Dotychczas ich świadczenie było zawieszone, jeśli przychody przekroczyły 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Od stycznia przyszłego roku limit wzrasta do 130 proc.
Ostatnia duża nowelizacja przepisów ubezpieczeniowych (ustawa z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i niektórych innych ustaw; Dz.U. poz. 1621) nie tylko zmieniła zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i uprawnień do przysługujących z nich świadczeń, lecz także zmodyfikowała przepisy o rencie socjalnej. Z korzyścią dla pobierających renta nie będzie już zawieszana po przekroczeniu limitu przychodu w wysokości 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia, a tylko odpowiednio zmniejszana. Ponadto mniej rodzajów przychodu będzie wliczane do limitów, a samo ich rozliczenie nie będzie musiało być przeprowadzone co miesiąc, ale także raz na rok. Wszystko dlatego, że odrębne przepisy dotyczące ograniczeń w zarabianiu osób pobierających rentę socjalną zostają uchylone, a zastosowanie będą miały przepisy o limitach zarabiania określone w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Do końca roku odrębne zasady
Renta socjalna to specjalne świadczenie wypłacane, co prawda, przez ZUS, ale nienależące do kategorii świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Nie jest związane z podleganiem ubezpieczeniom społecznym, przysługuje bowiem osobom, które stały się niezdolne do pracy w dzieciństwie lub wczesnej młodości. Dotychczasowe przepisy pozwalają pobierać rentę socjalną i jednocześnie zarabiać, ale na surowszych warunkach niż np. pobierającym „zwykłą” rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Zgodnie z obowiązującym jeszcze do 31 grudnia 2021 r. art. 10 ustawy o rencie socjalnej prawo do niej zawiesza się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Za taką działalność uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej. W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność ustawa o rencie socjalnej za przychód uznaje zadeklarowaną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Za taki przychód uważane są również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Do limitu przychodu, jaki można uzyskać podczas pobierania renty socjalnej, wlicza się także inne przychody określone w art. 27 o podatku dochodowym od osób fizycznych (z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1 i 2) lub osiągane z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Do limitu należy wliczyć także przychody osiągane za granicą. Zgodnie z art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej prawo do tej renty zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte powyższe przychody w łącznej kwocie wyższej niż 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS do celów emerytalnych.
WAŻNE Zmianie ulega nie tylko limit przychodu, który powoduje zawieszenie prawa do renty socjalnej, lecz także lista rodzajów przychodów wliczanych do tych limitów. Od 1 stycznia 2022 r. dla pobierających rentę socjalną będzie ona krótsza – tak jak dla emerytów i rencistów.
Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są zobowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej w formie pisemnego oświadczenia. Jeśli od przychodu odprowadzane są składki przez płatnika, to osoba pobierająca jest zobowiązana do przedstawienia zaświadczenia albo oświadczenia określającego kwotę przychodu. Składa się je pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Klauzula tego rodzaju zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Co ważne, organ wypłacający rentę może wystąpić do urzędu skarbowego o przekazanie informacji o wysokości przychodu i przekazane informacje sprawdzić.
Ujednolicenie przepisów
Od 1 stycznia 2022 r. powyższe przepisy ulegają prawie w całości uchyleniu. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 10 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej prawo do niej ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, na zasadach określonych w art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Zgodnie z art. 104 ust. 1 prawo do emerytury lub renty (od 1 stycznia 2022 r. – także renty socjalnej) ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu w razie osiągania odpowiednio wysokiego przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz z tytułu służby.
Podobnie jak w przypadku dotychczasowych przepisów o rencie socjalnej w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność za przychód uznaje się podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych. Z kolei za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem przychodu z tytułu działalności wykonywanej za granicą. Co ważne, nie ma tu znaczenia, że od jakiegoś przychodu nie opłaca się składek na ubezpieczenie społeczne z powodu wystąpienia tzw. zbiegu ubezpieczeń (art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Zgodnie bowiem z art. 104 ust. 4 ustawy emerytalnej powyższe zasady ustalania przychodu stosuje się także do osób wyłączonych z obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu ustalenia prawa do emerytury i renty lub wykonujących działalność niepodlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu. Za przychód wliczany do limitu uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Z limitów wyłączone są jednak honoraria z tytułu działalności twórczej i artystycznej.
Jak widać, osoby pobierające rentę socjalną skorzystają też na tym, że nie wszystkie przychody wliczane do limitów zarabiania na podstawie ustawy o rencie socjalnej są do nich wliczane na podstawie ustawy emerytalnej. Nie są to tylko wspomniane honoraria, ale także np. przychód z najmu lub dzierżawy. Na prawo do renty socjalnej i jej wysokość nie wpłynie także np. przychód uzyskiwany przez studenta, który nie ukończył 26. roku życia. Nie jest to bowiem działalność podlegająca obowiązkowi ubezpieczeń społecznych.
Jak świadczenia emerytalne
Powyższe przychody ulegają zsumowaniu. Prawo do świadczeń określonych w ustawie emerytalnej, tj. emerytury pobieranej przez osobę, która nie ukończyła powszechnego wieku emerytalnego, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, a od 1 stycznia 2021 r. także renty socjalnej na podstawie odesłania, ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS dla celów emerytalnych. [ramka]
Aktualne kwoty graniczne dla emerytur i rent
1) Zmniejszenie i zawieszenie świadczeń (od 1 grudnia 2021 r.) 3960,20 zł – 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia 7354,50 zł – 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia
2) Zmniejszenie i zawieszenie świadczeń (za cały 2021 r.) 46 149,50 zł – 70 proc. przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w 2020 r. 85 706,10 zł – 130 proc. przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w 2020 r.
3) Maksymalne kwoty zmniejszenia (zwaloryzowane 1 marca 2021 r.) 646,67 zł – emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, 485,04 zł – renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy, 549,71 zł – renta rodzinna dla jednej osoby. ©℗
Jeśli jednak przychód pobierającego świadczenie mieści się w przedziale między 70 a 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia, to ulega ono zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia. Kwoty maksymalnych zmniejszeń podlegają podwyższeniu przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w kolejnych terminach waloryzacji. W przeciwieństwie jednak do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinnej ustawa emerytalna (jak również ustawa o rencie socjalnej) w brzmieniu od 1 stycznia 2022 r. nie będzie zawierała kwoty maksymalnego zmniejszenia dla renty socjalnej. Prowadzi to do wniosku, że kwoty maksymalnych zmniejszeń nie będą stosowane. Kwestia ta wymaga wyjaśnienia.
Ponadto od 1 stycznia 2022 r. nieco inaczej będą sformułowane obowiązki samego uprawnionego do renty socjalnej i jego przedstawiciela ustawowego. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 10 ust. 7 ustawy o rencie socjalnej nie będzie on musiał informować organu o „osiąganiu przychodu”, a o „okolicznościach”, które powodują zmniejszenie lub zawieszenie prawa do świadczeń.
Warto dodać, że ustawa nowelizacyjna nie wprowadza zasad przejściowych. Oznacza to, że świadczenia pobrane od 1 stycznia 2022 r. będą podlegały już nowym zasadom. Pobierający świadczenia już od stycznia będą korzystać nie tylko z dużo niższego progu zawieszenia renty socjalnej, ale także z tego, że może być ona przeliczana nie tylko miesięcznie. Zgodnie bowiem z cytowanym wcześniej, a obowiązującym do 31 grudnia 2021 r. art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody wyższe niż 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Skoro jednak od stycznia 2022 r. stosowane będą przepisy dotyczące emerytur i rent, świadczenia będą mogły być przeliczane także z uwzględnieniem rocznych limitów. [ramka] To kolejna dobra wiadomość dla pobierających rentę socjalną – tych, których przychody są skumulowane w krótkim okresie roku. Po ich przeliczeniu w ujęciu rocznym może się okazać, że świadczenie nie zostanie zawieszone.©℗
Podstawa prawna
•art. 10 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1300; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)
•art. 104 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)
•art. 9 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
•art. 27 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
