Chodzi o wyrażenie zgody przez ZUS na zapłatę składki po terminie. 30 czerwca mija termin dla tych, którzy przed 2022 r. spóźnili się z uregulowaniem należności opłacanych za siebie i współpracowników

Ostatnia duża nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, tj. ustawa z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i niektórych innych ustaw, wśród wielu zmian wprowadziła prawdziwą rewolucję w sposobie ustawania ubezpieczenia chorobowego. Do 1 stycznia 2022 r. wystarczyła niedopłata składek albo nawet jednodniowe spóźnienie, aby ubezpieczenie chorobowe ustawało z mocy prawa.
Zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2021 r. ubezpieczenie chorobowe ustawało od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie - w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących oraz duchownych. [ramka] Jeżeli za część miesiąca został pobrany zasiłek, wówczas ubezpieczenie chorobowe ustawało od dnia następującego po dniu, za który zasiłek ten przysługiwał. Nie miały przy tym znaczenia przyczyny, dla których składka nie została opłacona lub była opłacona po terminie. Jeśli płatnik nie zorientował się, że „wypadł” z ubezpieczenia chorobowego, to mimo dalszego już poprawnego opłacania składek nadal nie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu. Konieczne było bowiem zgłoszenie się do niego ponownie. Jeśli płatnik tego nie zrobił, czekała go przykra niespodzianka, gdy ubiegał się o świadczenie z tego ubezpieczenia. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wówczas wydawał decyzję o odmowie prawa do np. zasiłku, zaś płatnik na początku musiał kwestionować ustanie ubezpieczenia chorobowego, a dopiero później - w odrębnym postępowaniu - domagać się prawa do świadczenia. W tego rodzaju sprawach większość płatników sięgała po możliwość, jaką dawał wspomniany art. 14 ust. 2 pkt 2 zdanie ostatnie ustawy systemowej. Zgodnie z nim w uzasadnionych przypadkach ZUS na wniosek ubezpieczonego mógł wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie. We wniosku tym należało uzasadnić, dlaczego składka nie została prawidłowo opłacona. W ogromnej większości ZUS do wniosków tych się przychylał (w ponad 90 proc. przypadków).
Kto przestawał podlegać ubezpieczeniu
Nieodprowadzenie składki na czas powodowało ustanie ubezpieczenia chorobowego osób prowadzących pozarolniczą działalność, tj. dotyczyło to:
• osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych;
• twórcy i artysty;
• osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu:
- w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
- z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;
• wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;
• akcjonariusza prostej spółki akcyjnej wnoszącego do spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług;
• osób prowadzących publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów oświatowych;
• współpracowników osób prowadzących pozarolniczą działalność,
• duchownych.

Bez zasiłku

Ustawodawca doszedł więc do wniosku, że takie brzmienie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, choć mobilizuje płatników do terminowego regulowania należności, to także wprowadza niepotrzebne zamieszanie. 1 stycznia 2022 r. przepis ten został więc uchylony. Natomiast zgodnie z nowym brzmieniem art. 14 ust. 2 pkt 1 i 3 ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe ustają:
  • od dnia wskazanego w zgłoszeniu wyrejestrowania, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zgłoszenie zostało złożone w ZUS;
  • od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.
Nawet więc opłacenie składki po terminie lub w niepełnej wysokości nie powoduje już, że ubezpieczenie chorobowe ustaje. Składka na ubezpieczenie chorobowe jest naliczana aż do momentu, gdy płatnik nie wyrejestruje się z tego ubezpieczenia albo nie przestanie prowadzić pozarolniczej działalności.
Trzeba jednak pamiętać, że w miejsce nieobowiązującego już problematycznego art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej wszedł w życie art. 2a ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z nim świadczenia chorobowe (m.in. zasiłek chorobowy) nie przysługują osobom prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym, osobom współpracującym z osobami fizycznymi korzystającymi z ulgi na start oraz duchownym będącym płatnikami składek na własne ubezpieczenia, w razie wystąpienia w dniu powstania prawa do świadczenia zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości przekraczającej 1 proc. minimalnego wynagrodzenia, do czasu spłaty całości zadłużenia.

Ważna data

Dla osób, których ubezpieczenia ustały jednak przed 1 stycznia 2022 r., a wiec spóźniły się one ze składką najdalej za listopad 2021 r. (termin zapłaty składki za grudzień 2021 r. mijał w styczniu 2022 r.), te zasady nie mają jeszcze zastosowania, jeśli nie złożyły one wniosku o wyrażenie zgody na zapłatę składki po terminie. Nadal nie podlegają oni ubezpieczeniu chorobowemu. Zgodnie bowiem z art. 14 wspomnianej ustawy nowelizacyjnej z 24 czerwca 2021 r. wnioski za okres sprzed 1 stycznia 2022 r. można składać do 30 czerwca 2022 r. i to niezależnie od tego, których miesięcy przed wejściem w życie nowych przepisów dotyczą. Jeśli płatnik nie złoży takiego wniosku, nie będzie możliwe przywrócenie podlegania ubezpieczeniu za ten okres. Może się więc zdarzyć, że płatnik za kilka miesięcy wystąpi o świadczenie chorobowe i spotka się z odmową, bo okaże się, że od miesięcy nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu i nie jest możliwe już jego przywrócenie, nawet jeśli przez ten czas płacił składki (będą one stanowiły nadpłatę, o której zwrot można się ubiegać). [przykład]

przykład

Okres wyczekiwania na nowo
Pan Jan prowadzi działalność gospodarczą od wielu lat. Podlega ubezpieczeniu chorobowemu. W listopadzie 2021 r. spóźnił się ze składkami za jeden miesiąc. Zapomniał o sprawie i nadal opłaca składkę na ubezpieczenie chorobowe.
Pan Jan nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu od listopada 2021 r. Jeśli nie złoży wniosku o wyrażenie zgody na zapłatę składek po terminie, nie będzie miał możliwości powoływania się na podleganie ubezpieczeniu od lat. Będzie mógł zgłosić się do ubezpieczeń dopiero z dniem złożenia wniosku o objęcie ubezpieczeniem. Jeśli zrobi to np. 1 lipca 2022 r., będzie to oznaczało, że prawo do świadczeń chorobowych nabędzie dopiero po 90 dniach (okres wyczekiwania).

Co z innymi osobami

Płatnicy powinni też pamiętać o osobach współpracujących, których zgłaszają do ubezpieczeń. Osoby te nie opłacają same za siebie składek i pod tym względem są zależne od płatnika, którego zaniechań ponoszą konsekwencje. Do 2022 r. spóźnienie lub nieopłacenie składki we właściwej wysokości przez płatnika powodowało, że ustawało ubezpieczenie chorobowe także współpracownika. Po zmianie przepisów współpracownik pewne konsekwencje nadal ponosi - zgodnie ze wspomnianym art. 2a ustawy zasiłkowej zaległości składkowe na koncie płatnika pozbawią go - przynajmniej czasowo - prawa do świadczeń chorobowych. Dla współpracowników 30 czerwca także jest ważną datą. Jeśli płatnik nie zapłacił za nich składek lub się z nimi spóźnił przed 2022 r., to także ustało wobec nich ubezpieczenie. Jeśli wniosek o wyrażenie zgody na opłacenie składki nie został złożony, nadal nie podlegają temu ubezpieczeniu.
Może powstać pytanie, kto w tym przypadku powinien złożyć taki wniosek. Wspomniany już nieobowiązujący art. 14 ust. 2 pkt 2 zdanie ostatnie stanowił, że ZUS może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie „na wniosek ubezpieczonego”. Prowadzi to do wniosku, że wniosek taki powinien być złożony przez samego współpracownika, jeśli nie został złożony przez samego płatnika lub płatnik otrzymał odpowiedź odmowną. Przepis ten nie jest jednak jasno sformułowany, bo z jednej strony obowiązek składkowy ciąży na płatniku (najczęściej - przedsiębiorcy) i to on może przedstawić ZUS okoliczności, dla których nie opłacił składki lub ją zaniżył. Płatnik jest jednak w tym przypadku także ubezpieczonym, więc jego wniosek jest „wnioskiem ubezpieczonego”. W przeciwieństwie do współpracownika, który jest tylko ubezpieczonym i nie ma wpływu na terminowość opłaty składek i może nie znać okoliczności, w jakich doszło do opóźnień.
Podstawa prawna
•art. 14 ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621)
•art. 14 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
•art. 3 ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162; ost.zm. Dz.U. 2022 r. poz. 974)
•art. 2a ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)