Wypadek bezurazowy nie jest podstawą do wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego

W naszym zakładzie pracy doszło do wypadku. Lekarz po oględzinach poszkodowanego pracownika orzekł jednak, że nic mu nie dolega i może wracać do pracy, mimo że zdarzenie wyglądało na groźne. Pracownik twierdzi, że sam fakt, że do zdarzenia doszło, powoduje konieczność przeprowadzenia postępowania powypadkowego i wypłaty świadczeń. Czy tak rzeczywiście jest?

Jeżeli dojdzie do wypadku przy pracy, to na stronach stosunku pracy spoczywają obowiązki o charakterze formalnoprawnym. Ich spełnienie ma istotne znaczenie w zakresie odpowiedzialności za wypadki, a także prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa) zdarzeniem uważanym za wypadek przy pracy jest tylko takie zdarzenie nagłe, które powoduje uraz lub śmierć i które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Za wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy uważa się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone wyżej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Konieczne trzy elementy

Z definicji wypadku przy pracy wynika zatem, że istnieją trzy elementy, które muszą zaistnieć łącznie i składają się na to pojęcie:

• nagłość zdarzenia,
• przyczyna zewnętrzna,
• związek z pracą.

Pojęcie wypadku przy pracy zostało ograniczone tylko do urazu lub śmierci. Uraz oznacza uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego.

Nagłość zdarzenia jako element składowy pojęcia wypadku przy pracy dotyczy czasu działania przyczyny zewnętrznej i oznacza czas przebiegu zdarzenia zewnętrznego. O nagłości można mówić wówczas, gdy zdarzenie trwa przez okres nieprzekraczający dniówki roboczej, czyli do wypadku doszło między rozpoczęciem a zakończeniem pracy.

Nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie, którego następstwa chorobowe występują po okresie znacznie przekraczającym jedną dniówkę roboczą (wyrok Sądu Najwyższego z 18 marca 1999 r., sygn. akt II UKN 523/98, OSNP 2000/10/396).

Przyczyna zewnętrzna

W odniesieniu do przyczyny zewnętrznej należy wyjaśnić, że do uznania zdarzenia za wypadek przy pracy wystarcza również tzw. współistnienie przyczyn. Zawsze musi zadziałać przyczyna zewnętrzna, ale nie musi być ona jedyną przyczyną wypadku. Jeśli np. dana osoba mająca problemy zdrowotne związane z sercem w dniu zdarzenia dźwigała jakieś ciężary i doznała zawału serca, to bez wątpienia można uznać, że do zdarzenia doszło w wyniku nałożenia się dwóch przyczyn ‒ wewnętrznej, związanej ze stanem zdrowia tego człowieka, oraz zewnętrznej, tj. wysiłku fizycznego związanego z dźwiganiem ciężaru. Ta zasada znajduje uzasadnienie wtedy, gdy samoistne schorzenie, oprócz przyczyny zewnętrznej, staje się przyczyną wypadku. Gdyby nie nałożyły się na siebie dwie przyczyny jednocześnie, mogłoby np. w ogóle nie dojść do zawału serca i nie byłoby mowy o wypadku. Są jednak takie zdarzenia, do których dochodzi tylko na skutek działania przyczyny zewnętrznej, np. niefortunnego odruchu pracownika ‒ jego nieskoordynowane poruszenie się powodującego potknięcie i upadek nawet na gładkiej powierzchni. W odniesieniu do wypadku przy pracy zewnętrzny charakter oznacza, że przyczyna zdarzeń losowych powodujących uraz lub śmierć musi istnieć poza organizmem pracownika i nie może wynikać z właściwości jego organizmu. Przyczyną mogą być zjawiska natury mechanicznej, termicznej i chemicznej. Może to być także działanie innego pracownika lub osoby postronnej oraz zwierząt.

W doktrynie orzeczniczej za przyczynę zewnętrzną uznano:

• brak dostatecznego nadzoru kierownika i dopuszczenie pracownika dotkniętego schorzeniem i niezdolnego do pracy,
• nieudzielenie pomocy lekarskiej pracownikowi,
• nadmierny wysiłek pracowniczy wynikający ze złej organizacji pracy przez pracodawcę.

Przyczyna zewnętrzna nie musi być więc wyłączną przyczyną wypadku. Wystarczy, że jedynie przyczyni się ona do powstania uszczerbku na zdrowiu. Związku przyczynowego szkody z przyczyną zewnętrzną nie przerywa także włączenie się innych przyczyn ubocznych. Gdy przyczyna wypadku ma charakter mieszany, wystarczy, jeśli zostanie wykazane, że bez czynnika zewnętrznego nie doszłoby do szkodliwego skutku.

Związek z pracą w dowolnym czasie i miejscu

Z kolei związek wypadku z pracą oznacza, że zdarzenie zaistniałe pod wpływem przyczyny zewnętrznej miało miejsce, jak już wcześniej wspomniano: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia lub w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Tak więc zakres użytego w definicji wypadku przy pracy wyrażenia „związek z pracą” obejmuje nie tylko wypadki, które mają miejsce podczas świadczenia pracy, lecz także wypadki, które nastąpiły zarówno w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonego, jak i w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia. Nagłe zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika nie musi więc nastąpić w czasie pracy i w miejscu pracy, lecz może mieć miejsce w dowolnym czasie i miejscu, pod warunkiem że pozostaje w związku z rodzajem pełnionej przez pracownika pracy, np. wypadek w czasie delegacji.

Działania wykraczające poza zwykłe obowiązki pracownika mogą być uznane za podejmowane w interesie pracodawcy tylko wówczas, gdy mieszczą się w sferze uprawnień i obowiązków pracodawcy (wyrok SN z 29 maja 2001 r., sygn. akt II UKN 374/00, OSNP 2003/4/104).

Ponadto ustawa wypadkowa definiuje także śmiertelny wypadek przy pracy. Jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym sześciu miesięcy od dnia wypadku. Przyjęte sześciomiesięczne kryterium nie ogranicza prawa do świadczeń z tytułu tego wypadku dla rodziny osoby zmarłej. Nie ma to znaczenia z punktu widzenia przysługujących świadczeń. Przyjęcie takiego kryterium służy wyłącznie do celów statystycznych.

Z kolei za ciężki wypadek uznaje się wypadek, w wyniku którego nastąpiło uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Natomiast za zbiorowy wypadek uważa się taką sytuację, w wyniku której poszkodowane są co najmniej dwie osoby.

Jeżeli mamy do czynienia z ciężkim, zbiorowym lub śmiertelnym wypadkiem przy pracy, to pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie powiadomić inspektora pracy i prokuratora. Zawiadomienia takiego powinien dokonać także w sytuacji powstania innego zdarzenia, które wywołało takie skutki, ma związek z pracą i może być uznane za wypadek przy pracy.

Zgłoszenie zdarzenia także ustne

Zdarzenia w zakładzie pracy wywołujące wszelkiego rodzaju urazy, uszkodzenia ciała, obrażenia, a także śmierć mogą być traktowane jako wypadek przy pracy. Pracownik jest zobowiązany do bezzwłocznego zgłoszenia tego pracodawcy. Pracodawca z kolei jest zobowiązany do podjęcia określonych działań faktycznych i formalnoprawnych, np. niezwłocznego powołania zespołu powypadkowego, przesłuchania poszkodowanego, zebrania informacji od ewentualnych świadków zdarzenia. Prawidłowe postępowanie ma w tym przypadku istotne znaczenie w zakresie uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy. Podstawowe obowiązki w zakresie wypadków przy pracy nakłada na pracodawcę kodeks pracy. Jednak aby pracodawca mógł je spełnić, musi uzyskać wiedzę o zaistniałym wypadku.

Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformować niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego. Obowiązek zgłoszenia wypadku ma każdy pracownik, który zauważył takie zdarzenie w zakładzie pracy. Zgłoszenie powinno wpłynąć do przełożonego od osoby poszkodowanej np. w formie ustnej. Tak też z reguły się dzieje, ponieważ najważniejszą sprawą w tym momencie jest uzyskanie pomocy medycznej. Dla celów dowodowych warto jednak doręczyć pracodawcy takie zawiadomienie w formie pisemnej. W przypadku gdy stan zdrowia pracownika nie pozwala na sporządzenia zawiadomienia, wskazane jest, aby zawiadomienie w formie pisemnej złożyć w terminie późniejszym. Pracodawca może również dokonać potwierdzenia złożenia powiadomienia w formie ustnej.

Po uzyskaniu informacji o wypadku na pracodawcy ciąży obowiązek podjęcia niezbędnych działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie (chodzi o zabezpieczenie miejsca wypadku, niedopuszczanie do miejsca zdarzenia osób niepowołanych np. innych pracowników, którzy mogliby zostać narażeni na podobne zdarzenie, np. na halach produkcyjnych, zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosowanie odpowiednich środków zapobiegających podobnym wypadkom).

Zabezpieczenie miejsca

Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:

• dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
• uruchomienie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
• dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Ponowne uruchomienie maszyn i urządzeń technicznych lub dokonywanie zmian w miejscu wypadku jest możliwe w przypadku uzyskania zgody pracodawcy. Pracodawca może wydać taką decyzję po uzgodnieniu jej w tym zakresie ze społecznym inspektorem pracy, po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi taka potrzeba, szkicu lub fotografii jego miejsca.

W sytuacji zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego wyrażenie zgody przez pracodawcę jest możliwe po uprzednim uzgodnieniu jej z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem. Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania wskazanej zgody jest dopuszczalne, jeśli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.

Biorąc powyższe zasady pod uwagę, należy uznać, że z definicji wypadku przy pracy wyłączone są tzw. wypadki bezurazowe, które nie wywołują żadnych negatywnych skutków w stanie zdrowia osoby ubezpieczonej, a tym samym nie dają jej prawa do świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego. O zaistnieniu urazu bądź nie decyduje lekarz. Jednak nawet to, że lekarz stwierdzi uraz, nie oznacza, że do wypadku doszło. Konieczne jest przeprowadzenie postępowania. ©℗