Subskrybuj nas na Youtube
Zapisz się na newsletter
Dariusz Kwiatkowski, radca prawny, Kwiatkowski & Wspólnicy
Zadłużenie składkowe stanowi dla wielu płatników niemały problem. Wierzytelności tego rodzaju mogą stać się przedmiotem postępowania restrukturyzacyjnego. Jednak układ zawierany w ramach tego postępowania może przewidywać jedynie ich rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności. To z kolei ogranicza pole manewru dłużnika. Bardziej elastycznym rozwiązaniem jest zawarcie z ZUS układu, o którym mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Jej przepisy nie mówią wiele o tego rodzaju uldze, dlatego aby skutecznie skorzystać z tego rozwiązania, trzeba zwrócić uwagę także na istniejącą praktykę.
Bez restrukturyzacji
Sam termin „układ” jest jednym z centralnych pojęć prawa restrukturyzacyjnego. Każde z czterech dostępnych w Polsce postępowań restrukturyzacyjnych, których podstawowym celem jest oddłużenie prowadzącego działalność gospodarczą, polega przede wszystkim na zawarciu układu pomiędzy przedsiębiorcą a jego wierzycielami. W tym układzie, który wchodzi w życie jedynie po jego zatwierdzeniu przez sąd restrukturyzacyjny, określa się nowe zasady spłaty zadłużenia. Możliwości w tym zakresie są bardzo szerokie, ale przeważnie obejmują rozłożenie spłaty na raty lub umorzenie części zobowiązań.
W układzie zawieranym w ramach postępowania restrukturyzacyjnego można zawrzeć także zaległości w stosunku do ZUS. Jednak to zawsze wymaga otwarcia sprawy restrukturyzacyjnej. Alternatywnym rozwiązaniem, korzystnym zwłaszcza dla tych, którzy mają długi jedynie wobec ZUS, jest zawarcie tzw. układu ratalnego z samym zakładem. Jest to mechanizm podobny do zawierania układu w ramach postępowania restrukturyzacyjnego, ale nie wymaga wszczynania samej restrukturyzacji. Dzięki takiemu układowi zadłużenie może być spłacane w ratach, a dodatkowo może dojść do umorzenia części zadłużenia oraz odroczenia terminu płatności bieżących składek.
Przede wszystkim zadłużony wobec ZUS, który chce zawrzeć układ ratalny, musi regulować bieżące składki, jeżeli nadal prowadzi działalność gospodarczą. Jest to podstawowy warunek do rozpoczęcia negocjacji w sprawie układu ratalnego: może on objąć tylko już istniejące, a nie te powstające na bieżąco zaległości. Dlatego dłużnik musi wygospodarować środki, które pozwolą mu na bieżąco opłacać składki ZUS. W praktyce więc trzeba dostępny na ten cel budżet podzielić na dwie części: jedną na bieżące płatności i drugą na zaległości. Gdy taki budżet zostanie skonstruowany, dłużnik musi określić, na jaką wysokość miesięcznej raty może sobie pozwolić.
Kolejnym warunkiem wstępnym do zawarcia układu ratalnego jest opłacenie zadłużenia z tytułu kosztów egzekucyjnych lub wystąpienie o rozłożenie ich na raty. Oczywiście wymóg ten dotyczy jedynie tych płatników, wobec których ZUS rozpoczął już egzekucję i powstały z tego tytułu koszty, które następnie nie zostały uregulowane. Jeżeli więc płatnik nie jest w stanie ich zapłacić, to powinien wystąpić o ich rozłożenie na raty. W przeciwnym razie zawarcie układu z ZUS nie będzie możliwe.
Z praktycznego punktu widzenia układ ratalny jest umową zawieraną między dłużnikiem a ZUS. Tym samym to strony – tak jak w przypadku każdej innej umowy – ustalają obowiązki, które następnie mają obowiązek realizować. Aby właściwie określić te obowiązki, konieczne jest przeprowadzenie negocjacji z ZUS.
Trzeba przy tym podkreślić, że nie warto czekać ze złożeniem wniosku o zawarcie układu ratalnego. ZUS przyjął praktykę, zgodnie z którą od następnego dnia po złożeniu takiego wniosku przestaje naliczać odsetki od zaległości oraz zawiesza prowadzone postępowanie egzekucyjne. Jeżeli uda się zawrzeć układ, to zobowiązanie będzie realizowane na zasadach z niego wynikających.
Drogę do rozwiązania problemu zadłużenia z tytułu składek na ZUS w drodze zawarcia układu ratalnego można zatem streścić w trzech krokach:
1) złożenie przez dłużnika uzasadnionego wniosku o rozłożenie zaległości na raty;
2) negocjacje i zawarcie umowy;
3) spłata zaległości w miesięcznych ratach, w wysokości ustalonej w układzie.
Należy umotywować
Wniosek o zawarcie układu musi być odpowiednio umotywowany. W uzasadnieniu trzeba wyjaśnić, z jakiego powodu składki nie były płacone lub opłacano je w niepełnej wysokości, a także dlaczego dłużnik nie jest w stanie jednorazowo uregulować całości zadłużenia. Kluczową kwestią jest tutaj sytuacja finansowa dłużnika, należy zatem dołożyć wszelkich starań, aby precyzyjnie ją przedstawić. W tym celu najprościej jest dołączyć do wniosku dokumenty księgowe, np. roczne zeznania PIT. Niezależnie od tego wnioskodawca będzie musiał złożyć oświadczenie o swoim stanie rodzinnym oraz majątkowym.
We wniosku należy przedstawić propozycję spłaty zadłużenia, tj. określić wysokość miesięcznych rat, a co za tym idzie – także ich liczbę i termin płatności. Dłużnik powinien złożyć ZUS taką propozycję spłaty, którą rzeczywiście będzie w stanie realizować. We wniosku trzeba precyzyjnie określić, które długi mają zostać rozłożone na raty. Nie ma konieczności, aby układem ratalnym obejmować całość zadłużenia, choć w praktyce jest to najczęściej spotykane rozwiązanie. Jeżeli jednak dłużnik znajduje się w na tyle dobrej sytuacji finansowej, że jest w stanie od razu spłacić część zadłużenia z tytułu składek ZUS, czasami nie warto zwlekać, tylko od razu uregulować zaległości, a ich pozostałą część objąć układem ratalnym.
Trzeba również pamiętać, że rozłożenie spłaty zobowiązań wobec ZUS na raty niekiedy może stanowić pomoc publiczną. To z kolei otwiera dodatkowe pytania. [ramka]
Pomoc publiczna
Zawarcie układu z ZUS trzeba również rozpatrywać w kontekście pomocy publicznej, a więc wsparcia udzielonego przez państwo jedynie wybranym przedsiębiorcom, którego skutki zakłócają lub mogą zakłócić konkurencję na rynku. Trzeba przypomnieć, że takie wsparcie objęte jest różnymi limitami, co wynika z przepisów unijnych. Problem nie dotyczy tych wnioskodawców, którzy już nie prowadzą działalności gospodarczej.
ZUS w zdecydowanej większości przypadków udziela tzw. pomocy de minimis lub związanej z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych bądź innych, nadzwyczajnych zdarzeń. Pierwsza z form pomocy może zostać udzielona wówczas, gdy w ciągu ostatnich trzech lat podatkowych nie przekazano przedsiębiorcy, również z tytułu pomocy publicznej, więcej niż 200 tys. euro (dla niektórych branż obowiązują inne limity kwot). Wsparcie powyżej tej kwoty może być uznane za pomoc, która wymaga już odpowiedniej notyfikacji do Komisji Europejskiej i uzyskania jej zgody. Zawarcie układu ratalnego jest wliczane do tego limitu, dlatego prowadzący własny biznes, którzy chcieliby skorzystać z takiego rozwiązania, powinni zweryfikować, czy jego zawarcie nie będzie oznaczać otrzymania pomocy publicznej. Dotyczy to zwłaszcza przedsiębiorców, którzy korzystali z różnych form pomocy oferowanej w czasie pandemii w ramach tarcz antykryzysowych. Do wniosku o układ ratalny dołącza się odpowiednie oświadczenie w tej sprawie. ©℗
Samo złożenie wniosku o układ ratalny może nastąpić właściwie w dowolnej formie – od złożenia tradycyjnych dokumentów w placówce ZUS lub przesłania ich pocztą poprzez skorzystanie z formularza elektronicznego do wykorzystania telefonu. Zawsze warto zadbać o prawidłowe przygotowanie wniosku i dołączenie do niego wszystkich wymaganych załączników. W przeciwnym razie do momentu uzupełnienia braków formalnych wniosek nie zostanie rozpoznany. ©℗
Podstawa prawna
•ustawa z 15 maja 2015 r. ‒ Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1588; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)
•art. 29 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
