Jak spadkobiercy mogą się uwolnić od długów składkowych zmarłego przedsiębiorcy

Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Tak wynika z art. 98 par. 1 ordynacji podatkowej. Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie także do odpowiedzialności za długi składkowe. I tak, zgodnie z art. 1015 par. 1 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (par. 2). Jak wynika z kolei z art. 1031 par. 2 k.c., w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

W podanym stanie faktycznym spadkobiercy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uzasadniając to chęcią nabycia w drodze spadkobrania mieszkania, w którym aktualnie mieszkają. Powód, dla którego nie odrzucili spadku, nie ma jednak znaczenia dla odpowiedzialności za zadłużenie składkowe.

Potwierdził to m.in. Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 15 stycznia 2013 r. (sygn. akt III AUa 534/12). Sąd podkreślił, że spadkobiercy zmarłego dłużnika mają możliwość, w skrajnym przypadku, odrzucenia spadku i wówczas nie odpowiadają oni za długi spadkodawcy, bądź też mogą przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, przez co ograniczą swoją odpowiedzialność za zobowiązania zmarłego do stanu czynnego spadku. Przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter przepisów prawa publicznego, a zatem dla złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się art. 5 k.c. Zgodnie z tym przepisem nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Nie można powoływać się na tę zasadę w odwołaniu od decyzji ZUS, bo będzie to nieskuteczne. Ciężka sytuacja materialna spadkobierców nie ma znaczenia na tym etapie sprawy, ponieważ przepisy nawet nie pozwalają ZUS na wzięcie pod uwagę tej kwestii.

Wniosek o odroczenie terminu płatności

Spadkobiercy będą mogli jednak wnioskować o udzielenie ulgi w spłacie zadłużenia, którym zostali obciążeni. Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej ustawa systemowa), ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie ZUS może na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek następuje w formie umowy, która zawiera m.in. harmonogram spłaty rat. Jeżeli dłużnik nie spłaci w terminie ustalonych przez ZUS rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna, wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi na zasadach określonych w ordynacji podatkowej. Można się spodziewać, że ZUS przychyli się do wniosku o udzielenie takiej ulgi.

Kiedy umorzenie

Trudna sytuacja materialna spadkobierców może być także podstawą do wnioskowania o umorzenie należności składkowych, ale trzeba mieć na uwadze, że ZUS udziela tej ulgi niezwykle rzadko. Zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy systemowej należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności – z pewnymi wyjątkami. Całkowita nieściągalność zachodzi m.in., gdy dłużnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów, albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie.

Ważne! Ustawa systemowa wyjątkowo dopuszcza umarzanie należności mimo braku ich całkowitej nieściągalności.

Szczegółowe zasady umarzania „w uzasadnionych przypadkach” przewiduje rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r., wymienione w podstawie prawnej. Wynika z niego, że ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku, gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

Jeśli sytuacja spadkobierców w podanym stanie faktycznym jest rzeczywiście trudna, szczególnie gdy jedynym majątkiem, który posiadają, jest mieszkanie, które odziedziczyli po zmarłym przedsiębiorcy, powinni złożyć wniosek o umorzenie zadłużenia. ©℗