Czym jest dywersja – definicja i znaczenie w kontekście bezpieczeństwa państwa

W polskim systemie prawa karnego nie funkcjonuje legalna definicja dywersji, co wymusza sięgnięcie do pozaprawnych, specjalistycznych źródeł w celu precyzyjnego ujęcia tego pojęcia. Konieczność ta ma istotne znaczenie interpretacyjne w kontekście przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa.

Zgodnie z ugruntowaną doktryną wojskową dywersja klasyfikowana jest jako działalność celowa ukierunkowana na zakłócenie funkcjonowania życia politycznego, administracyjno-gospodarczego i społecznego państwa, osłabienie potencjału militarnego lub gospodarczego danego kraju, osiągnięcie pośrednich celów o charakterze politycznym, ekonomicznym lub wojennym.

Przykłady aktów dywersji obejmują: wykolejanie pociągów na kluczowych szlakach transportowych, rozcinanie linii łączności (telekomunikacyjnych i światłowodowych) w celu sparaliżowania komunikacji, zatruwanie ujęć wody, co ma na celu wywołanie kryzysu sanitarnego lub ekologicznego. Ponadto, w arsenale dywersji znajdują się akty terroru i morderstwa wymierzone w kluczowe osoby (np. przywódców czy dowódców), wysadzanie mostów, a także subtelniejsze działania, takie jak fałszowanie dokumentów i przestawianie drogowskazów mające wywołać chaos i dezinformację operacyjną.

Dywersja w kontekście działań specjalnych i wojny hybrydowej

Współcześnie dywersja nie jest ograniczona wyłącznie do sabotażu materialnego. Obejmuje ona także działalność ideologiczną stanowiącą integralny element wojny psychologicznej (często wpisywanej w ramy tzw. wojny hybrydowej). Co więcej, akty dywersyjne są zaliczane do działań specjalnych, które wykraczają poza tradycyjne ramy klasycznej walki zbrojnej.

Rola dywersji jako fizycznego narzędzia w wojnie hybrydowej — sabotaż infrastruktury krytycznej i wywoływanie chaosu

W ramach strategii wojny hybrydowej, której głównym celem jest podstępne i stopniowe osłabianie państwa od środka, dywersja odgrywa rolę kluczowego, fizycznego narzędzia.

Choć współczesne działania hybrydowe obejmują szeroki wachlarz metod — od propagandy i dezinformacji w sferze informacyjnej po cyberataki w cyberprzestrzeni — to właśnie dywersja (w swoim klasycznym rozumieniu jako sabotaż) stanowi materialny komponent ataku. Jest to gwałtowna, skryta działalność zmierzająca do fizycznego zakłócenia życia administracyjno-gospodarczego i osłabienia potencjału państwa.

W kontekście działań hybrydowych, akty dywersyjne są ściśle skoordynowane z operacjami informacyjnymi i cybernetycznymi. Przykładowo, uderzenie w infrastrukturę krytyczną (np. wyłączenie sieci energetycznej lub paraliż transportu przez sabotaż) służy nie tylko dezorganizacji, ale także wzmocnieniu chaosu informacyjnego, bowiem fizyczna awaria staje się natychmiast pożywką dla dezinformacji, potwierdzając fałszywe narracje o słabości i niekompetencji państwa. Dodatkowo takie działania wywołują panikę społeczną, ponieważ bezpośrednie, odczuwalne zagrożenie lub brak dostępu do kluczowych usług potęguje stan niepewności, do którego dąży wojna hybrydowa, skutecznie osłabiając spójność społeczną i zaufanie do instytucji.

Dywersja na torach. Szef Sztabu Generalnego: „Przygotowania do wojny”
Dywersja na torach. Szef Sztabu Generalnego: „Przygotowania do wojny”

Zobacz również

Jakie kary grożą za dywersję w Polsce – sankcje za sabotaż, terroryzm i przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa

Chociaż polski Kodeks karny nie zawiera wprost przestępstwa nazwanego "dywersja", czyny o charakterze dywersyjnym podlegają surowej penalizacji w ramach innych przepisów.

Jak już wspomniano, działania dywersyjne, które mają na celu destabilizację państwa, jego struktur militarnych, gospodarczych czy administracyjnych, najczęściej kwalifikowane są na podstawie przestępstw przeciwko bezpieczeństwu państwa oraz przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu.

Doskonałym przykładem złożonej kwalifikacji prawnej aktów dywersji jest śledztwo wszczęte 17 listopada 2025 r., które dotyczy aktów dywersji o charakterze terrorystycznym, wymierzonych w infrastrukturę kolejową i popełnianych na rzecz obcego wywiadu przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej.

Przedmiotem tego postępowania jest uszkodzenie w ostatnich dniach (15–17 listopada) infrastruktury na linii kolejowej nr 7 (Warszawa Wschodnia–Dorohusk), w tym uszkodzenie torów przy użyciu materiałów wybuchowych w okolicach Miki oraz uszkodzenie sieci trakcyjnej w okolicach Gołębia. Działania te, sprowadzające bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy w ruchu lądowym i zagrażające życiu, zdrowiu oraz mieniu w wielkich rozmiarach, zostały zakwalifikowane z kumulacją przepisów, zagrożoną karą dożywotniego pozbawienia wolności:

  • art. 130 § 7 k.k. (szpiegostwo):

Kto, biorąc udział w działalności obcego wywiadu albo działając na jego rzecz, dokonuje dywersji, sabotażu lub dopuszcza się przestępstwa o charakterze terrorystycznym, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 10 albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

  • art. 174 § 1 k.k. (sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji):

Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

  • art. 171 § 1 k.k. (wytwarzanie lub obrót materiałami wybuchowymi bez zezwolenia) dotyczy wykorzystania w trakcie dywersji materiałów wybuchowych:

Kto, bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom, wyrabia, przetwarza, gromadzi, posiada, posługuje się lub handluje substancją lub przyrządem wybuchowym, materiałem radioaktywnym, urządzeniem emitującym promienie jonizujące lub innym przedmiotem lub substancją, która może sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Przykład ten ilustruje, że fizyczne akty sabotażu (dywersja) są ścigane w oparciu o przepisy dotyczące bezpieczeństwa powszechnego (katastrofa w ruchu lądowym), ale w kontekście strategicznym i szpiegowskim podlegają zaostrzonej kwalifikacji jako przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa i terroryzmowi.