Na początku stycznia zmarła moja małżonka, która prowadziła niewielką działalność gospodarczą. Pozostały po niej długi podatkowe i składkowe. Czy ZUS może domagać się ich ode mnie jako spadkobiercy? Czy mogę już teraz starać się o ich umorzenie, skoro nie prowadziłem tej działalności? Mam trudną sytuację finansową.

Odpowiadając na to pytanie, należy odwołać się do przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) oraz ustawy – Ordynacja podatkowa (dalej: ordynacja).
Punktem wyjścia do rozważań są art. 31 i art. 32 ustawy systemowej, które odsyłają do stosowania w tego rodzaju sprawach przepisów ordynacji dotyczących przeniesienia odpowiedzialności za długi spadkowe. W ordynacji na uwagę zasługują przede wszystkim art. 97 par. 1 oraz art. 98 par. 1 i 2. Wynika z nich, że spadkobiercy podatnika przejmują prawa i obowiązki spadkodawcy. Ponadto do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Zasady te stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców – odpowiednio także do składek – za:
  • zaległości podatkowe, w tym również za zaległości, o których mowa w art. 52 oraz art. 52a;
  • odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy;
  • pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika lub inkasenta;
  • niezwrócone przez spadkodawcę zaliczki na naliczony podatek od towarów i usług oraz ich oprocentowanie;
  • opłatę prolongacyjną;
  • koszty postępowania podatkowego;
  • koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku.
W tej sytuacji ma więc zastosowanie m.in. art. 1031 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), w którym postanowiono, że w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. Z kolei z art. 1034 par. 1 k.c. wynika, że „do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów”. Z kolei zgodnie z par. 2 ww. przepisu „od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów”.
Polityka rodzinna nie sprowadza się do 500 plus
Polityka rodzinna nie sprowadza się do 500 plus

Zobacz również
!Spadkobierca zadłużonego przedsiębiorcy może się ubiegać o umorzenie składek, lecz w praktyce uzyskanie takiego umorzenia jest bardzo trudne i ZUS rzadko wydaje w tego rodzaju sprawach decyzje pozytywne.
Przywołane wyżej przepisy mogą zatem stanowić podstawę prawną do wydania decyzji przez ZUS o przeniesieniu odpowiedzialności na spadkobiercę za nieopłacone składki przez małżonkę przedsiębiorcy. Z dużym zatem prawdopodobieństwem ZUS dokona wszczęcia z urzędu postępowania przeciwko czytelnikowi w celu wydania tego rodzaju decyzji. Co prawda spadkobierca może skorzystać z możliwości ubiegania się o umorzenie składek, o której mowa w przepisach ustawy systemowej, jednak należy zaznaczyć, że jest to tylko możliwość, bo w praktyce uzyskanie korzystnego orzeczenia ZUS może być trudne. W takiej sytuacji spadkobierca musi bowiem wykazać przesłanki umorzenia wynikające z ustawy systemowej lub z rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Argument o nieprowadzeniu działalności generującej zadłużenie składkowe z pewnością nie zostanie wzięty pod uwagę przez ZUS. W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 23 września 2022 r., sygn. akt I SA/Op 198/22, m.in. zaznaczono, że jeśli organ dostrzega jakiekolwiek możliwości wyegzekwowania długu – czy z obecnego majątku dłużnika, czy też później – to podjęcie w ramach uznania administracyjnego decyzji o odmownie umorzenia nie może być uważane za dowolne. W tej sytuacji bowiem umorzenie należności składkowych byłoby przedwczesne. Zatem w interesie spadkobiercy będzie wykazanie którejkolwiek z przesłanek określonych przepisami ustawy systemowej (całkowita nieściągalność zadłużenia) lub rozporządzenia (np. trudna sytuacja materialna, osobista). W przeciwnym razie nie ma szans na umorzenie składek. ©℗
Podstawa prawna
• art. 97–98 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2651; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 180)
• art. 31–32 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140)
• art. 1031 i art. 1034 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2337)
• rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. nr 141, poz. 1365)