Chodzi o sprawy dotyczące podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Dzięki uchwale Sądu Najwyższego stronom łatwiej będzie wykazać, że wartość przedmiotu zaskarżenia osiąga wymagany próg

Złożenie skargi kasacyjnej jest dozwolone także w sprawach z ubezpieczeń społecznych, o ile wartość przedmiotu zaskarżenia (wpz) wynosi przynajmniej 10 000 zł. Od tej zasady jest jednak wyjątek: strony mogą zaskarżyć orzeczenie sądu II instancji do Sądu Najwyższego w każdym przypadku, jeśli sprawa jest o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. [ramka]
Zasada ogólna i wyjątki w k.p.c.
Art. 3981
Par. 1. Od wydanego przez sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie strona, Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich lub Rzecznik Praw Dziecka mogą wnieść skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego (…).
Art. 3982
Par. 1. Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt tysięcy złotych, a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - niższa niż dziesięć tysięcy złotych. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. Niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia skarga kasacyjna przysługuje także w sprawach o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem.
Par 2. Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna także w sprawach: 1) o rozwód, o separację, o alimenty, o czynsz najmu lub dzierżawy oraz o naruszenie posiadania; 2) dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent; 3) rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym.
Par 3. Niedopuszczalna jest skarga kasacyjna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa lub orzekającego unieważnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła związek małżeński.
Par 4. Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach, w których powództwo oddalono na podstawie art. 1911 [oczywista bezzasadność ‒ red.] (…) ©℗
Czasami jednak sposób ustalenia wpz nie wynika wprost z przepisów. Tak jest w przypadku spraw, w których ZUS kwestionuje podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Wątpliwości, jak ustalić wysokość wpz w tych sprawach, rozstrzygnął SN, wydając 20 stycznia 2022 r. uchwałę w składzie siedmiu sędziów (sygn. akt III UZP 8/21). SN, przeciwnie do stanowiska ZUS, uznał, że wpz to suma świadczeń chorobowych, a nie suma składek za sporny okres. Oznacza to, że wpz będzie w takich sprawach wyższa, ponieważ miesięczne składki są niższe niż potencjalny zasiłek wypłacany za ten sam okres. Więcej spraw będzie więc osiągało próg niezbędny do złożenia skargi kasacyjnej.
Suma świadczeń za rok
Wartość przedmiotu zaskarżenia, której dotyczyło zagadnienie rozpatrywane przez SN, to wartość pieniężna, którą należy określić w apelacji. Zgodnie z ogólną zasadą powinna być ona równa wartości przedmiotu sporu oznaczonej w pozwie, chyba że spór dotyczy już innej kwoty (np. powód rozszerzył powództwo). Wartość przedmiotu sporu, a co za tym idzie wpz, to nie zawsze suma, której powód domaga się od pozwanego. W niektórych przypadkach to abstrakcyjna kwota obliczona według zasad określonych w przepisach kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.). Należy do nich również ta, na podstawie której SN wydał uchwałę z 20 stycznia 2021 r. W sprawach takich jak ta, której dotyczył spór rozpatrywany przez SN, ZUS wydaje dwie decyzje: pierwszą, w której stwierdza niepodleganie ubezpieczeniu chorobowemu i od której służy odwołanie do sądu okręgowego, i w jej wyniku drugą, w której odmawia prawa do świadczenia chorobowego (np. zasiłku) i od której służy odwołanie do sądu rejonowego. Ustalenie wpz w przypadku drugiego rodzaju decyzji nie było problematyczne, zastosowanie ma art. 22 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem w sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się wartość przedmiotu sporu stanowi suma świadczeń za jeden rok, a jeżeli świadczenia trwają krócej niż rok ‒ za cały czas ich trwania. Problem z określeniem wpz dotyczył pierwszego rodzaju decyzji, w której sąd stwierdzał tylko, czy odwołujący podlega ubezpieczeniu czy nie, ale nie zasądzał żadnej konkretnej kwoty zasiłku. Sądy nie były zgodne, jak w takich przypadkach ustalić wpz, aby stwierdzić, czy wynosi przynajmniej 10 000 zł, i tym samym rozstrzygnąć, czy dopuszczalne jest złożenie skargi kasacyjnej. Rozstrzygając to zagadnienie, powiększony skład SN rozpatrywał dwie możliwości - wpz to suma składek za sporny okres, ale nie więcej niż za rok, albo wpz to suma wysokości świadczenia z ubezpieczenia chorobowego. Stwierdził, że w tego rodzaju sytuacjach taką kwotą jest suma świadczeń z chorobowego za sporny okres, nie więcej niż za rok, wskazując na powołany wyżej art. 22 k.p.c. W tym przypadku świadczeniem powtarzającym się, o którym mowa w tym przepisie, jest zasiłek chorobowy lub inne świadczenia z ubezpieczenia chorobowego. W tego rodzaju sprawach, mimo że nie dotyczą one samego świadczenia, a tylko podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, wysokość zasiłku będzie więc miała znaczenie.
Nie tylko przedsiębiorca
Uchwała ma znaczenie dla wszystkich ubezpieczonych, którzy na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy systemowej podlegają dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Zgodnie z nim są to podlegający obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4‒5a, 7b, 8 i 10 ustawy systemowej, którzy złożyli wniosek o objecie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Do grupy tej należą osoby:
  • wykonujące pracę nakładczą;
  • wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące;
  • prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące;
  • współpracujące z osobami korzystającymi z ulgi na start;
  • otrzymujące stypendium doktoranckie doktorantami;
  • wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
  • duchowne.
W ich przypadku, w przeciwieństwie do pracowników, którzy są objęci obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym, mogą powstać dwa rodzaje sporów dotyczących objęcia ubezpieczeniem. Jeśli będzie on dotyczył ubezpieczeń obowiązkowych (emerytalnych, rentowych, wypadkowych) to zastosowanie będzie miała zasada wprost wyrażona w art. 3981 par. 2 k.p.c., zgodnie z którą skarga kasacyjna będzie dopuszczalna bez względu na to, ile wynosi wpz. Jeśli jednak będzie on dotyczył tylko podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, to zgodnie z uchwałą SN wpz należy obliczyć zgodnie z art. 22 k.p.c.
Także do zdarzeń przeszłych
Uchwała ma szczególne znaczenie dla prowadzących pozarolniczą działalność i zleceniobiorców, bo to w ich przypadku najczęściej powstają wątpliwości dotyczące podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Co prawda od 1 stycznia 2022 r. nie obowiązuje już powodujący wiele wątpliwości art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), ale przez jakiś czas może być jeszcze przedmiotem sporów z ZUS. Zgodnie z tym przepisem ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe m.in. prowadzących pozarolniczą działalność ustawały od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. ZUS na wniosek ubezpieczonego mógł wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie. Zasada ta została uchylona przez ostatnią nowelizację ustawy systemowej. Po zmianach opóźnienie w opłacie składki powoduje jedynie wstrzymanie prawa do świadczeń, co będzie oznaczało, że ewentualny spór z ZUS będzie dotyczył prawa do świadczeń chorobowych, ale już nie samego podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Co jednak ważne, ZUS może zakwestionować podleganie ubezpieczeniu chorobowemu na podstawie zdarzeń, które miały miejsce, gdy art. 14 ust. 2 pkt 2 jeszcze obowiązywał. Uchwała SN będzie jednak rozstrzygała przede wszystkim wątpliwości w już toczących się sprawach. [przykłady 1, 2 i 3]©℗

przykład 1

Brak zasiłku dla zleceniobiorcy
ZUS wydał decyzję, w której stwierdził, że zleceniobiorca nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Inną decyzją odmówił prawa do zasiłku chorobowego za okres trzech miesięcy. Wysokość zasiłku brutto wynosiłaby ok. 3500 zł (dokładna kwota różni się w zależności od liczby dni w miesiącu). Zgodnie z uchwałą SN należy w tej sprawie zastosować art. 22 k.p.c., zgodnie z którym do wpz liczyć się będzie suma świadczeń z chorobowego za sporny okres, ale nie więcej niż za rok. Wpz będzie zatem wynosić 10 500 zł (3 x 3500 zł), a więc będzie przekraczał wymagany limit 10 000 zł. Skarga kasacyjna będzie dopuszczalna.

przykład 2

Przed wejściem w życie nowych przepisów
Załóżmy, że ZUS w 2022 r. wyda decyzję stwierdzającą, iż przedsiębiorca nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu od lutego 2021 r., kiedy to nie opłacił składek w całości. ZUS nie wyrazi zgody na opłacenie ich po terminie. Ponadto ZUS wyda decyzję odmawiającą prawa do zasiłku chorobowego za okres, za który przedsiębiorca domagał się wypłaty (załóżmy, że chodzi o 1‒22 lutego). Ewentualny zasiłek chorobowy za ten okres wynosiłby łącznie 2100 zł brutto.
Zarówno w sprawie pierwszej decyzji o podleganie ubezpieczeniom (na podstawie uchwały SN), jak i w sprawie drugiej decyzji o prawo do zasiłku (tu już wcześniej nie było wątpliwości) wpz wynosić będzie 2100 zł, a to będzie oznaczało, że skarga kasacyjna będzie niedopuszczalna w obu sprawach.

przykład 3

Pozorna działalność
ZUS stwierdził w 2016 r., że prowadząca pozarolniczą działalność nie podlega ubezpieczeniom społecznym (emerytalno-rentowym, wypadkowym, chorobowym). Zdaniem zakładu działalność prowadzona była dla pozoru, a więc nie powstał tytuł do ubezpieczeń. Inną decyzją odmówił jej prawa do zasiłku chorobowego i macierzyńskiego.
W takiej sprawie skarga kasacyjna jest dopuszczalna niezależnie od sumy spornych świadczeń, bo dotyczy ona objęcia ubezpieczeniem obowiązkowym.©℗
Podstawa prawna
•art. 11 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
•art. 22, art. 368 i art. 3981 ustawy z 17 listopada 1964 r. ‒ Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2289)
poleca