Dlaczego cel korzystania z urlopu bezpłatnego nie ma znaczenia dla odmowy prawa do świadczeń chorobowych [Poradnia ubezpieczeniowa]

Jak powinien postąpić płatnik, gdy stwierdzi, że na PUE ZUS widnieje e-zwolnienie wystawione z datą wsteczną? Czy wspólnik zatrudniony w swojej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością może podważyć uznanie go za „niemal jedynego wspólnika”?

Przebywanie na urlopie bezpłatnym wyklucza otrzymanie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego.

Zgodnie z art. 18 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. O tych okolicznościach orzeka lekarz orzecznik ZUS.

Do świadczenia rehabilitacyjnego mają zastosowanie niektóre przepisy o zasiłku chorobowym, m.in. art. 12 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia, jak również za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie:

• urlopu bezpłatnego;
• urlopu wychowawczego;
• tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
• usprawiedliwionej nieobecności w pracy, o której mowa w art. 632 par. 8 kodeksu pracy (nieobecność związana ze śmiercią pracodawcy).

Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że od powyższych zasad nie ma wyjątków. Jak wskazał w postanowieniu z 10 maja 2022 r., sygn. akt II USK 539/21, urlop bezpłatny jest sytuacją faktyczną i prawną ujmowaną obiektywnie, czyli bez względu na cel urlopu lub intencje pracownika w składaniu wniosku o urlop. Skoro zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego, to nie ma podstaw, aby wprost nie stosować takiej samej zasady do niezdolności do pracy przypadającej w czasie świadczenia rehabilitacyjnego. Z treści ustawy wynika jasny przekaz, że pracownik składając wniosek o urlop bezpłatny, musi liczyć się z utratą prawa do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie tego urlopu. SN odrzucił argumentację podnoszoną przez ubezpieczonego, że wniosek o urlop nie może pogarszać sytuacji ubezpieczonych w zakresie prawa do spornego świadczenia. Podkreślił, że nie jest uprawniona wykładnia, która w konkretnej sytuacji pracownika wymagałaby uwzględnienia indywidualnej sytuacji i celu urlopu bezpłatnego.

W opisywanym w pytaniu przypadku pracownik również nie otrzyma świadczenia rehabilitacyjnego za okres przebywania na urlopie bezpłatnym. Po zakończeniu urlopu bezpłatnego w razie utrzymującej się niezdolności do pracy płatnik lub ZUS ocenią, czy można w tym przypadku otworzyć nowy okres zasiłkowy.

Przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) nie precyzują, czy zwolnienie lekarskie może być wystawione za okres wsteczny lub na okres przyszły. Przesądza o tym rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 10 listopada 2015 r. w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim (dalej: rozporządzenie). Zgodnie z jego przepisami zaświadczenie lekarskie wystawia się na okres od dnia, w którym przeprowadzono badanie, lub od dnia bezpośrednio następującego po dniu badania. Może być wystawione na okres rozpoczynający się po dniu badania, nie później jednak niż 4. dnia po dniu badania, jeżeli:

• bezpośrednio po dniu badania przypadają dni wolne od pracy,
• badanie jest przeprowadzane w okresie wcześniej orzeczonej czasowej niezdolności do pracy.

Okres orzeczonej czasowej niezdolności do pracy może obejmować okres nie dłuższy niż trzy dni poprzedzające dzień, w którym przeprowadzono badanie, jeżeli jego wyniki wykazują, że ubezpieczony w tym okresie niewątpliwie był niezdolny do pracy. Wyjątkowo okres orzeczonej czasowej niezdolności do pracy przez lekarza psychiatrę może obejmować okres wcześniejszy niż trzy dni w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia zaburzeń psychicznych ograniczających zdolność ubezpieczonego do oceny własnego postępowania.

Sposób postępowania płatnika w przypadku otrzymania takiego e-zwolnienia określa ZUS w przygotowanym przez zakład komentarzu do ustawy zasiłkowej. ZUS stwierdza w komentarzu, że zaświadczenie lekarskie e-ZLA, z wyjątkiem wystawionego przez lekarza psychiatrę albo za okres pobytu w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, które:

• w całości obejmuje okres dłuższy niż trzy dni poprzedzające dzień badania – kwalifikowane jest jako zaświadczenie wystawione na okres wsteczny;
• obejmuje także okres dłuższy niż trzy dni poprzedzające dzień badania, dzielone jest automatycznie na odrębne zaświadczenia, których okres jest kwalifikowany jako:

‒ okres bieżący, tj. okres nie dłuższy niż trzy dni poprzedzające dzień badania,

‒ okres wsteczny, tj. okres dłuższy niż trzy dni poprzedzające dzień badania.

Jak wyjaśnia ZUS, na profilu informacyjnym płatnika składek na PUE ZUS oraz na profilu informacyjnym ubezpieczonego na PUE ZUS e-zwolnienia za okres wsteczny mają status „Wsteczne – do wyjaśnienia”. ZUS podkreśla, że zaświadczenie lekarskie e-ZLA za okres wsteczny stanowi dokument do ustalenia uprawnień do zasiłków tylko wówczas, gdy zostanie uznane przez ZUS za uzasadnione medycznie. W takim przypadku status zaświadczenia lekarskiego na profilu informacyjnym płatnika składek oraz ubezpieczonego na PUE ZUS zostaje zmieniony na „Wsteczne – uzasadnione medycznie”. Może się jednak zdarzyć, że ZUS po dokonaniu analizy nie uzna wstecznego zaświadczenia za uzasadnione medyczne. W takiej sytuacji płatnik nie może wypłacić zasiłku za taki okres. Status zaświadczenia lekarskiego zostaje wówczas zmieniony na „Wsteczne – nieuzasadnione medycznie”.

W opisywanym przypadku płatnik powinien zatem zaczekać na zmianę statusu e-zwolnienia.

Nie, takiego zakazu nie ma. Wspólnicy mogą zatrudniać się w spółkach, w których posiadają udziały, ale aby uznać tę więź za zatrudnienie, muszą być spełnione przesłanki definiujące stosunek pracy zawarte w kodeksie pracy. W tym przypadku problematyczne, a tak naprawdę niemożliwe, będzie wykazanie istnienia podporządkowania pracowni czego.

Termin „niemal jedyny wspólnik” rzeczywiście nie występuje w żadnej z ustaw, nie istnieje także jego definicja legalna. Zostało ono wprowadzone przez Sąd Najwyższy na opisanie sytuacji osób, które de facto są wspólnikami jednoosobowej spółki z o.o., ale w celu obejścia przepisów składkowych sprzedają jeden lub kilka udziałów innej osobie. Przypomnijmy bowiem, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych uznaje również wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. Osoba ta ma obowiązek opłacania składek zryczałtowanych, niezależnych od uzyskiwanych przychodów. Podstawa wymiaru składek dla nich nie może być niższa niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Wspólnik jednoosobowej sp. z o.o. nie ma przy tym prawa do ulg w składkach, np. preferencyjnych składek przez pierwsze 24 miesięcy od zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych.

Sądy powszechnie aprobują stanowisko SN w sprawie „niemal jedynego wspólnika”. Jako przykład można wskazać wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 21 stycznia 2021 r. (sygn. akt III AUa 1325/20). SA uznał, że nie może być uznane za zatrudnienie pracownicze zatrudnienie dominującego wspólnika, w sytuacji gdy udział innych wspólników w kapitale zakładowym spółki jest tak mały, że pozostaje iluzoryczny. Z perspektywy prawa ubezpieczeń społecznych tego rodzaju spółkę należy traktować jak spółkę jednoosobową. Sąd podkreślił, że w spółce dwuosobowej, w której jeden ze wspólników zachował 99 na 100 udziałów, ma on pozycję właścicielską tak dalece dominującą, że nie może być własnym pracodawcą. Taka skala większości udziałów (przewagi głosów) oraz sposób jej wykorzystywania nakazuje traktować stosunki pracy w wieloosobowej spółce z o.o. na równi ze stosunkami w spółce jednoosobowej. Dlatego z perspektywy prawa ubezpieczeń społecznych tego rodzaju spółkę należy traktować jak spółkę jednoosobową.

Z takim podejściem zgadza się również większość doktryny. Wskazuje się, że w tego rodzaju przypadkach płaca nie jest wykonywana odpłatnie, ponieważ do przesunięcia majątkowego dochodzi w ramach majątku samego wspólnika.

Należy więc uznać, że taki wspólnik nie może być ubezpieczony jako pracownik, ale jako prowadzący pozarolniczą działalność. Jak wskazał SA w cytowanym wyżej wyroku, uznanie, że taki wspólnik spółki z o.o. nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych wynikającemu z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych tylko dlatego, że formalnie nie jest wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o., prowadziłoby do naruszenia zasady powszechności ubezpieczeń społecznych i konstytucyjnej gwarancji obywatela do zabezpieczenia społecz nego.

SN, tworząc więc pojęcie niemal jedynego wspólnika, miał na celu zapobieżenie obchodzeniu prawa. Adresat decyzji może oczywiście złożyć odwołanie od decyzji, ale w obliczu tak ugruntowanego orzecznictwa szansa na korzystny wyrok sądu jest niewielka. ©℗