Czy można otrzymać zasiłek chorobowy, gdy niezdolność do pracy została orzeczona już po ustaniu tytułu ubezpieczenia? Dlaczego o świadczeniach wypadkowych nie przesądzi zdanie pracodawcy? Kiedy ZUS może zająć środki na rachunkach bankowych dłużników? Zagadnienia wyjaśniają Marcin Nagórek i Małgorzata Sobaczyńska-Raczak.

Do 31 grudnia przebywam na urlopie bezpłatnym. 14 grudnia otrzymałem zwolnienie lekarskie, które obejmuje też styczeń przyszłego roku. Czy mój pracodawca wypłaci mi zasiłek?
Odpowiadając na to pytanie, trzeba zwrócić uwagę na przepisy kodeksu pracy (dalej: k.p.). Na uwagę zasługuje przede wszystkim art. 174, w którym postanowiono, że na pisemny wniosek pracownika pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego. Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Ponadto, przy udzielaniu urlopu bezpłatnego dłuższego niż trzy miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn. Z kolei w art. 1741 k.p. postanowiono, że za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami. Okres takiego urlopu wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy.
Aby ocenić uprawnienia pracownika do świadczeń chorobowych, trzeba odwołać się do ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Podstawowe przesłanki warunkujące prawo do zasiłku chorobowego określono w art. 6 ustawy. W ust. 1 tej regulacji podano, że zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Przy czym na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy:
  • w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
  • wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
  • z powodu przebywania w:
– stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego,
– szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych;
  • skutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.
W kontekście opisywanej sytuacji na szczególną uwagę zasługuje jednak art. 12 ustawy zasiłkowej. Wynika z niego, że zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Okresy te wlicza się do okresu zasiłkowego. Ponadto, co istotne, zasiłek chorobowy nie przysługuje również za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie:
  • urlopu bezpłatnego;
  • urlopu wychowawczego;
  • tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
  • usprawiedliwionej nieobecności w pracy, o której mowa w art. 632 par. 8 k.p. (okres od dnia śmierci pracodawcy do dnia wygaśnięcia umowy o pracę, dokonania uzgodnienia o rozwiązaniu lub kontynuowaniu stosunku pracy albo rozwiązania umowy o pracę).
Zatem, uwzględniając powyższe uwarunkowania prawne, należy przyjąć, że za okres do 31 grudnia pracownikowi nie będzie przysługiwał zasiłek chorobowy. Pracownik może jednak liczyć na świadczenie z ubezpieczenia chorobowego za okres wypadający od 1 stycznia 2023 r. ©℗
Podstawa prawna
• art. 632 par. 8, art. 174 i art. art. 1741 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy; t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1700;
• art. 6, art. 12 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732).
5 października 2022 r. uległem wypadkowi przy pracy, będąc w okresie wypowiedzenia, które skończyło się 30 listopada. Leczenie rozpocząłem dopiero po 15 grudnia, dopiero wówczas otrzymałem zwolnienie. Czy w tej sytuacji otrzymam zasiłek chorobowy?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odwołać się do art. 6 i 7 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Z art. 6 ust. 1 ustawy wynika, że zasiłek co do zasady przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Wyjątki od zasady przewiduje art. 7 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim zasiłek chorobowy przysługuje również osobie, która stała się niezdolna do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała:
1) nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego;
2) nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego – w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.
W kontekście podanego stanu faktycznego szczególnie pomocne będzie stanowisko zawarte w wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku z 19 lutego 2018 r., sygn. akt VI U 52/18. W tej sprawie ZUS odmówił zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego (30 listopada), w sytuacji gdy niezdolność do pracy, która miała związek z wypadkiem przy pracy, została stwierdzona dopiero od 29 grudnia. Sąd potwierdził zasadność rozstrzygnięcia organu rentowego. W uzasadnieniu wskazał, że nie zaszły wyjątki od zasady ogólnej pozwalające na przyznanie zasiłku za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.
Podobnie w opisywanej sytuacji wnioskodawca nie otrzyma zasiłku. ©℗
Podstawa prawna
• art. 4, art. 6 ust. 1, art. 7 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732)
Jeden z naszych pracowników doznał uszkodzenia ręki. Uznaliśmy, że to jego wina, a ZUS na tej podstawie odmówił mu świadczeń wypadkowych. Pracownik złożył odwołanie do sądy, i twierdzi, że to my nie zapewniliśmy mu bezpiecznych warunków pracy. Czy sąd może uwzględnić odwołanie?
Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Jednak ocena pracodawcy tego zdarzenia nie ma decydującego wpływu na uzyskanie prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.
Do powyższych wniosków prowadzi stanowisko zawarte w wyroku Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku z 31 października 2018 r., sygn. akt VI U 1032/17. Sąd podzielił stanowisko biegłego, że za niewłaściwe zorganizowanie stanowiska pracy powoda odpowiada pracodawca. To pracodawca zobowiązany był do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Nie można zatem powoda obciążyć wyłączną odpowiedzialnością za wypadek, dlatego należy mu wypłacić świadczenia wypadkowe.
Podobnie w opisywanej sytuacji sąd na podstawie oceny biegłych może dojść do podobnych wniosków. Postępowanie powypadkowe przeprowadzone w firmie nie przesądzi o oddaleniu odwołania. ©℗
Podstawa prawna
• art. 6 ust. 1, art. 21 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2189)
Posiadam wspólny rachunek bankowy z byłą żoną, z którą jestem po rozwodzie. Oprócz tego mam również swoje osobiste rachunki bankowe. Przez pomyłkę bank dokonał przelewu środków pieniężnych z mojego konta na wspólne konto z byłą żoną. Gdy chciałem wypłacić moje środki ze wspólnego konta, bank odmówił mi wypłaty, argumentując, że środki te zostały przekazane do ZUS na poczet zajęcia rachunku bankowego na należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne mojej byłej żony. Ja nie posiadam zaległości w ZUS, z byłą żoną nie prowadzę żadnej działalności gospodarczej. ZUS odmówił mi zwrotu środków, przekazując je na spłatę zaległości mojej byłej żony. Argumentowałem, że środki zostały przekazane na skutek pomyłki pracownika banku, jednak ZUS nie uznał mojej argumentacji. Czy postępowanie ZUS jest prawidłowe?
Zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego jest dokonane z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zajęciu z jednoczesnym wezwaniem, aby bez zgody organu egzekucyjnego nie dokonywał wypłat z rachunku do wysokości zajętej wierzytelności, lecz bezzwłocznie przekazał zajętą kwotę organowi egzekucyjnemu. Zatem bezpośrednim skutkiem zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego jest zakaz dokonywania wypłat z tego rachunku bez zgody organu egzekucyjnego (w tym przypadku dyrektora oddziału ZUS).
Zgodnie z art. 81 par. 1a ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: u.p.e.a.) zajęcie wierzytelności jest skuteczne w odniesieniu do rachunku bankowego prowadzonego dla kilku osób fizycznych, którego współposiadaczem jest zobowiązany. Z regulacji tej wynika, że egzekucja z rachunku wspólnego jest dopuszczalna, a rachunek wspólny zostaje zajęty z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zajęciu. Przy czym zgodnie z przepisami prawa bankowego umowa rachunku wspólnego może mieć różny charakter. I tak z art. 51a prawa bankowego wynika, że rachunek wspólny jest co do zasady rachunkiem o charakterze rozłącznym, zgodnie bowiem z tym przepisem, o ile umowa nie stanowi inaczej, każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. Prawo bankowe dopuszcza jednak możliwość odmiennego ukształtowania stosunków między współposiadaczami w umowie rachunku bankowego, czyli dopuszcza możliwość zawarcia umowy rachunku wspólnego o charakterze łącznym.
Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w art. 81 par. 1a nie różnicuje w zakresie skutków zajęcia obu sytuacji, przewidując jednocześnie możliwość zajęcia rachunku wspólnego. Po przeprowadzonej egzekucji z rachunku wspólnego wzajemne rozliczenia współposiadaczy takiego rachunku nastąpią na podstawie stosunków prawnych, które ich łączą, a które były podstawą założenia takiego rachunku (np. w: Grzegorz Łaszczyca, Andrzej Matan, Dariusz Ryszard Kijowski, „System Prawa Administracyjnego Procesowego”, t. III, cz. 2, Wolters Kluwer, Warszawa 2020).
Analizując opisywaną sytuację, należy uznać, że postępowanie ZUS jest prawidłowe. Zgodnie z art. 81 par. 1a u.p.e.a. zajęcie wierzytelności jest skuteczne w odniesieniu do rachunku bankowego prowadzonego dla kilku osób fizycznych, którego współposiadaczem jest zobowiązany. Z regulacji tej wynika, że egzekucja z rachunku wspólnego jest dopuszczalna, a rachunek wspólny zostaje zajęty z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zajęciu.
Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną okoliczność. W opisywanym przypadku posiadacz rachunku nie przedstawił do ZUS dowodów na okoliczność, że dokonany przelew środków wynikał z winy pracownika banku. Jeżeli taka sytuacja miałaby miejsce, to bank w takim przypadku informuje odbiorcę przelewu (ZUS) o zaistniałej pomyłce i wskazuje numer rachunku do zwrotu środków. ©℗
Podstawa prawna
• art. 81 par. 1a ustawy z 16 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 479)
• art. 51a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2439).
Zapraszamy do zadawania pytań
uis@gazetaprawna.pl