Emerytura europejska. Jak bardzo podobna jest do istniejącego już IKE?

Na horyzoncie są nowe przepisy o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym, zwanym (nieprawidłowo) emeryturą europejską. To produkt bardzo podobny do istniejącego już w polskich przepisach IKE.

Już niedługo wejdzie w życie ustawa z 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (nastąpi to 14 dni od dnia ogłoszenia tej ustawy), która wdraża przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (dalej: rozporządzenie 2019/1238). Rozporządzenie to dotyczy stworzenia nowego produktu zabezpieczenia emerytalnego w III filarze emerytalnym, które, jak zakładają także jego autorzy, ma umożliwić Europejczykom kolejną formę oszczędzania na czas zakończenia aktywności zawodowej. OIPE ma być tym atrakcyjniejsze, że będzie mogło być oferowane transgranicznie, a oszczędności będzie można gromadzić w wielu państwach, w ramach subkont krajowych. Wspomniana wyżej ustawa z 7 lipca 2023 r. reguluje zasady gromadzenia, wypłaty i opodatkowania środków z subkonta prowadzonego na mocy polskich przepisów. Inne kraje mogą te warunki określić nieco inaczej.

Ale choć hasło „emerytura europejska” brzmi dość nowatorsko, to analizując konstrukcję OIPE, można stwierdzić, że dla Polaków nie będzie to aż tak rewolucyjny sposób oszczędzania, bo w naszym kraju już od dawna możliwe jest gromadzenie środków w ramach podobnego produktu – chodzi o indywidualne konta emerytalne (IKE). Przy czym IKE nie są w Polsce zbyt popularne (na koniec 2022 r. IKE posiadało 800 tys. osób), tym samym można się więc spodziewać, że i OIPE nie zdobędzie wielkiej popularność. Niemniej warto wiedzieć, na czym OIPE ma polegać i jak w jego ramach można oszczędzać.

Już od 15. roku życia

Sama konstrukcja OIPE, podobnie jak IKE, jest oparta na dobrowolnych, lecz ograniczonych wpłatach osoby oszczędzającej. Będzie ona mogła wpłacić rocznie na subkonto OIPE maksymalnie trzykrotność przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok. Jednak nie wszyscy chętni będą mogli tak oszczędzać. Zawarcie umowy o prowadzenie OIPE nie będzie możliwe dla osób, które mają uprawnienia emerytalne i ukończyły 55. rok życia. Minimalny wiek oszczędzania w ten sposób to 15 lat, przy czym przed ukończeniem 18. roku życia oszczędzający ma prawo do dokonywania wpłat tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskuje dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę i to tylko do wysokości uzyskanych dochodów z tego tytułu. Osób pełnoletnich takie ograniczenia nie będą obowiązywały.

Osoby chcące odkładać w ten sposób pieniądze będą mogły podpisać umowę o prowadzenie OIPE z tzw. dostawcą, a więc podmiotem, który będzie posiadał uprawnienia do oferowania takiego produktu. Podobnie jak w przypadku IKE dochód z zainwestowanych środków nie będzie podlegał opodatkowaniu podatkiem dochodowych (tzw. podatkiem Belki). Oszczędzający nie zapłaci więc tego podatku, jeśli wypłata zainwestowanych środków nastąpi w okolicznościach wskazanych w art. 14 ustawy o OIPE. A zgodnie z nim taka wypłata następuje na wniosek oszczędzającego po osiągnięciu przez niego wieku 60 lat lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55. roku życia oraz spełnieniu warunku:

• dokonywania wpłat na subkonto OIPE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych albo
• dokonania ponad połowy wartości wpłat nie później niż na pięć lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty.

Taka wypłata może być realizowana jednorazowo albo w ratach.

Co ważne, zwolnienie podatkowe będzie przysługiwać tylko w odniesieniu do jednego subkonta OIPE. Jeżeli oszczędzający jednocześnie będzie gromadził oszczędności na więcej niż jednym subkoncie OIPE, nie skorzysta ze zwolnień podatkowych. W takim przypadku dochód od każdego subkonta OIPE prowadzonego zgodnie z przepisami obowiązującymi na terytorium Polski podlega opodatkowaniu 75-proc. zryczałtowanym podatkiem dochodowym.

Aby zapobiec nadużyciom, oszczędzający przy zakładaniu OIPE będzie musiał złożyć pod rygorem odpowiedzialności karnej oświadczenie, że nie gromadzi oszczędności na subkoncie OIPE prowadzonym przez innego dostawcę. Z kolei dostawca przed odebraniem takiego oświadczenia będzie musiał pouczyć oszczędzającego o skutkach podatkowych gromadzenia oszczędności na więcej niż jednym subkoncie.

Na rzecz innych osób

Wypłata może będzie mogła być także dokonana na wniosek osoby uprawnionej w przypadku śmierci oszczędzającego. Oszczędzający w ramach OIPE w umowie o prowadzenie OIPE będzie mógł bowiem wskazać jedną lub więcej osób, którym w przypadku jego śmierci zostaną wypłacone zgromadzone środki i udziały, które takim osobom przysługują. Jeśli udziały osób uprawnionych nie zostaną oznaczone, wówczas będzie się uważać, że są one równe. Oszczędzający swoją dyspozycję będą mogli w każdej chwili zmienić.

Co trzeba podkreślić, osoby uprawnione nie będą musiały być spadkobiercami oszczędzającego. Przepisy o spadkobraniu będą miały zastosowaniu dopiero wtedy, gdy oszczędzający nie wskaże osób uprawnionych albo wskazane osoby zmarły wcześniej niż oszczędzający. Wówczas zgromadzone środki wejdą do masy spadkowej. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy umowa o prowadzenie OIPE zostanie zawarta z dostawcą będącym zakładem ubezpieczeń. Świadczenia z ubezpieczenia osobowego nie wchodzą do masy spadkowej, dlatego w tym przypadku będą miały zastosowanie odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego.

Trzeba przy tym pamiętać o przepisach o wspólności majątkowej. Otóż jeżeli w chwili śmierci oszczędzający będzie pozostawał w związku małżeńskim i między małżonkami będzie istniała małżeńska wspólność majątkowa, małżonek zmarłego powinien złożyć dostawcy wniosek o dokonanie wypłaty transferowej na jego subkonto OIPE lub IKE albo o dokonanie zwrotu w formie pieniężnej połowy zgromadzonych środków w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Dalsze postępowanie dostawcy będzie uzależnione od możliwości dokonania wypłaty transferowej.

Ustawa o OIPE przewiduje także postępowanie na wypadek, gdy małżeństwo oszczędzającego uległo rozwiązaniu przez rozwód lub zostało unieważnione. Wówczas środki zgromadzone na OIPE przypadające jego małżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego będą przekazywane w ramach wypłaty transferowej na subkonto OIPE albo IKE małżonka.

Podobnie jak przy IKE, także w OIPE funkcjonuje pojęcie zwrotu środków, a więc wypłaty środków nie na subkonto OIPE i IKE, ale udostępnienie ich bezpośrednio osobie, na rzecz której dokonywany jest taki zwrot.

Będzie mogło to nastąpić w każdej chwili w przypadku wypowiedzenia umowy o prowadzenie OIPE przez którąkolwiek ze stron oraz likwidacji subkonta OIPE, co będzie się odbywać na warunkach określonych w umowie o prowadzenie OIPE. Gdy umowę wypowie oszczędzający, dostawca będzie miał obowiązek go pouczyć, że zwrotowi podlegają środki zgromadzone na subkoncie OIPE pomniejszone o należny podatek, przy czym oszczędzający będzie musiał złożyć oświadczenie, że zapoznał się takimi konsekwencjami zwrotu. Z kolei gdy umowę wypowie dostawca, oszczędzający będzie musiał zostać przez niego poinformowany o możliwości dokonania wypłaty transferowej.

Zatem oszczędzający może odzyskać swoje wpłaty wcześniej niż przez ukończeniem 60 (55) lat, ale będzie to się wiązało z koniecznością zapłaty podatku. ©℗