Składki za współpracownika są należne nawet wtedy, gdy nie decyduje on o niczym w firmie

Prowadzę działalność gospodarczą, zamierzam zatrudnić moją córkę na umowie o pracę. Czy mogę to zrobić? Jakie będzie to miało skutki w zakresie składek ZUS? Dodam, że córka nie będzie podejmować żadnych decyzji dotyczących firmy?

Nie ma generalnego zakazu, który nie pozwalałby zatrudnić córkę czy jakiegokolwiek innego członka rodziny. Dla celów ubezpieczonych taka osoba traktowana będzie jak współpracownik. Zgodnie bowiem z art. 8 ust. 2 ustaw o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Jak zaś wynika z art. 8 ust. 11, za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami korzystającymi z ulgi na start uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. Zacytowany wyżej przepis nie wymaga więc, aby dana osoba rzeczywiście współzarządzała firmą. Taką interpretację przyjmuje też ZUS. W interpretacji z 17 kwietnia 2023 r., znak WPI/200000/43/1186/2019, w odpowiedzi na wniosek przedsiębiorcy zamierzającego zatrudnić swoje dziecko, który jednocześnie twierdził, że składki na ubezpieczenie społeczne powinny być opłacane od etatu (od przychodu), a nie od ryczałtowej kwoty (nie mniej niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), nie zgodził się ze stanowiskiem ZUS. Przedsiębiorca we wniosku zaznaczył, że wykonywana praca dziecka nie polega na współpracy w prowadzeniu działalności gospodarczej, lecz ma jedynie charakter wybiórczy i to przedsiębiorca ponosi pełną odpowiedzialność za jej efekty i skutki. Praca jest wykonywana pod jego zwierzchnictwem oraz to on kontroluje stopień jej wykonywania. Nie jest to praca samodzielna oraz wymagająca podejmowania decyzji strategicznych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Przedsiębiorca podkreślał, że zatrudnienie nie ma znamion współpracy w prowadzeniu działalności gospodarczej. Praca obejmuje wycinek prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej i jest wykonywana pod jego nadzorem. Pełne ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej spoczywa na przedsiębiorcy.

ZUS we wskazanej wyżej interpretacji stwierdził jednak, że art. 8 ust. 11 ustawy systemowej odwołuje się do dwóch przesłanek, a mianowicie pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym oraz współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej. Oba te warunki muszą być spełnione łącznie. Przy czym pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym oznacza więź gospodarczą i emocjonalną opartą na pokrewieństwie i tytule prawnym. Cechami charakterystycznymi dla prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego może być udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, niezarobkowanie i pozostawanie w związku z tym na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodarstwo domowe prowadzi, a wszystko to dodatkowo uzupełnione cechami stałości, które tego typu sytuację charakteryzują. Osoby pozostające we wspólnym gospodarstwie mają zaspokajane potrzeby ze środków będących w dyspozycji wspólnoty (rodziny). Zakład rentowy w ww. interpretacji uznał, że w przypadku wnioskodawcy jego dziecko będzie miało status współpracownika mimo zawartej umowy o pracę. Nie ma przy tym znaczenia deklaracja przedsiębiorcy, że dana osoba nie będzie podejmować żadnych decyzji.

Na marginesie warto zauważyć, że za współpracownika może być także uznany członek rodziny, który nie zwarł z przedsiębiorcą żadnej umowy. Wyjaśnił to Sąd Najwyższy w wyroku z 26 stycznia 2022 r., sygn. akt USKP 76/21. Zwrócił w nim uwagę, że współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej, powodującą powstanie obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, jest takie współdziałanie członka przedsiębiorcy, które generuje stałe, dodatkowe dochody z tej działalności. Inaczej rzecz ujmując, współpracą jest stała pomoc przy prowadzeniu działalności, bez której dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu. W takiej sytuacji można bowiem zasadnie twierdzić, że ta osoba podejmuje aktywność przynoszącą jemu samemu określone dochody, z którą wiąże się obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Ocena, czy w konkretnej sytuacji pomoc świadczona przez członka rodziny może być uznana za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, wymaga uprzednich ustaleń faktycznych co do charakteru i rodzaju tych czynności. ©℗