Zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. W przypadku osoby zmarłej, która jeszcze nie pobierała ani emerytury, ani renty z tytułu niezdolności do pracy, uprawnienia do tych świadczeń bada się więc tylko hipotetycznie.
Renta rodzinna. Ile wynosi i kto ma do niej prawo?
Renta rodzinna. Ile wynosi i kto ma do niej prawo?

Zobacz również

Krąg uprawnionych

Zgodnie z art. 67 ust. 1 ustawy emerytalnej do renty rodzinnej mogą być uprawnieni m.in. dzieci, rodzice oraz żona lub mąż osoby zmarłej. Szczegółowe warunki otrzymania renty rodzinnej dla wdowy i wdowca określono w art. 70 ustawy emerytalnej. Zgodnie z ust. 1 tego artykułu wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
  • w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
  • wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole ‒ 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy uprawnionym do renty rodzinnej.
Co ważne, uznaje się, że wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat w dniu śmierci męża lub w okresie pięciu lat po tym zdarzeniu albo osiągnęła wiek 50 lat w okresie pięciu lat od zaprzestania wychowywania dzieci (ukończenia przez uczące się dziecko 18. roku życia), nabywa prawo do renty rodzinnej po mężu na stałe. Ustawa emerytalna nie przewiduje bowiem w takiej sytuacji mechanizmu weryfikacji prawa do renty rodzinnej. Nie ma przy tym znaczenia stan zdrowia wdowy, stan jej majątku ani to, czy pracuje lub prowadzi inną działalność zarobkową (tak np. Sąd Najwyższy w wyroku z 5 września 2018 r., sygn. akt I UK 258/17).
ZUS przyzna rentę także wdowie, która nie spełnia warunków wskazanych w art. 70 ust. 1 ustawy emerytalnej, ale osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża w ciągu pięciu lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeństwa (osoby wskazane wyżej).

Nawet po rozwodzie

W niektórych przypadkach rentę może otrzymać także wtedy, gdy zmarły i wnioskodawca byli po rozwodzie. Zgodnie z art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w 70 ust. 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
W przypadku, gdy nie są spełnione powyższe warunki, wdowa niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej:
  • przez okres jednego roku od chwili śmierci męża;
  • w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez dwa lata od śmierci męża.
Renty nie otrzyma jednak osoba, która pozostawała ze zmarłym w konkubinacie. Pozostawanie w takim związku zdaniem sądu nie ma znaczenia na gruncie ustawy emerytalnej (SN w postanowieniu z 9 kwietnia 2019 r., sygn. akt II UK 98/18).

Świadczenie pochodne

Jak widać na podstawie przytoczonych przepisów, ustawa emerytalna nie stawia żadnych wymogów stażowych wdowom (wdowcom), którzy ubiegają się o rentę rodzinną po zmarłym małżonku. Jak podkreślił SN w wyroku z 29 kwietnia 2021 r., sygn. akt I USKP 28/31, nabycie prawa do renty rodzinnej, choć jest to świadczenie z ubezpieczenia społecznego, nie wymaga od uprawnionego posiadania okresu składkowego lub nieskładkowego. Uzależnione jest ono jednak od tego, czy osoba zmarła miała ustalone prawo do świadczeń emerytalno-rentowych lub spełniała warunki do uzyskania tych świadczeń albo faktycznie pobierała wymienione wyżej świadczenia. SN podkreślił, że renta rodzinna w polskim systemie prawnym jest świadczeniem niejako zastępczym w stosunku do prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, które miał zmarły żywiciel.
Prawo do renty rodzinnej jest zatem prawem pochodnym, jednak jego podstawową funkcją jest zapewnienie środków utrzymania krewnym i powinowatym, którzy nie są w stanie utrzymać się samodzielnie po śmieci bliskiej osoby. Ten alimentacyjny cel renty rodzinnej powinien być uwzględniany w procesie interpretacji i oceny uregulowań dotyczących tego świadczenia. ©℗
Ważne:W przypadku osoby zmarłej, która jeszcze nie pobierała ani emerytury, ani renty z tytułu niezdol- ności do pracy, uprawnienia do tych świadczeń bada się hipotetycznie. Przyjmuje się przy tym z góry, że zmarły był osobą niezdolną do pracy.
Podstawa prawna
•art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 1, art. 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504)