Na zapłatę składek należnych od sierpnia do grudnia 2024 r. ma czas aż do 15 września 2025 r. Ponadto może zawiesić już zawarte umowy o odroczenie płatności i rozłożenie należności na raty.
Odroczenie płatności – zasady specjalne
Gdy płatnik ma trudności w opłacie składek, może wnioskować o odroczenie terminu ich płatności. Odroczenie może dotyczyć jedynie składek przyszłych i bieżących, których termin płatności nie minął. W zwykłych warunkach konieczne jest złożenie umotywowanego wniosku (wniosek o odroczenie terminu płatności składek – RSO), najlepiej, jak wszystkie wnioski, poprzez PUE ZUS. Zgodnie z art. 28 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) ZUS bierze pod uwagę „względy gospodarcze lub inne przyczyny zasługujące na uwzględnienie”. Jeśli ZUS wniosek uwzględnia, zawiera z płatnikiem umowę, gdzie jest określony termin spłaty. Nie nalicza się wówczas odsetek, ale tzw. opłatę prolongacyjną, która jest niższa niż odsetki.
Jednak na czas powodzi przewidziano specjalne rozwiązanie dla płatników, który zostali poszkodowani przez powódź. Składki należne za okres od 1 sierpnia do 31 grudnia 2024 r. mogą opłacić w terminie do 15 września 2025 r. Nie muszą więc zawierać z ZUS żadnej umowy, nie będzie naliczana opłata prolongacyjna ani odsetki. Jak wyjaśnia ZUS – należy jedynie złożyć oświadczenie o byciu poszkodowanym (wzór oświadczenia dostępny jest na stronie ZUS). Takie rozwiązane wprowadziło rozporządzenie Rady Ministrów z 16 września 2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r., oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie, wydane na postawie ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi. Zgodnie z definicją zawartą w tej ustawie poszkodowanym jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, które na skutek powodzi doznały szkód majątkowych lub utraciły, chociażby czasowo, możliwość korzystania z posiadanej nieruchomości lub lokalu. Wykaz gmin, których dotyczy rozporządzenie, jest na bieżąco aktualizowany wraz z rozwojem sytuacji powodziowej.
ZUS informuje ponadto, że poszkodowani płatnicy zawarli już przed powodzią umowy o odroczenie terminu płatności, mogą wnioskować o ich zawieszenie. ZUS wyznaczy wówczas nowy termin płatności składek. Jest to jednak inicjatywa samego ZUS, nie ma przepisu, który nakazywałby ZUS wyznaczania nowego terminu płatności składek, które nie zostały objęte rozporządzeniem.
Rozłożenie na raty
Kolejną ulgą, o którą można wnioskować z powodu powodzi, jest rozłożenie zaległości składkowych na raty. Dotyczy to zatem składek, których termin płatności już minął. Podobnie jak w przypadku odroczenia płatności, także w tym przypadku należy złożyć umotywowany wniosek (wniosek o rozłożenie na raty należności z tytułu składek – RSR), przy którego rozpatrywaniu ZUS weźmie pod uwagę „względy gospodarcze lub inne przyczyny zasługujące na uwzględnienie”. Taką przyczyną może być oczywiście także powódź. Przepisy wydane na czas powodzi nie wprowadziły specjalnych zasad w odniesieniu do rozłożenia na raty. Należy zatem stosować zasady ogólne, a więc ulga ta zostanie udzielona w formie umowy, gdzie ZUS określi harmonogram spłat, a w tym czasie zamiast odsetek będzie naliczana dużo niższa opłata prolongacyjna.
ZUS poinformował jednak, że dłużnicy mogą wnioskować o zawieszenie realizacji wcześniej zawartych umów o rozłożenie należności na raty. ZUS wyznaczy wówczas nowy termin płatności rat. Podobnie jak w przypadku umowy o odroczenie płatności, tak w tym przypadku to inicjatywa ZUS, nie ma przepisu, który nakazywałby zmianę harmonogramu spłat należności.
Umorzenie
Płatnicy, a także osoby, które już nie prowadzą działalności gospodarczej lub zostały obciążone zadłużeniem składkowych jako spadkobiercy lub np. członkowie zarządu spółki, mogą ubiegać się o umorzenie składek. Taka możliwość wynika z art. 28 ust. 1 ustawy systemowej. Umorzenie może dotyczyć jedynie składek zaległych, nie jest możliwe zwolnienie ze składek przyszłych.
Podstawowym warunkiem jest tzw. całkowita nieściągalność składek (np. gdy dłużnik zmarł albo jest oczywiste, że nie ma majątku do przeprowadzenia egzekucji). ZUS może jednak umorzyć składki także wtedy, gdy całkowita nieściągalność nie występuje, ale dłużnik znajduje się w trudnej sytuacji (art. 28 ust. 3a ustawy systemowej). Zgodnie z nim ZUS może umorzyć składki „w uzasadnionych przypadkach”, ale jedynie te składki, które były należne za samego przedsiębiorcę. Nie umorzy więc składek należnych za pracowników lub zleceniobiorców. Aby takie umorzenie uzyskać, przedsiębiorca musi złożyć odpowiedni wniosek (wniosek o umorzenie należności z tytułu składek – RSU).
W przepisie mowa o „uzasadnionych przypadkach”, które zostały bardziej szczegółowo określone w rozporządzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (dalej: rozporządzenie). Rozporządzenie to stanowi, że ZUS umorzyć należności, jeżeli dana osoba wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie ich opłacić, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:
- gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
- poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
- przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Jak widać, jedną z okoliczności, którą jest „uzasadnioną okolicznością”, jest klęska żywiołowa. Zatem straty materialne poniesione w wyniku powodzi jak najbardziej są podstawą do złożenia wniosku o umorzenie. ZUS jednak rzadko zgadza się na umorzenie, a w przypadku odmowy należy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy do Prezesa ZUS, a potem ewentualnie skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Podstawa prawna
art. 28-29 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497)
par. 3 rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. nr 141, poz.1365)
art. 3 ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 654)
par. 4 pkt 16 rozporządzenia Rady Ministrów z 16 września 2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r., oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie (Dz.U. poz. 1371)
