Jaki wpływ na dziedziczenie spadku ma sprawowanie opieki przez dzieci nad rodzicami? Kiedy krewni mogą zostać uznani za niegodnych dziedziczenia? W tekście znajdziesz przykłady sytuacji, które wyjaśniają te kwestie.

rozwiń ›

W jakiej sytuacji można zostać uznanym przez sąd za niegodnego dziedziczenia? Kto może złożyć wniosek do sądu? Kiedy osoby powołane do spadku stają się spadkobiercami? W jaki sposób można odrzucić spadek, by zabezpieczyć się przed ewentualnymi długami? Radczyni prawna i mediatorka Justyna Gruszka-Jeleń z kancelarii Jaroch Pakos we Wrocławiu w rozmowie z serwisem Gazetaprawna.pl udziela odpowiedzi.

W jaki sposób można zostać powołanym do spadku?

Powołanym do spadku można zostać:

  • na mocy testamentu
  • według przepisów ustawy (gdy testament nie został sporządzony)

W pierwszej kolejności majątek dziedziczą małżonek lub małżonka i dzieci spadkodawcy. Przy czym należy pamiętać, że małżonkowi przysługuje co najmniej 1/4 udziału w spadku, czyli ¼ całego majątku.

W przypadku gdy spadkodawca miał dzieci i małżonka, ale któreś z nich nie dożyło otwarcia spadku, w dalszej kolejności w ich miejsce wchodzą ich dzieci, czyli jego wnuki.

Kiedy osoby powołane do spadku stają się spadkobiercami?

Otwarcie drogi do spadkobrania następuje wraz ze śmiercią spadkodawcy. Od tej pory osoby powołane do spadku, czy to na mocy testamentu, czy też przepisów ustawy, stają się potencjalnymi spadkobiercami.

Jeśli nie jest się spadkobiercą ustawowym, tylko powołanie do spadku wynika z testamentu, trzeba dokonać takiej czynności jak otwarcie testamentu.

Otwarcie testamentu to postępowanie, podczas którego jest prowadzona osobna procedura. Czynność polega na tym, że sąd odczytuje testament – sprawdza, czy jest ważny i skuteczny. Wtedy można uznać, że doszło do otwarcia testamentu. Najczęściej takie posiedzenie przed sądem to trwająca 15 min formalna czynność.

Odrzucenie spadku – jak to zrobić?

Aby odrzucić spadek, należy złożyć oświadczenie przed notariuszem lub przed sądem.

Jednak trzeba pamiętać o dwóch ważnych kwestiach. Po pierwsze, trzeba zdążyć w terminie przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku. Po upływie tego czasu spadek nabywamy już z mocy prawa.

Po drugie, można się uchylić od skutków prawnych, ale tylko w sytuacji, kiedy faktycznie nie wiedzieliśmy o śmierci spadkodawcy.

Przykład

Anna od wielu lat żyje w USA. Nie utrzymuje kontaktu z krewnymi, dlatego o śmierci wujka dowiedziała się ostatnio przez przypadek od dalekiej kuzynki. Wujek zmarł 10 miesięcy wcześniej. Jak się okazało, zgodnie z drabiną spadkową, część spadku wuja – zarówno majątek, jak i długi – dziedziczy Anna. Mimo że minęło ponad 6 miesięcy od jego śmierci, Anna wciąż może wystąpić do sądu o przywrócenie możliwości odrzucenia spadku, ponieważ nie mogła się dowiedzieć o tym, że jej krewny zmarł.

Czy brak opieki nad rodzicem lub brak utrzymywania kontaktu może wpłynąć na nabycie spadku?

Zgodnie ze zmianą ustawy kodeksu cywilnego wprowadzoną 15 listopada 2023 roku mamy w przepisach prawa cywilnego sytuacje, w których spadkobierca może być uznany za niegodnego nabycia spadku. Może tak się stać, jeśli uporczywie uchylał się od wypełniania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego.

Przykład

Marek, syn Jakuba, miał stwierdzony wyrokiem sądu obowiązek alimentacyjny wobec ojca ze względu na jego niepełnosprawność, przez którą nie mógł podjąć pracy i popadł w niedostatek. Mimo to Marek uporczywie nie wykonywał obowiązku – wielokrotnie nie zapłacił rat alimentacyjnych. W tej sytuacji może zostać uznany za niegodnego nabycia spadku po Jakubie, jednak ważna jest data śmierci Jakuba.

Jeżeli zmarł po 15 listopada 2023 roku czy też nawet w dniu 15 listopada, to podstawa uporczywego uchylania się od wykonania obowiązku alimentacyjnego do uznania za niegodnego syna Jakuba – Marka ma zastosowanie. Jednak jeżeli zmarł wcześniej (przed 15 listopada), to uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego nie będzie stanowiło podstawy do uznania go za niegodnego dziedziczenia.

Ta data graniczna jest w tej sytuacja bardzo ważna. Jeśli Jakub zmarłby np. 12 września 2023 roku, już nie można wykorzystać przesłanki uporczywego uchylenia się przed obowiązkiem alimentacyjnym jego syna jako podstawy do uznania go za niegodnego dziedziczenia.

Ważne

Kolejną przesłanką wprowadzoną zmianą z listopada 2023 roku jest to, że za niegodnego przejęcia spadku może być uznany ten spadkobierca, który uchylał się od obowiązku opieki wobec spadkodawcy. A więc nie tylko alimentacja, ale również opieka.

Zgodnie z ustawą obowiązek opieki nad drugą osobą może wynikać:

  • z władzy rodzicielskiej czy też sprawowania funkcji rodzica zastępczego
  • z obowiązku małżeńskiego

Jeżeli spadkobierca, np. mąż zmarłej, przez ostatnie lata się wyprowadził i nie sprawował pieczy nad niedołężną małżonką, która wymagała opieki, może to być przesłanka do wystąpienia przez sąd do uznania takiej osoby za niegodną.

Przykład

Olga, córka Kamili, wyprowadziła się za granicę, mieszka tam od wielu lat i ma swoją rodzinę. W tym roku Kamila znacznie podupadła na zdrowiu. Zaczęło się od poślizgnięcia, kiedy złamała nogę. Okazało się, że złamanie nie chce się zrosnąć i pojawiło się wiele komplikacji. Kamila ma pretensje do Olgi, że nie chce przyjechać do Polski i zaopiekować się mamą, gdy ta jej potrzebuje. Z kolei córka nie może porzucić wielu obowiązków, które ma w miejscu zamieszkania, namawia matkę, by się do niej przeniosła. O tym – jak mówi Kamila – nie ma mowy. Kobiety są skonfliktowane.

Czy Olga w tej sytuacji może zostać uznana za niegodną dziedziczenia?

Jeśli rodzic wymaga opieki, to dziecko, które mieszka za granicą, może ją sprawować poprzez opłacenie osoby, która będzie pomagać matce i o nią dbać.

Należy wziąć pod uwagę, że tutaj nie ma mowy o tym, że koniecznie córka musi przychodzić i osobiście zajmować się matką. Ważne jest zapewnienie opieki, aby poprawić rodzicowi komfort życia.

Ważne

W przypadku gdy dzieci mieszkają za granicą, powinny zadbać względem rodzica o to, żeby w razie potrzeby zapewnić opiekę poprzez finansowanie wykwalifikowanych osób do jej sprawowania.

Kto może wystąpić do sądu o uznanie spadkobiercy za niegodnego przejęcia majątku spadkodawcy?

O uznanie spadkobiercy za niegodnego może wystąpić z wnioskiem do sądu każdy, kto ma w tym interes. W związku z tym może to być na przykład członek rodziny zmarłego, ale również inna osoba powołana do dziedziczenia inaczej niż według ustawy.

Należy pamiętać, aby zrobić to w ciągu roku od dnia, kiedy dana osoba dowiedziała się o przyczynach wystąpienia niegodności dziedziczenia. Jednocześnie nie później niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku.

W jakiej sytuacji dzieci mogą mieć zasądzone alimenty na rodziców?

Jeśli rodzic nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, może wystąpić do sądu, aby ten przyznał obowiązek alimentacyjny. Może tak się zdarzyć np. w przypadku rodziców, którzy mają za niskie emerytury, przebywają np. w DPS-ach, DPL-ach czy innych domach leczniczych. Wtedy ośrodki występują do sądu o to, żeby zobowiązać dziecko do płacenia na rzecz rodzica.