Świadczenie w drodze wyjątku oznacza każde świadczenie, które może być wypłacone przez ZUS ubezpieczonemu lub członkom jego najbliższej rodziny, którzy nie spełnili wszystkich warunków do otrzymania wnioskowanego przez siebie świadczenia w normalnym trybie.

Przesłanki

Przepis wskazuje, że „Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku” świadczenie w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Decyzja organu jest podejmowana w ramach uznania administracyjnego i może być skontrolowana przez wojewódzki sąd administracyjny.
W sytuacji opisanej w pytaniu zainteresowanej przysługuje zatem skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Przy czym trzeba podkreślić, że organ rentowy przyznaje świadczenia w drodze wyjątku, jeżeli wnioskodawca łącznie spełni następujące warunki:
  • jest lub był osobą ubezpieczoną lub jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym,
  • nie spełnia warunków ustawowych do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności,
  • nie może podjąć pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek,
  • nie ma niezbędnych środków utrzymania.
Decyzja o przyznaniu świadczenia w drodze wyjątku podejmowana jest w ramach uznania administracyjnego i może być skontrolowana przez wojewódzki sąd administracyjny.
Ponieważ wszystkie powyższe przesłanki powinny być spełnione łącznie, to brak choćby jednej z nich wyklucza możliwość przyznania świadczenia. W pierwszej kolejności rozpatrzeniu przez organ rentowy podlega spełnienie powyższych warunków przez osobę zmarłą (wynika to z tego, że renta rodzinna jest pochodną świadczenia osoby zmarłej), a w dalszej kolejności – przez wnioskodawcę członka rodziny osoby zmarłej.

Niewielkie braki

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem przyznanie świadczenia w drodze wyjątku jest możliwe tylko wtedy, gdy do wymaganego okresu ubezpieczenia brakuje niewielkiego okresu, który dodatkowo muszą usprawiedliwiać szczególne okoliczności (wyroki WSA w Warszawie z 13 maja 2005 r., sygn. akt II SA/Wa 373/05; z 6 grudnia 2007 r., sygn. akt II SA/Wa 1010/07; z 6 listopada 2007 r., sygn. akt II SA/Wa 1056/07). Za szczególną okoliczność uważa się tylko zdarzenie bądź trwały stan wykluczający aktywność zawodową konkretnej osoby z powodu niemożliwości przezwyciężenia ich skutków. Dodatkowo trzeba wskazać, że okolicznością szczególną może być jedynie zdarzenie lub trwały stan o charakterze zewnętrznym, obiektywnym i niezależnym od woli danej osoby.

Rejestracja nie wystarczy

Odnosząc się do wskazanego w pytaniu faktu poszukiwania pracy przez syna i rejestracji w PUP, należy przytoczyć wyrok WSA w Warszawie z 12 października 2007 r. (sygn. akt II SA/Wa 1159/07), w którym sąd wskazał, że samo powoływanie się na pozostawanie bez pracy nie może być oceniane na płaszczyźnie szczególnych okoliczności. Nie stanowi ich bowiem brak kwalifikacji oraz brak ofert ze strony urzędu pracy. W ocenie sądu dopiero odmowa zatrudnienia przez pracodawców pozwala na uznanie okresu bezowocnych poszukiwań pracy jako okresu przerwy w zatrudnieniu spowodowanej szczególnymi okolicznościami niezależnymi od woli strony. Zgodnie z powołanym orzeczeniem nie można przyjąć, że sama rejestracja w urzędzie pracy w charakterze osoby bezrobotnej może stanowić w każdym przypadku okoliczność szczególną, w takiej sytuacji świadczenia w drodze wyjątku stałyby się bowiem świadczeniami powszechnymi, co byłoby sprzeczne z charakterem i celem funkcjonowania art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.©℗
Podstawa prawna
•art. 83 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2461)