Zmiana przepisów o emeryturze pomostowej pozwala na ponowne złożenie wniosku

W ubiegłym roku ZUS odmówił mi prawa do emerytury pomostowej, bo rozpocząłem pracę w szczególnych warunkach po 1998 r. Spełniłem jednak warunek 15-letniego specjalnego stażu. Sąd podtrzymał decyzję ZUS. Czy mogę ponownie złożyć wniosek w tej sprawie w związku ze zmianą przepisów?

Od 1 stycznia 2024 r. prawo do emerytury pomostowej na podstawie ustawy o emeryturach pomostowych (dalej: u.e.p.) przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

• urodził się po 31 grudnia 1948 r.;
• ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
• osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
• ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5‒9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
• po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Do końca ubiegłego roku wymaganym warunkiem do uzyskania tego świadczenia było także to, żeby wnioskodawca przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze.

Ścisła interpretacja

W kontekście zadanego pytania warto zwrócić uwagę na orzecznictwo sądowe. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29 czerwca 2022 r., sygn. akt III AUa 521/21, podkreślono, że w związku z tym, iż emerytura pomostowa jest przywilejem, przesłanki, których spełnienie jest wymagane do jej nabycia, muszą być interpretowane ściśle. Niespełnienie przesłanki legitymowania się odpowiednim okresem pracy, mimo spełnienia przesłanek odpowiedniego wieku oraz wymaganego stażu ubezpieczeniowego, skutkuje brakiem możliwości przyznania ubezpieczonemu wnioskowanego świadczenia. W innym wyroku tego sądu (z 11 marca 2021 r., sygn. akt III AUa 25/21) zaakcentowano, że z prawa przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą korzystać wyłącznie pracownicy, który byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach pracy. Spełnienie przez osobę ubiegającą się o emeryturę pomostową wszystkich ustawowych warunków do nabycia tego prawa nie może budzić wątpliwości. Świadczenie to może przysługiwać tylko takiej osobie, która rzeczywiście wykonywała prace objęte ustawą o emeryturach pomostowych i w warunkach w niej ustalonych (stale i w pełnym wymiarze).

Aby otrzymać emeryturę pomostową, jest konieczne złożenie do ZUS stosownego wniosku. Z informacji zawartych na stronie internetowej ZUS wynika, że można go złożyć osobiście lub przez pełnomocnika:

• bezpośrednio w placówce ZUS,
• za pośrednictwem płatnika składek,
• za pośrednictwem operatora pocztowego, a za granicą – za pośrednictwem urzędu konsularnego,
• przez internet – przez elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS.

Do wniosku o emeryturę należy dołączyć:

• zaświadczenia o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;
• orzeczenie o niezdolności do pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jeżeli orzeczenie takie jest jednym z warunków przyznania emerytury pomostowej,
• dokumenty wymagane do ustalenia kapitału początkowego, o ile nie jest jeszcze ustalony.

Może się zdarzyć, że wniosek zostanie rozpoznany negatywnie, a wówczas można złożyć odwołanie na zasadach określonych w art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Odwołanie wnosi się na piśmie do jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę. Jeżeli zakład uzna odwołanie za słuszne, to zmienia lub uchyla decyzję niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania. W tym wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu.

Jeżeli odwołanie nie zostało w całości lub w części uwzględnione, to ZUS przekazuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania, sprawę do sądu wraz z uzasadnieniem. Najczęściej ZUS nie korzysta z trybu autoweryfikacji decyzji i przekazuje sprawę do sądu okręgowego. Sąd weryfikuje prawidłowość decyzji ZUS pod kątem przesłanek przyznania prawa do świadczenia.

Ponowna decyzja

Warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z 18 grudnia 2013 r. (sygn. akt VII U 1482/13). W sprawie tej wnioskodawca ubiegał się o emeryturę pomostową, a ZUS wydał decyzją odmowną z powodu niespełnienia przez wnioskodawcę warunków do przyznania świadczenia, tj. nieudowodnienia co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz nieudowodnienia rozwiązania stosunku pracy. Sąd oddalił odwołanie, bo wnioskodawca nie spełnił warunku w postaci rozwiązania stosunku pracy. W konsekwencji, zdaniem sądu, bezprzedmiotowe było rozstrzyganie w zakresie spornej okoliczności dotyczącej udokumentowania 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Jednocześnie sąd stwierdził, że mimo iż odwołanie podlegało oddaleniu, nie pozbawia to wnioskodawcy prawa do ponownego ubiegania o się o świadczenie po rozwiązaniu stosunku pracy.

Z powyższego uzasadnienia należy wnioskować, że z punktu widzenia formalnego nie ma przeciwwskazań, aby po niekorzystnym rozpoznaniu wniosku o emeryturę pomostową, co więcej, po niekorzystnym orzeczeniu sądowym – ponownie wystąpić z wnioskiem do ZUS o taką emeryturę. Orzeczeniu sądowemu w tym zakresie trudno przyznać status tzw. powagi rzeczy osądzonej, w sytuacji gdy pojawiają się nowe okoliczności faktyczne. Dla przypomnienia, z art. 365 i 366 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) wynika, że orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz także inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami.

W wyroku Sądu Najwyższego z 18 listopada 2021 r. (sygn. akt III PSKP 44/21) podkreślono zaś, że sąd nie jest związany prawomocnym orzeczeniem w nowej sprawie między tymi samymi stronami o dalszą część uprzednio dochodzonego świadczenia, jeżeli zmianie uległ stan faktyczny sprawy (choćby wskutek odmiennej oceny dowodów) lub sąd przyjął odmienną, dotychczas nieuwzględnioną kwalifikację prawną (art. 365 par. 1 k.p.c.).

W innym wyroku SN podano z kolei, że prawomocny wyrok rozstrzygający o braku prawa do świadczenia emerytalnego lub rentowego nie jest przeszkodą do wystąpienia z ponownym wnioskiem o to samo świadczenie. Taki wniosek jest dopuszczalny przede wszystkim wówczas, gdy po uprawomocnieniu się wyroku wystąpiły nowe okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń. W takiej sytuacji sprawa tocząca się w wyniku rozpoznania nowego wniosku i wydania nowej decyzji nie jest sprawą o to samo roszczenie, które było przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie poprzednio zakończonej wydaniem wyroku. Nowe zdarzenia zachodzące po uprawomocnieniu się orzeczenia sądowego mogą bowiem spowodować przekształcenie treści praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia społecznego, bo nie są wykluczone spełnienie się lub upadek przesłanek materialno-prawnych warunkujących nabycie prawa do konkretnych świadczeń.

Na podstawie przywołanej wyżej argumentacji prawnej należy więc przyjąć, że dopuszczalne jest ponowienie wniosku o emeryturę pomostową, w przypadku gdy wnioskodawca nie uzyskał korzystnej decyzji ZUS w sprawie świadczenia. ©℗