ZUS nie odpuszcza pieniędzy z tarczy. Sprawdza i wyłapuje oszustów

Od początku obowiązywania przepisów pomocowych organ rentowy skierował 440 zawiadomień do prokuratury o możliwości popełnienia przestępstwa w sprawie nienależnie pobranych świadczeń. Chodziło głównie o postojowe, ale nie brakowało też nieprawidłowości związanych ze zwolnieniem ze składek – dowiedział się DGP

Postojowe to obok zwolnienia ze składek do ZUS podstawowe narzędzie wsparcia wprowadzone przez rząd w czasie epidemii. Rozwiązania te miały pomóc przede wszystkim firmom (ale również zatrudnionym) w przezwyciężeniu kryzysu wywołanego restrykcjami i ograniczeniami nakładanymi z powodu koronawirusa. Jak pokazują dane ZUS, nie wszyscy korzystali z wymienionych narzędzi zgodnie z przepisami.

Więcej uczciwych niż oszustów

Łukasz Kozłowski z Federacji Przedsiębiorców Polskich podkreśla, że mimo wcześniejszych obaw grono podmiotów, które próbowały wyłudzić pieniądze od państwa, nie jest duże. - Nawet zakładając, że chodzi tutaj o przypadki rażącego naruszenia przepisów pomocowych, bo w takich sprawach ZUS kieruje zawiadomienia do prokuratury, ta liczba nie jest wysoka. To pozytywny sygnał - komentuje.

Jego zdaniem wynika to z tego, iż skala wsparcia firm w ramach tarczy była bardzo duża. Można więc było uzyskać pomoc od państwa, nie uciekając się do oszustw.

- Szczególnie w początkowej fazie pandemii pomoc miała charakter powszechny. Podmioty, które chciały z niej skorzystać, miały więc taką możliwość. Wsparcie było przyznawane nie tylko wtedy, gdy firma mocno ucierpiała z powodu COVID-19, ale też wówczas, gdy negatywne skutki epidemii były dla niej mniej dotkliwe. Przeważnie jednak wszystko odbywało się w granicach prawa - zaznacza Łukasz Kozłowski.

Przyznaje, że zdarzały się sytuacje, że jakiś podmiot z premedytacją wykorzystywał narzędzia pomocowe niezgodnie z przepisami.

Weryfikacja wątpliwych wniosków

Jak nieoficjalnie dowiedział się DGP, jedna z toczących się spraw dotyczy nienależnie pobranych świadczeń postojowych przez 18 płatników składek (reprezentowanych przez tę samą osobę) i 140 ubezpieczonych. Potencjalny skutek finansowy może wynosić ponad 760 tys. zł. Wachlarz nieuczciwych mechanizmów stosowanych w tym przypadku był szeroki - dochodziło m.in. do zawierania pozornych, antydatowanych umów cywilnoprawnych w zamian za korzyść majątkową, często ze studentami i uczniami, których werbowano przez serwisy społecznościowe.

Dlaczego jednak ZUS wypłacał pieniądze w takich sytuacjach? - Po pierwsze, należało działać szybko. Po drugie, państwo nie dysponowało takimi zasobami kadrowymi, aby móc weryfikować każdy przypadek osobno. Dlatego teraz ZUS po fakcie sprawdza sytuacje, które budzą jego wątpliwości. I słusznie - wyjaśnia Łukasz Kozłowski. Sam organ rentowy przyznaje, że tak właśnie działa (patrz stanowisko ZUS w ramce).

Sądy czasem po stronie ZUS…

Wiele spraw dotyczących nadużyć trafiło do sądów. Na przykład Sąd Okręgowy w Łodzi zajmował się przypadkiem agencji reklamowej oraz jej wspólnika i prezesa zarządu w jednej osobie, który od 2015 r. podpisywał z agencją umowy o dzieło (głównie na realizację projektów graficznych). W styczniu 2020 r. zawarł z nią zlecenie (także na tworzenie projektów graficznych), ale został zgłoszony przez płatnika do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego dopiero pod koniec marca (czyli w czasie epidemii i po upływie ustawowego terminu). Firma wystąpiła w imieniu zleceniobiorcy o trzykrotną wypłatę świadczenia postojowego.

ZUS się na to nie zgodził, gdyż uznał, że były to czynności pozorne. SO w Łodzi podzielił zdanie organu rentowego (wyrok SO w Łodzi z 7 kwietnia 2021 r.; sygn. akt VIII U 2289/20).

…a czasem ubezpieczonych

Są też sprawy, w których ZUS domaga się zwrotu świadczeń, ale przegrywa na drodze cywilnej. Przykładem jest sprawa, którą zajmował Sąd Okręgowy w Olsztynie. Dotyczyła ona zleceniobiorcy, który został zobligowany przez ZUS do zwrotu nienależnie pobranych (w ocenie organu rentowego) świadczeń postojowych w łącznej wysokości 3942 zł. W uzasadnieniu decyzji ZUS wskazał, że nie doszło do przestoju w prowadzeniu działalności przez płatnika, z którym ubezpieczony zawarł umowę cywilnoprawną (a jest to jedna z przesłanek warunkujących prawo do tego świadczenia). Skarżący argumentował, że w żadnym momencie nie składał fałszywych oświadczeń ani nie przedłożył nieprawdziwych dokumentów do organu rentowego na etapie ubiegania się o świadczenie postojowe. Podkreślił, że wbrew ocenie ZUS od czerwca 2020 r. w związku z pandemią nastąpił wyraźny spadek zapotrzebowania na jego usługi, co przełożyło się na mniejszą liczbę godzin wypracowanych na rzecz zleceniodawcy. SO w Olsztynie po analizie wypracowanych przez niego godzin przyznał mu rację (wyrok z 11 marca 2021 r. sygn. akt IV U 1867/20).

Inną sprawą, która potoczyła się po myśli zleceniobiorcy, zajmował się Sąd Okręgowy w Kaliszu. Zleceniobiorca został zobowiązany do zwrotu różnicy między pobranym a należnym mu postojowym za trzy miesiące. Po korekcie wniosku dokonanej przez płatnika okazało się bowiem, że przychód z umowy zlecenia uprawniał do niższego świadczenia niż otrzymane. Jeżeli bowiem przychód z umów cywilnoprawnych uzyskany w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o świadczenie wynosi mniej niż 50 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2020 r. 1,3 tys.), postojowe przysługuje w wysokości sumy wynagrodzeń z tytułu wykonywanych zleceń. Różnica w przychodach wynikała w tym przypadku nie z winy ubezpieczonego, ale z opóźnień przy składaniu dokumentów przez płatnika do ZUS. Gdyby wniosek trafił do organu rentowego miesiąc wcześniej (tj. w momencie gdy zleceniobiorca przekazał go zleceniodawcy), zleceniobiorca otrzymałby świadczenie w pełnej wysokości.

SO w Kaliszu (wyrok z 11 sierpnia 2021 r.; sygn. akt V U 490/21) przyznał rację ubezpieczonemu. Uznał, że organ rentowy podchodzi do kwestii daty wniosku w sposób zbyt formalny, zapominając, w jakich warunkach funkcjonowało społeczeństwo, zwłaszcza w pierwszych miesiącach pandemii.

Kiedy do prokuratury

Adwokat Paweł Matyja zwraca uwagę, że sprawa cywilna nie wyklucza skierowania zawiadomienia do prokuratury, jeżeli organ rentowy uzna, że doszło do przestępstwa.

- Należy jednak pamiętać, że nie można stawiać znaku równości między nienależnie pobranym świadczeniem a wyłudzeniem. To drugie jest bowiem przestępstwem popełnionym umyślnie, ukierunkowanym na cel, czyli osiągnięcie korzyści majątkowej niezgodne z przepisami prawa - wyjaśnia.

Zaznacza też, że sąd karny nie jest związany ustaleniami sądu cywilnego.

Stanowisko ZUS

Nowe zasady ustalania okresu zasiłkowego mogą przyspieszyć zwolnienie

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wykorzystuje zidentyfikowane do tej pory mechanizmy nadużyć do weryfi kacji kolejnych spraw. Jednocześnie współpracuje z organami ścigania w zakresie wyłapanych już przypadków potencjalnych wyłudzeń. Trzeba bowiem pamiętać, że wsparcie w ramach tarczy to środki publiczne. Zakład jest ustawowo zobowiązany do dbania o to, aby trafiły one tylko do uprawnionych osób. Wnioski o pomoc opierały się przecież w dużej mierze na oświadczeniach. Nie oznacza to jednak, że informacje podane w dokumentach nie są sprawdzane. W przypadku samozatrudnionych oraz wykonujących umowy cywilnoprawne przekazane przez wnioskującego dane można zweryfikować we współpracy z Krajową Administracją Skarbową (KAS). Dodatkowo w odniesieniu do wykonujących umowy cywilnoprawne wraz z wnioskiem otrzymujemy kopię umowy oraz odpowiednie oświadczenie zleceniodawcy lub zamawiającego usługę.

W ewidentnych sprawach, kiedy pracownicy ZUS orientują się, że mogło dojść do złamania prawa, mają obowiązek powiadomić odpowiednie organy, w tym prokuraturę.

Przypominamy, że zakład ma możliwość dochodzenia należności z tytułu otrzymania pomocy w sposób nieuprawniony w ciągu pięciu lat od jej uzyskania. W tym okresie ZUS będzie zatem mógł skutecznie prowadzić czynności w stosunku do osób, które otrzymały nienależną pomoc.