Czy zlecenie wykonywane po utracie etatu oznacza utratę zasiłku chorobowego?

Z końcem czerwca 2024 r. zakończyłam pracę u mojego pracodawcy. Od początku czerwca 2024 r. choruję. Jednocześnie mam zawartą umowę zlecenia z inną firmą, w której wykonałam krótką usługę za niewielką kwotę w lipcu 2024 r. ZUS odebrał mi zasiłek za lipiec 2024 r., bo stwierdził, że „kontynuuję działalność zarobkową”. A to nieprawda, bo była to tylko incydentalna aktywność, zresztą wymuszona przez zleceniodawcę – groził mi, że rozwiąże ze mną umowę zlecenia. Czy ZUS ma rację?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odwołać się do art. 13 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z ust. 1 zasiłek chorobowy zarówno z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy:

• ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;
• kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby;
• nie nabyła prawa do zasiłku w czasie okresu wyczekiwania;
• jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego;
• podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Jak widać w pkt 2, kontynuacja działalności zarobkowej (a więc także wykonywania zlecenia) prowadzi do utraty zasiłku z okres po utracie poprzedniego tytułu ubezpieczeniowego (w opisywanej sytuacji – po zakończeniu etatu). Wydawałoby się, że przepis ten nie daje żadnego pola do manewru i każda działalność zarobkowa doprowadzi do automatycznej utraty zasiłku.

Specjalne okoliczności

Warto jednak zwrócić uwagę na wyrok 4 października 2018 r., sygn. akt III UZP 5/18, który przeczy takiemu rozumieniu tego przepisu. Sąd Najwyższy dopuścił bowiem w tego rodzaju przypadkach inne rozwiązanie. Sprawa dotyczyła kasjerki po zakończeniu zatrudnienia, z którą były zatrudniający (agencja pracy tymczasowej) zawarł następnie umowę zlecenia i podstępem zmusił do pracy w niewielkim wymiarze już po zakończeniu zatrudnienia na stanowisku kasjerki. Doprowadziło to do wydania przez ZUS decyzji o braku prawa do zasiłku.

Sąd Najwyższy postanowił podejść do tej sprawy z uwzględnieniem celu tych przepisów, a nie tylko ich literalnego brzmienia. Stwierdził, że wymuszenie przez zleceniodawcę wykonywania marginalnej umowy zlecenia po ustaniu pracowniczego tytułu ubezpieczenia chorobowego i w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, które nosiło znamiona podstępu, groźby lub wprowadzenia w błąd, nie powinno być kwalifikowane jako kontynuowanie działalności zarobkowej wykluczające prawo wnioskodawczyni do zasiłku chorobowego po ustaniu pracowniczego tytułu ubezpieczenia chorobowego za cały okres wykonywania takiej działalności zarobkowej (art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej).

Sąd stwierdził, że domagając się dalszego wykonywania zlecenia, zleceniodawca działał bezprawnie lub co najmniej w oczywiście błędnym przeświadczeniu, że bezpodstawne i bezzasadne przymuszenie wnioskodawczyni do wykonywania zlecenia w okresie orzeczonej niezdolności do wykonywania zlecenia, jak to ujęto, „nie wywoła problemów” z zasiłkiem.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że wprawdzie kontynuowanie umowy zlecenia po ustaniu stosunku pracy oznacza na ogół podjęcie lub kontynuowanie działalności zarobkowej stanowiącej nowy lub kolejny tytuł do objęcia dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, a zatem co do zasady stanowi przesłankę wyłączającą prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu poprzedniego tytułu ubezpieczenia chorobowego, to w rozpatrywanej sprawie nie można było pominąć ani zignorować szczególnych okoliczności. Sąd wziął pod uwagę, że kasjerka znajdowała się w stanie przewlekłej depresji i to w tym stanie poddała się bezprawnemu żądaniu zleceniodawcy wykonywania dodatkowego zlecenia w okresie orzeczonej niezdolności do pracy. Zdaniem SN taka wymuszona aktywność nie powinna być kwalifikowana jako kontynuowanie działalności zarobkowej wykluczające prawo do zasiłku chorobowego na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej.

Podsumowanie

Sąd Najwyższy dopuszcza prawo do zasiłku chorobowego nawet po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego z powodu wykonywania pracy zarobkowej. Przy czym rozpatrując daną sprawę, SN zwraca uwagę na szczególne okoliczności oraz niewielki rozmiar prowadzonej działalności zarobkowej. Trudno jednak ocenić, czy w opisywanym przypadku sądy podejmą decyzję na korzyść czytelniczki, a więc podejdą do jej sytuacji w ten sam sposób co w opisywanym wyroku. Mimo wszystko w odwołaniu od decyzji ZUS warto powołać się na wskazany wyżej wyrok i na podobnej argumentacji oprzeć uzasadnienie. ©℗