Sejm 9 marca 2022 r. uchwalił nowelizację ustawy o emeryturach pomostowych, która likwiduje jeden z warunków przyznawania takiej emerytury, a dokładnie to, że przed wydaniem decyzji w sprawie emerytury pomostowej wymagane jest rozwiązanie umowy o pracę. To bardzo ważna wiadomość dla osób zamierzających ubiegać się o to świadczenie, bo po zmianach nie będą już musiały rezygnować z pracy dopóty, dopóki nie będą miały pewność, że emeryturę pomostową dostaną.
Na dzień oddawania tego numeru do druku nowelizacja czekała na podpis prezydenta, ale ponieważ uzyskała jednomyślne poparcie wszystkich opcji politycznych, można się spodziewać, że weta raczej nie będzie.
Problematyczny warunek
Emerytura pomostowa została przewidziana jako świadczenie dla osób pracujących w szczególnych warunkach lub wykonujących prace o szczególnym charakterze. [ramka] Dzięki temu specjalnemu rozwiązaniu mogą oni zakończyć pracę zawodową przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.
Zgodnie z art. 4 ustawy emeryturach pomostowych prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
1) urodził się po 31 grudnia 1948 r.;
2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
4) ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
5) przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;
6) po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;
7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.
Ostatni punkt, tj. rozwiązanie stosunku pracy, zostaje uchylony właśnie omawianą nowelizacją. Dotychczas wywoływał on wiele zamieszania. Już ponad dekadę temu do resortu pracy zaczęły trafiać informację, że ubieganie się o emeryturę pomostową to gra w ruletkę. Osoba, która chce ją otrzymać, musi zrezygnować z pracy i dopiero wtedy ubiegać się o świadczenie. A w trakcie postępowania przed ZUS może się okazać, że mimo iż z pracy zrezygnowała, to nie spełnia pozostałych warunków do uzyskania emerytury pomostowej. Chodzi zwłaszcza o staż pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, który bardzo często jest przedmiotem sporów w ZUS. Minister pracy zwrócił się więc do prezesa ZUS, aby decyzje organu były konstruowane w ten sposób, żeby jasno z nich wynikało, dlaczego ZUS pomostówki odmawia. Jeśli taką przyczyną było tylko nierozwiązanie stosunku pracy, powinno to z decyzji wynikać wprost. Miało to dać wnioskodawcom pewność, że skoro w takim postępowaniu ZUS nie zakwestionował spełnienia innych warunków (szczególnie stażu), to wystarczy rozwiązać umowę o pracę i kolejna decyzja będzie tylko formalnością. W praktyce jednak ZUS podczas drugiego postępowania ponownie badał spełnienie warunków stażowych i niejednokrotnie dochodził do odmiennych wniosków, tj. - że warunki stażowe nie zostały spełnione. W takiej sytuacji wnioskodawca zostawał bez źródeł utrzymania, bo zrezygnował z pracy, a świadczenia nie otrzymał.
Może być zawieszona
Stało się jasne, że konieczna jest zmiana przepisów. Zdecydowano wreszcie o likwidacji warunków rozwiązania umowy o pracę, co ma wejść w życie 14 dni od ogłoszenia nowelizacji. Nie oznacza to jednak, że można otrzymywać emeryturę pomostową i cały czas pracować na rzecz swojego pracodawcy. Wprowadzono bowiem w tym przypadku zasadę analogiczną do obowiązującej w przypadku emerytury powszechnej. Zgodnie z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który będzie stosowana także do pomostówek, prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonego w decyzji organu rentowego. Do emerytury pomostowej będzie więc miało zastosowanie orzecznictwo wydane na podstawie wspomnianego art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jako szczególnie ważne orzeczenie można wskazać wyrok Sądu Najwyższego z 4 grudnia 2018 r., sygn. akt I UK 339/17. SN stwierdził, że wstrzymanie wypłaty emerytury (zawieszenie prawa do emerytury) ma miejsce nie tylko w przypadku kontynuowania przez ubezpieczonego zatrudniania na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, lecz także w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej. Prawo do emerytury ulega zawieszeniu, jeżeli emeryt nie rozwiąże wszystkich stosunków pracy, w których pozostawał bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, także wynikających z zatrudnienia w innym państwie członkowskim UE. Zdaniem sądu przyjęcie odmiennej interpretacji stawiałoby w bardziej uprzywilejowanej sytuacji emerytów zatrudnionych za granicą (ich prawo do emerytury nie byłoby zawieszane, a więc mogliby pobierać i emeryturę, i wynagrodzenie za pracę) niż emerytów kontynuujących zatrudnienie w Polsce. Nie ma przy tym znaczenia wysokość przychodu.
Ponadto osoba pobierająca emeryturę pomostową musi się liczyć z takimi samymi ograniczeniami jak renciści lub osoby pobierające wcześniejszą emeryturę, które nie ukończyły jeszcze wieku emerytalnego. Wypłata pomostówki zostanie im zawieszona, jeśli osiągną przychód przewyższający 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia, oraz zmniejszona, jeśli ich przychód będzie poniżej tej kwoty, ale powyżej 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Prawo do emerytury pomostowej może zostać zawieszone także na wniosek osoby ją pobierającej.
Więcej zadań dla PIP i pracodawcy
Prawa ubezpieczonego wzmacnia także zwiększenie roli Państwowej Inspekcji Pracy. Na mocy omawianej nowelizacji PIP otrzymała dodatkowe zadania i uprawnienia. Jej nowym zadaniem jest kontrola wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, oraz kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. W związku z tym PIP będzie miała prawo:
  • umieszczenia stanowiska pracy, na którym są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w wykazie stanowisk pracy, o którym mowa w art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych, wykreślenia go z wykazu oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tym wykazie;
  • umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, wykreślenia go z ewidencji oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tej ewidencji.
Z powyższymi zmianami związane są także zmiany w samym postępowaniu przed ZUS. Zgodnie z nowo wprowadzonym art. 28 ust. 1a organ rentowy zawiesza postępowanie w sprawie emerytury pomostowej, jeżeli toczy się postępowanie w sprawie kontroli wykazu stanowisk pracy lub ewidencji prowadzonych przez płatnika składek, u którego jest lub był zatrudniony pracownik, którego dotyczy zawieszone postępowanie, jeżeli postępowanie w sprawie kontroli wykazu stanowisk pracy lub ewidencji może mieć wpływ na ustalenie prawa do emerytury pomostowej. Postępowanie to będzie wznowione, gdy postępowanie PIP zostało zakończone wydaniem decyzji prawomocnej lub orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.
Definicje
  • Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustaw o emeryturach pomostowych.
  • Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.
Ustawodawca doprecyzował obowiązki pracodawcy dotyczące informowania załogi o treści wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz ewidencji pracowników wykonujących takie prace, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych. Zgodnie z nowym brzmieniem ust. 5 płatnik składek jest obowiązany powiadomić zatrudnionych pracowników o treści wykazu oraz o wpisie lub odmowie dokonania wpisu do ewidencji. W przypadku nieumieszczenia zaś stanowiska pracy, na którym pracownik wykonuje pracę, w wykazie lub w ewidencji pracownikowi przysługuje skarga do PIP.
Podstawa prawna
•art. 3 i 4, art. 41 ust. 4 pkt 1 i 2 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1924; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)
•art. 3 ust. 1 i 3, art. 32 i 33, art. 103 ust. 3, art. 103a‒106 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504)
•art. ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1251; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1529)
poleca