkowo obowiązuje zasada, zgodnie z którą jeśli ubezpieczenie chorobowe rozpoczęło się po przerwie nie dłuższej niż 30 dni od ustania poprzedniego ubezpieczenia z innego tytułu, to przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku uwzględnia się również pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia z tego wcześniejszego okresu. Łączna liczba takich miesięcy – zarówno z obecnego, jak i z poprzedniego tytułu – nie może jednak przekroczyć 12. ©℗

Podstawa prawna

• art. 11 ust. 2, art. 18 ust. 8, art. 18c, art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 350)

• art. 3 pkt 4, art. 4, art. 48, art. 48a ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 501)