Nie mogą oni pobierać jednocześnie emerytury cywilnej i mundurowej. Jednak niektórzy wysokość tej drugiej mogą zwiększyć, doliczając okres odprowadzania składek na powszechny system ubezpieczeń

Przepisy dotyczące rent i emerytur należą do jednych z najbardziej skomplikowanych w polskim systemie prawnym. Trudności z ich zastosowaniem występują zwłaszcza w tych przypadkach, gdy powszechny system emerytalny krzyżuje się z systemem mundurowym, a więc gdy funkcjonariusz określonej formacji mundurowej – obok okresu służby – ma jeszcze „cywilny” staż ubezpieczeniowy.
Dla ustalenia prawa do emerytury lub renty funkcjonariuszy kluczowe znaczenie ma ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Tytuł tej ustawy jednocześnie określa rodzaje formacji, w których służba pozwala na pobieranie tzw. emerytur i rent mundurowych.
Jednak, aby w konkretnym przypadku udzielić odpowiedzi na pytanie o prawo do świadczeń przysługujących funkcjonariuszowi oraz o ich wysokość, poprzestanie na przepisach tej ustawy często bywa niewystarczające. W grę wchodzą jeszcze akty odnoszące się do działalności poszczególnych formacji – np. ustawa o Policji, a także regulacje dotyczące powszechnego systemu ubezpieczeń. Dlatego zawsze należy kompleksowo zbadać prawną i faktyczną sytuację funkcjonariusza. Bez tego łatwo o błąd, który może przełożyć się na jego wymierne straty finansowe. Tym bardziej że na przestrzeni ostatnich lat stan prawny mający zastosowanie do omawianych tu spraw wielokrotnie się zmieniał.

Kluczowa data

Pierwszą z kluczowych dat w tego rodzaju sprawach jest 31 grudnia 2012 r. Trzeba ustalić, czy funkcjonariusz został po raz pierwszy przyjęty do służby przed lub po tej dacie. W pierwszym przypadku może on przejść na emeryturę już po 15 latach służby, natomiast w drugim już po 25 latach służby. Przy czym nigdy nie ma tu znaczenia wiek funkcjonariusza, a jedynie lata służby. To z kolei oznacza, że z emerytury policyjnej mogą korzystać stosunkowo młode osoby.
Funkcjonariuszowi przyjętemu po raz pierwszy do służby przed 31 grudnia 2012 r. emerytura przysługuje wówczas, gdy zostanie on zwolniony ze służby, a jednocześnie nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do 15-letniego okresu, który wskazano powyżej, wlicza się okres służby oraz okresy z nią równorzędne. Te z kolei odnoszą się przede wszystkim do służby w innych formacjach mundurowych. W orzecznictwie (np. wyrok SA w Warszawie z 15 lutego 2011 r., sygn. akt III AUa 1069/10) od dawna podnosi się, że za okres równorzędny ze służbą nie mogą zostać uznane aktywności, które nie zostały wprost wskazane w przepisach ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, np. praca w gospodarstwie rolnym rodziców czy opłacanie składek na ubezpieczenie rolnicze. W każdym razie, jeżeli funkcjonariusz zdecyduje się odejść na emeryturę po 15 latach służby, jej wysokość wyniesie równowartość 40 proc. ostatniej wypłaconej pensji.
W podobny sposób ustala się prawo do emerytury funkcjonariusza, który został pierwszy raz przyjęty do służby po 31 grudnia 2012 r. Do 25 lat pracy wlicza się okres służby oraz okresy z nią równorzędne, które przede wszystkim dotyczą służby w innych formacjach. Zgodnie z art. 18e ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w takich przypadkach emerytura dla funkcjonariusza wynosi 60 proc. podstawy jej wymiaru za 25 lat służby i wzrasta o 3 proc. za każdy dalszy rok tej służby.

Generalna zasada

Po przejściu na emeryturę byli funkcjonariusze nierzadko podejmują pracę i zgodnie z ogólnymi zasadami podlegają ubezpieczeniom społecznym, w tym także ubezpieczeniu emerytalnemu. W polskim prawie istnieje generalna zasada, której wyrazem jest m.in. art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, zakładająca, że można pobierać tylko jedną emeryturę ze środków publicznych. Tym samym każdy funkcjonariusz, któremu przysługuje emerytura także na innej podstawie, może wybrać jedno ze świadczeń. Jeżeli nie dokona wyboru, to i tak zostanie mu wypłacone świadczenie wyższe. Jednym z wyjątków jest wynikająca z art. 26 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych możliwość łącznego pobierania emerytury mundurowej oraz renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Jednak pobieranie dwóch emerytur nie jest tym samym, co doliczenie cywilnego stażu pracy do emerytury mundurowej, które jest jak najbardziej dopuszczalne.

Zbieg praw

Dokładne zasady doliczania okresu pracy cywilnej do emerytury mundurowej zależą przede wszystkim od tego, kiedy funkcjonariusz rozpoczął służbę. W pierwszej kolejności należy pamiętać, że wysługa emerytalna funkcjonariusza obejmuje zarówno okres służby w danej formacji, jak i okresy z nim równorzędne oraz – ale tylko pod pewnymi warunkami – okresy zatrudnienia i opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a także posiadane przed przyjęciem do służby okresy składkowe i nieskładkowe, w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W wysłudze emerytalnej okresy zatrudnienia (inna forma aktywności zawodowej nie wchodzi tu w grę) po zwolnieniu ze służby uwzględnia się w przypadku funkcjonariuszy, którzy pozostawali w służbie przed 2 stycznia 1999 r., ukończyli odpowiedni wiek (55 lat dla mężczyzn i 50 lat dla kobiet), a ich emerytura wynosi mniej niż 75 proc. podstawy jej wymiaru.
Od 10 czerwca 2022 r. – po wejściu w życie art. 15aa ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy – doliczanie pracy cywilnej do emerytury mundurowej umożliwiono także funkcjonariuszom, którzy zostali po raz pierwszy przyjęci do służby w okresie po 1 stycznia 1999 r. i przed 1 października 2003 r. W przypadku takiej osoby, która w dniu zwolnienia ze służby posiadała co najmniej 25 lat służby i okresów z nią równorzędnych, podstawa wymiaru emerytury wzrasta dodatkowo o 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok poprzedzających służbę okresów składkowych oraz okresów opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe po 31 grudnia 1998 r. lub okresów nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia. Na wniosek funkcjonariusza można doliczyć „cywilne” okresy składkowe za czas po zwolnieniu ze służby, jednak tylko wówczas, gdy emerytura wynosi 75 proc. podstawy jej wymiaru. Ta kategoria funkcjonariuszy może zrezygnować z doliczania i pobierać emeryturę cywilną oraz mundurową.
Sprawa przedstawia się zupełnie inaczej w przypadku funkcjonariuszy, którzy rozpoczęli swoją służbę po 31 grudnia 2012 r. Tu właściwie nie ma możliwości doliczenia „cywilnych” składek ubezpieczeniowych do wymiaru emerytury mundurowej. Stąd właściwie jedynym sposobem na podniesienie jej wysokości jest kontynuowanie pracy – czy to w swojej dotychczasowej formacji, czy też w innej, objętej systemem emerytur mundurowych. Warto przypomnieć, że od 1 stycznia 2025 r. funkcjonariusze, którzy zostali po raz pierwszy przyjęci do służby przed 1 stycznia 2013 r., będą mieli prawo wyboru ustalenia emerytury na zasadach i w wysokości określonych w rozdziale 1a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, a więc przewidzianych dla funkcjonariuszy przyjętych do służby po 31 grudnia 2012 r.

Limit przychodów

Uwagi wymaga kwestia wpływu osiąganych przez byłego funkcjonariusza przychodów na wysokość emerytury, a nawet na prawo jej pobierania. Jeżeli emerytowany funkcjonariusz stanie się przedsiębiorcą, będzie miał obowiązek powiadomić o tym fakcie organ emerytalny i urząd skarbowy. Analogiczne obowiązki spoczywają na pracodawcy i zleceniodawcy funkcjonariusza emeryta. Rozliczenie wpływu osiąganych zarobków na wysokość emerytury następuje po upływie roku kalendarzowego w stosunku rocznym lub miesięcznym.
Samo rozliczenie następuje na takich samych zasadach co w przypadku emerytów pobierających świadczenie z ZUS i podejmujących działalność zarobkową. Z jednym, istotnym wyjątkiem: otóż funkcjonariuszowi emeryturę można obniżyć maksymalnie o 25 proc. Jeżeli więc emerytowany funkcjonariusz zarobi do 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, to jego emerytura nie ulegnie zmniejszeniu. W przypadku osiągnięcia zarobków powyżej tego pułapu, ale poniżej 130 proc. tak określanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, emerytura zostanie zmniejszona o kwotę różnicy, nie więcej jednak niż o 25 proc. jej wysokości. Gdy natomiast zarobki funkcjonariusza emeryta przekroczą pułap 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, to jego emerytura nie zostanie zawieszona, ale będzie wypłacana w wysokości o 25 proc. niższej niż dotychczas. ©℗
Podstawa prawna
• art. 15aa i art. 18e ust. 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 1626)
• art. 6–7 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 504)
• art. 26 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tj. Dz.U. z 2019 r. poz. 1205; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 755)