I to także wtedy, gdy do jej nabycia zostało nie więcej niż 12 miesięcy. Nie ma w tym przypadku analogicznego zastosowania zasada dotycząca wypłaty tej nagrody osobom przechodzącym na emeryturę lub rentę.

Dane o spowolnieniu gospodarczym są już faktem. Coraz częściej słyszy się o redukcjach załogi, a w niektórych firmach przeprowadzane są także zwolnienia grupowe. Na tym tle ZUS wydał w tym roku ciekawą interpretację indywidualną, która może zainteresować przedsiębiorców planujących przeprowadzanie takich zwolnień. ZUS w piśmie z 17 stycznia 2023 r., znak DI/100000/43/1315/2022, uznał bowiem, że w podstawie wymiaru składek należy uwzględnić wartości nagrody jubileuszowej wypłaconej pracownikom objętym zwolnieniami grupowymi w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Płatnik, który wystąpił z wnioskiem o interpretację, planował bowiem wypłacić jubileuszówki także zwalnianym pracownikom, którzy nabyliby prawo do tej nagrody w ciągu 12 miesięcy od zakończenia stosunku pracy.

Nie częściej niż co pięć lat

Nagrody jubileuszowe wypłacane pracownikom są przychodem ze stosunku pracy, a więc podlegają też co do zasady oskładkowaniu. Przepisy przewidują jednak pewien wyjątek. Zgodnie z par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (dalej: rozporządzenie) podstawy wymiaru składek nie stanowią nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co pięć lat. Możliwość wypłacenia nieoskładkowanej jubileuszówki jedynie raz na pięć lat ma oczywiście zapobiec przyznawaniu pod ich pozorem zwykłych premii, nagród lub nawet rocznych podwyżek, bo przecież nic nie stałoby na przeszkodzie, aby nagrodę jubileuszową wypłacać co roku z okazji każdej rocznicy podjęcia pracy. Przeciwdziałać obchodzeniu przepisów o oskładkowaniu ma też zasada, że prawo do takiej nagrody musi wynikać z wewnętrznych przepisów określających stałe i klarowne zasady ich wypłaty, oraz sposób obliczania ich wysokości. Jeśli wypłata nagrody wynika z indywidualnej decyzji pracodawcy, nawet jeśli ma to miejsce nie częściej niż pięć lat i dotyczy grupy pracowników, nagroda będzie stanowiła podstawę wymiaru składek.
Potwierdza to orzecznictwo, jak chociażby wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 15 stycznia 2016 r., sygn. akt III AUa 1615/14. Sąd podkreślił, że nagroda i gratyfikacja jubileuszowa jest świadczeniem przyznawanym pracownikowi w związku z uzyskaniem określonego stażu pracy. Nie jest to świadczenie powszechne, a jego wprowadzenie jest dobrowolne. Nagroda stanowi jednak element systemu wynagradzania pracowników i dlatego zasady jej przyznawania nie mogą być dowolne i nie uwzględniać standardów prawa pracy. Strony układu zbiorowego z jednej strony mają zatem całkowitą swobodę, czy wprowadzić do układu postanowienia przyznające prawo do nagrody jubileuszowej (art. 240 par. 1 kodeksu pracy), z drugiej jednak strony swoboda ta jest ograniczona wymogiem zgodności układu zbiorowego z przepisami prawa pracy, w tym również z zakazem naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 9 par. 2 i 4 kodeksu pracy). Sąd uznał zatem, że ustanowienie ad hoc prawa do nagrody jubileuszowej dla danego pracownika, bez uprzedniego ustalenia zasad obowiązujących ogół zatrudnionych, skutkowałoby brakiem jakiejkolwiek kontroli nad prawidłowością przyznania lub nieprzyznania tego rodzaju świadczeń – zarówno przez pracowników, jak i przez organ rentowy. Taką możliwość sąd więc wykluczył i nakazał zapłatę składek od tak przyznanej jubileuszówki.
Przepisy rozporządzenia są dość jasne, ale w niektórych przypadkach ich zastosowanie nie jest oczywiste. Do takich przypadków należy sytuacja, w sprawie której wystąpił o interpretację wspomniany płatnik. We wniosku wskazał, że wypłaca nagrody jubileuszowe pracownikom, których staż pracy w spółce wynosi co najmniej 10 lat, zgodnie z zasadami zawartymi w regulaminie. Nagrody wypłacane są po 10, 15, 20, 25, 30 i więcej latach, a więc nie częściej niż co pięć lat. Spełniają one wymogi zwolnienia z oskładkowania określone w par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia, zatem płatnik nie odprowadza od nich składek. Pojawiła się jednak wątpliwość co do jubileuszówek dla osób zwalnianych w ramach zwolnień grupowych.
Płatnik poinformował ZUS, że z przyczyn ekonomicznych przeprowadził zwolnienia grupowe, w wyniku których ustanie stosunku pracy z pracownikami nastąpi 31 stycznia 2023 r. Część z pracowników objętych zwolnieniem grupowym obchodziłaby jubileusz pracy w 2023 r., jednak z powodu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn ich niedotyczących zabraknie im mniej niż 12 miesięcy, aby nabyć staż niezbędny do uzyskania nagrody jubileuszowej. Spółka chciałaby w tej sytuacji wypłacić nagrody jubileuszowe tej grupie pracowników. Wypłaty miałyby zostać dokonane w miesiącu rozwiązania umowy o pracę lub po rozwiązaniu umowy ‒ w miesiącu osiągnięcia stażu pracy (upływu pięciu lat), gdyby pracownik jednak pracował.
Zdaniem płatnika takie wypłaty powinny zostać zwolnione ze składek, bo spełniają warunki określone w par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. Jest to, zdaniem płatnika, analogiczna wykładnia do tej zaakceptowanej co do zasady przez ZUS w interpretacji z 15 października 2015 r., znak DI/100000/43/1024/2015. Wynikało z niej, że jest zwolniona ze składek ZUS nagroda jubileuszowa wypłacona pracownikowi, który po rozwiązaniu stosunku pracy przechodzi na świadczenie przedemerytalne lub emeryturę i któremu do nabycia kolejnej nagrody (z tytułu upływu kolejnych pięciu lat) brakuje mniej niż 12 miesięcy.
Skoro zatem w interpretacji z 15 października 2015 r. ZUS potwierdził takie stanowisko wobec emerytów, to zdaniem płatnika powinien to zrobić w sprawie zwalnianych pracowników. Wnioskodawca powołał się przy tym na zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

Emeryci w lepszej sytuacji

Warto bliżej się przyjrzeć wspomnianej interpretacji z 15 października 2015 r. Płatnik, który o nią wystąpił, planował zmianę regulaminu wynagradzania oraz wprowadzenie zapisu, że w razie rozwiązania stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę lub rentę inwalidzką pracownikowi, któremu do nabycia nagrody brakuje mniej niż 18 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, nagrodę wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy. Wcześniej okres ten wynosił 12 miesięcy, a nagroda korzystała ze zwolnienia ze składek. ZUS w interpretacji podkreślił, że pracownik ma prawo do nagrody jubileuszowej tylko wówczas, gdy przepisy płacowe obowiązujące u danego pracodawcy przewidują takie świadczenie, np. prawo do nagrody jubileuszowej wynika z postanowień układu zbiorowego pracy lub z regulaminu wynagradzania. A wymienione zakładowe źródła prawa, jeśli ustanawiają prawo do tego świadczenia, zwykle samodzielnie regulują zasady nabywania tego uprawnienia lub odsyłają do zarządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania. Jak podkreślił ZUS, zarządzenie to nie stanowiło i nie stanowi samodzielnej podstawy do wypłacania pracownikom nagród jubileuszowych. Zarządzenie zostało wydane na podstawie uchylonego już art. 79 kodeksu pracy. Jednak ustawa nowelizacyjna przewidywała, że przepisy określające zasady wynagradzania za pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, wydane na podstawie art. 79 kodeksu pracy, zachowują moc do czasu objęcia pracowników, których te przepisy dotyczą, i w zakresie przedmiotu w nich normowanego, postanowieniami układu zbiorowego pracy lub innymi przepisami prawa pracy. W stosunku do pracowników (z pewnymi wyjątkami) zarządzenie to zachowuje moc tak długo, jak długo pracodawcy będą korzystali z jego postanowień. Zarządzenie stosuje się warunkowo, o ile przepisy zakładowe nie zawierają innych postanowień. Pracodawca może bowiem każdą kwestię związaną z nabywaniem lub wypłacaniem nagród jubileuszowych uregulować inaczej, niż stanowi zarządzenie.
Zarządzenie z 23 grudnia 1989 r. jest zaś kluczowe ze względu na jego par. 9, zgodnie z którym w razie rozwiązania stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę lub rentę inwalidzką w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową albo na rentę inwalidzką I lub II grupy z innych przyczyn niż wypadek przy pracy lub choroba zawodowa pracownikowi, któremu do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, nagrodę tę wypłaca się w ostatnim dniu pracy. A więc mimo że potrzebny do jubileuszówki staż nie został wypracowany, to na potrzeby ustalenia prawa do tej nagrody uznaje się, że pracownik przepracował wymagany okres (najczęściej pięć lat). Jak jednak widać, wśród wymienionych przyczyn rozwiązania stosunku pracy nie ma zwolnień grupowych.

Inna przyczyna

ZUS, wydając omawianą interpretację z 17 stycznia 2023 r., także zaznaczył, że par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy z pracownikiem rozwiązano stosunek pracy z powodu przejścia na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową albo na rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji lub całkowitej niezdolności do pracy z innych przyczyn niż wypadek przy pracy lub choroba zawodowa, a do nabycia przez niego prawa do nagrody z tytułu upływu kolejnych pięciu lat brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy.
Jednak w sytuacji przedstawionej we wniosku stosunek pracy jest rozwiązywany z innej przyczyny. Nie uzasadnia ona wypłaty nagród jubileuszowych mimo nieprzepracowania przez pracowników okresu wymaganego do nabycia prawa do tych nagród. Decyzja o ich wypłacie to decyzja samego pracodawcy, do której nie jest zobligowany. Zatem w takiej sytuacji nagrody nie korzystają ze zwolnienia ze składek. ©℗
!ZUS nie naliczy składek od nagrody jubileuszowej wypłaconej mimo braku przepracowania wymaganego okresu, jeśli stosunek pracy uległ rozwiązaniu z określonych powodów. Zwolnienia grupowe do nich nie należą.
Podstawa prawna
•par. 1‒2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 449)
•par. 9 zarządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. nr 44 poz. 358)
•art. 11 ust. 1 ustawy z 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy ‒ Kodeks pracy oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 24 poz. 110; ost.zm. Dz.U. z 1998 r. nr 66, poz. 431)
• art. 9 par. 2 i 4, art. 240 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 240)