Poradnia oświatowa. Ekspert odpowiada na pytania

Na jakich zasadach można ponownie udzielić nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia, co powinien zrobić dyrektor szkoły, gdy podejrzewa, że nauczyciel cierpi na chorobę psychiczną, czy nauczycielowi, który przebywał w stanie nieczynnym, należy za ten okres wypłacić ekwiwalent za niewykorzystany urlop, dlaczego dodatek motywacyjny przyznany do określonego terminu nie zostanie uwzględniony w podstawie zasiłku macierzyńskiego - odpowiadamy.

Od zakończenia poprzedniego urlopu dla poratowania zdrowia minął okres dłuższy niż jeden rok, a więc została spełniona przesłanka określona w art. 73 ust. 8 Karty nauczyciela (dalej: KN), a łączny wymiar wykorzystanego urlopu nie przekroczył trzech lat. Tak więc przesłankę z tego przepisu nauczycielka także spełnia, co oznacza, że należy jej udzielić urlopu dla poratowania zdrowia. Zgodnie z art. 73 ust. 10j KN urlopu dla poratowania zdrowia na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową dyrektor szkoły udziela na podstawie potwierdzonego skierowania, o którym mowa w art. 33 ust. 1 i ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: u.ś.o.z.), na okres ustalony w tym skierowaniu.

Z kolei w myśl art. 33 ust. 1 u.ś.o.z. leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitacja uzdrowiskowa przysługują świadczeniobiorcy na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego. Skierowanie wymaga potwierdzenia przez oddział wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia właściwy ze względu na miejsce zamieszkania świadczeniobiorcy, a jeżeli nie można ustalić miejsca jego zamieszkania ‒ oddział wojewódzki NFZ właściwy dla siedziby świadczeniodawcy, który wystawił skierowanie.

Jak wynika z art. 32 ust. 1 u.ś.o.z., skierowanie na leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitację uzdrowiskową wystawia lekarz ubezpieczenia zdrowotnego. Przy czym zgodnie z art. 5 pkt 14 u.ś.o.z. lekarzem ubezpieczenia zdrowotnego jest lekarz, z którym NFZ zawarł umowę na udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Może to więc być lekarz pracujący w publicznym lub niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej (np. przychodni, spółdzielni lekarskiej), przyjmujący w ramach grupowej lub indywidualnej praktyki lekarskiej (w prywatnym gabinecie, pod warunkiem że podpisał umowę z NFZ). Wzór skierowania na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową stanowi załącznik do rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie kierowania na leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitację uzdrowiskową. W treści skierowania, w pkt V, znajduje się rubryka z terminem leczenia określonym datą początkową i końcową. Dyrektor szkoły nie tyle udziela urlopu dla poratowania zdrowia na okres wskazany we wniosku nauczyciela, ile raczej na okres wskazany w skierowaniu potwierdzonym przez NFZ. W związku z tym zgodnie z art. 73 ust. 10j KN dyrektor może udzielić urlopu dla poratowania zdrowia tylko na podstawie potwierdzonego skierowania i na okres ustalony w tym skierowaniu. Oznacza to, że jeżeli nauczyciel chce skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowa, to musi przedstawić skierowanie na rehabilitację uzdrowiskową potwierdzoną przez NFZ, bez potrzeby wydawania skierowania na badania, o których mowa w art. 73 ust. 10a KN, a tym samym bez potrzeby wykonywania badań, o których mowa w art. 73 ust. 10b KN. Co ważne, nauczyciel musi też spełniać warunki formalne uprawniające go do urlopu dla poratowania zdrowia, określone w art. 73 ust. 1 KN, a ponadto złożyć wniosek o udzielenie urlopu oraz przedłożyć potwierdzone skierowanie na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową.

Jeżeli dyrektor podejrzewa u nauczyciela chorobę psychiczną, to powinien go wysłać na badania kontrolne. Zgodnie z art. 23 ust. 5 Karty nauczyciela (dalej: KN) dyrektor szkoły może skierować nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne z własnej inicjatywy w każdym czasie. Dyrektor na takie badania może wysłać niezależnie od ważności badań okresowych w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą. Pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku na podstawie art. 229 par. 2 kodeksu pracy. Żaden przepis wprost nie pozwala natomiast na skierowanie pracownika na dodatkowe badania lekarskie. Co więcej, także wzór skierowania nie zawiera rubryki umożliwiającej wykazanie konieczności dodatkowego badania.

Sposób przeprowadzenia badań kontrolnych określa rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (dalej: r.b.p.). Na podstawie par. 2 ust. 2 r.b.p. lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne (a więc badania okresowe i kontrolne) może poszerzyć ich zakres o specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe. W ramach dodatkowych badań specjalistycznych mogą zostać przeprowadzone badania przez lekarza psychiatrę. Należy jednak pamiętać, że sugerowanie pracownikowi choroby psychicznej może być w określonych warunkach potraktowane jak mobbing, zwłaszcza gdy przybiera postać urzędowego skierowania na badania. Dlatego dyrektor powinien okoliczności sprawy przedstawić w drodze nieformalnej osobistej rozmowy z lekarzem medycyny pracy. Nie ma bowiem przepisów prawnych, które wprost umożliwiałyby przeprowadzanie badań specjalistycznych na wniosek pracodawcy.

Nauczyciel w okresie przebywania w stanie nieczynnym nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego, którego jednak w tym okresie nie może wykorzystać w naturze. Oznacza to, że w dniu wygaśnięcia stosunku pracy trzeba będzie mu wypłacić ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy niewykorzystany w naturze. Zgodnie z art. 66 ust. 2 Karty nauczyciela (dalej: KN) w razie niewykorzystania przysługującego urlopu wypoczynkowego z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy nauczycielowi przysługuje ekwiwalent pieniężny za okres niewykorzystanego urlopu, nie więcej jednak niż za osiem tygodni w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w placówce feryjnej i nie więcej niż za 35 dni roboczych w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w placówce nieferyjnej.

Z kolei na podstawie art. 20 ust. 3 KN nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym do dodatku dla nauczyciela zatrudnionego na terenie wiejskim, do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. Skoro zatem nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny zachowuje prawo do świadczeń pracowniczych do czasu wygaśnięcia stosunku pracy, to zachowuje również prawo do urlopu wypoczynkowego.

Odbiór urlopu wypoczynkowego w naturze przez nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym pozostawałby z sprzeczności z naturą instytucji urlopu wypoczynkowego. Jednak urlop wypoczynkowy, do którego prawo nabywa nauczyciel w okresie pozostawania w stanie nieczynnym, nie przepada. Zachowuje on bowiem prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 13 stycznia 2015 r., sygn. akt II PK 67/14, uznając, że nauczyciel w stanie nieczynnym nabywa na podstawie art. 65 KN prawo do urlopu wypoczynkowego, którego jednak w tym okresie nie można udzielić mu w naturze.

W podstawie wymiaru zasiłku macierzyńskiego należnego nauczycielce od stycznia 2024 r. nie należy uwzględniać dodatku motywacyjnego. Zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 2 Karty nauczyciela (dalej: KN) wynagrodzenie nauczycieli składa się m.in. z dodatku motywacyjnego. Z kolei na podstawie art. 41 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) składników wynagrodzenia przysługujących w myśl umowy o pracę lub innego aktu, na podstawie którego powstał stosunek pracy, tylko do określonego terminu nie uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należnego za okres po tym terminie. Przy czym tę regulację stosuje się odpowiednio do składników wynagrodzenia, których wypłaty zaprzestano na podstawie układu zbiorowego pracy lub przepisów o wynagradzaniu (art. 41 ust. 3 ustawy zasiłkowej). Powyższą regulację stosuje się odpowiednio przy ustalaniu podstawy zasiłku macierzyńskiego (art. 47 ustawy zasiłkowej). Tym samym na podstawie powyższych regulacji z podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego wyłącza się składniki wynagrodzenia przysługujące do określonego terminu, jeśli minął termin ich przysługiwania. Regulacja ta została wprowadzona w celu aktualizowania na bieżąco wysokości m.in. zasiłku macierzyńskiego. Chodzi o to, aby kształtował się on jak wynagrodzenie pracownika, gdyby w danym okresie pracownik nie pobierał zasiłku macierzyńskiego. ©℗