Pracownik w wieku powyżej 26 lat jest zatrudniony na 1/4 etatu z wynagrodzeniem wynoszącym 780 zł brutto. Nie przystąpił do PPK. Złożył PIT-2. Jak obliczyć dla niego składkę zdrowotną i zaliczkę na podatek po wejściu w życie przepisów Polskiego Ładu?
Płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Składki na ubezpieczenia społeczne nalicza się i opłaca od podstawy wymiaru, którą u pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, przy czym w podstawie tej:
1) nie uwzględnia się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków,
2) uwzględnia się przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli z pracownikiem została dodatkowo zawarta taka umowa cywilna lub jest ona wykonywana na rzecz własnego pracodawcy.
Z kolei podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne jest taki sam przychód jak dla składek społecznych, ale z tym wyjątkiem, że wynagrodzenie chorobowe jest ujmowane w tej podstawie. Natomiast zasiłki także nie są objęte składką zdrowotną. Ponadto przychód ze stosunku pracy będący podstawą wymiaru składki zdrowotnej zmniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez pracownika, potrąconych przez płatnika z jego środków.
Obliczając wysokość składki zdrowotnej, która jest miesięczna, niepodzielna i wynosi 9 proc. podstawy wymiaru, należy pamiętać o zasadzie określonej w art. 83 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: ustawa zdrowotna). Zgodnie z nim w przypadku gdy składka na ubezpieczenie zdrowotne obliczona przez płatnika, którym jest m.in. zakład pracy lub podmiot zlecający wykonanie umowy zlecenia, jest wyższa od zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych obliczonej przez tego płatnika zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawa o PIT), składkę obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości tej zaliczki. Ten przepis oznacza, że nie zawsze obliczona przez płatnika składka zdrowotna, w ustawowej wysokości i od prawidłowej podstawy wymiaru, faktycznie jest przekazywana na konto ZUS. W niektórych przypadkach wpływ na kwotę składki należnej do ZUS ma zaliczka na podatek PIT. Zależy to od poziomu dochodu ubezpieczonego. Przy obliczaniu obciążeń podatkowo-składkowych należy więc porównać wysokość obliczonej na ogólnych zasadach składki zdrowotnej z kwotą zaliczki na podatek, ale przed odliczeniem samej składki zdrowotnej. Oczywiście kwestia odliczenia składki od podatku jest aktualna tylko do końca 2021 r.
Przypomnijmy, że obecnie składka na ubezpieczenie zdrowotne podlega odliczeniu od podatku dochodowego na zasadach określonych w ustawy o PIT, a więc w wysokości nie wyższej niż 7,75 proc. podstawy wymiaru. Od 1 stycznia 2022 r. na mocy nowych przepisów zawartych w obszernej ustawie zwanej Polskim Ładem składka zdrowotna już nie będzie w ogóle podlegała odliczeniu od podatku dochodowego. W związku z obniżaniem składki zdrowotnej do wysokości zaliczki na podatek w praktyce może wystąpić sytuacja, gdy składka zdrowotna wyniesie 0 zł, bo dochód pracownika był na tyle niski, że nie wywołał obowiązku podatkowego.
Nowe zasady
Od 1 stycznia 2022 r. brzmienie zmieni art. 83 ust. 1 ustawy zdrowotnej. W przypadku gdy składka na ubezpieczenie zdrowotne obliczona przez płatnika będącego m.in. pracodawcą, w wysokości 9 proc. podstawy wymiaru będzie wyższa od kwoty odpowiadającej wysokości zaliczki na podatek dochodowy obliczonej zgodnie z ustawą o PIT w brzmieniu obowiązującym na dzień 31 grudnia 2021 r., składkę obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości tej kwoty. To oznacza, że zaliczkę na podatek, do której będzie przyrównywana składka zdrowotna, należy obliczać z zastosowaniem obecnej kwoty zmniejszającej podatek, tj. 43,76 zł, a nie nowej 425 zł. Gdyby bowiem odliczać tę przyszłą kwotę zmniejszającą, to wszyscy pracownicy zarabiający minimalne wynagrodzenie za pracę lub nieco więcej nie płaciliby składki zdrowotnej, bo u nich zaliczka na podatek wynosi 0 zł. [przykład 1]
przykład 1
Pracownik powyżej 26. roku życia…
W opisywanym wyżej przykładzie zaliczkę na podatek należy obliczyć bez odliczania składki zdrowotnej oraz dla celów ustalenia składki zdrowotnej do ZUS ‒ z zastosowaniem poprzedniej kwoty zmniejszającej podatek.
| 1. Płaca zasadnicza | 780 zł |
| 2. Składki na ubezpieczenia społeczne (780 zł x 13,71 proc.) | 106,94 zł |
| 3. Podstawa wymiaru składki zdrowotnej (780 zł ‒ 106,94 zł) | 673,06 zł |
| 4. Składka zdrowotna:a) wyliczona (673,06 zł x 9 proc.)b) należna do ZUS | 60,58 zł28,15 zł (patrz wiersz 8b) |
| 5. Przychód | 780 zł |
| 6. Koszty uzyskania przychodów | 250 zł |
| 7. Podstawa opodatkowania po zaokrągleniu (780 zł ‒ 106, 94 zł ‒ 250 zł) | 423 zł |
| 8. Zaliczka na podatek:a) obliczona: (423 zł x 17 proc.) ‒ 425 złb) obliczona według stanu na 31 grudnia 2021 r.: (423 zł x 17 proc.) ‒ 43,76 zł | 0 zł28,15 zł |
| 9. Kwota do wypłaty (780 zł – 106,94 zł – 28,15 zł ‒ 0 zł) | 644,91 zł |
przykład 2
…i młodszy
Pracownik w wieku 25 lat jest zatrudniony na 1/4 etatu, z wynagrodzeniem 760 zł. Złożył oświadczenie PIT-2, nie przystąpił do PPK. Rozliczenie podatkowo-składkowe w 2022 r. będzie wyglądało następująco:
| 1. Płaca zasadnicza | 800 zł |
| 2. Składki na ubezpieczenia społeczne (800 zł x 13,71 proc.) | 109,68 zł |
| 3. Podstawa wymiaru składki zdrowotnej (800 zł ‒ 109,68 zł) | 690,32 zł |
| 4. Składka zdrowotna:a) wyliczona (690,32 zł x 9 proc.)b) należna do ZUS | 62,13 zł31,04 zł (patrz wiersz 8) |
| 5. Przychód | 800 zł |
| 6. Koszty uzyskania przychodów | 250 zł |
| 7. Podstawa opodatkowania po zaokrągleniu (800 zł ‒ 109,68 zł ‒ 250 zł) | 440 zł |
| 8. Zaliczka na podatek, hipotetyczna obliczona według stanu na 31 grudnia 2021 r.: (440 zł x 17 proc.) ‒ 43,76 zł | 31,04 zł |
| 9. Kwota do wypłaty (800 zł – 109,68 zł – 31,04 zł) | 659,28 zł |
©℗
Zwolnienia przedmiotowe
Obecnie w przypadku gdy składka na ubezpieczenie zdrowotne obliczona od przychodu wolnego od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o PIT jest wyższa od zaliczki na podatek dochodowy, którą płatnik obliczyłby, gdyby przychód ubezpieczonego nie był zwolniony z tego podatku, składkę obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości tej zaliczki. Powyższa regulacja dotyczy zwolnienia podatkowego, zwanego zerowym PIT dla młodych. Ulga polega na tym, że poza opodatkowaniem pozostają przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy, z umów zlecenia, z tytułu odbywania praktyki absolwenckiej oraz z tytułu odbywania stażu uczniowskiego otrzymane przez podatnika do ukończenia 26. roku życia, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł. Od 1 stycznia 2022 r. limit przychodów nie ulegnie zmianie.
Zwolnienie powyższych przychodów od podatku nie ma wpływu na obowiązek w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz zdrowotnego z tytułu stosunku pracy i pokrewnych czy umów zleceń. Nadal tytuły te są obowiązkowe, co oznacza, że z wynagrodzenia objętego zwolnieniem z PIT odlicza się tylko należne składki społeczne i zdrowotną lub tylko zdrowotną, jeśli umowa zlecenia w zbiegu z innymi tytułami podlega wyłącznie obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego. Zaliczka PIT nie występuje. Jednak nie oznacza to, że w ogóle nie trzeba jej obliczać. Jest to konieczne, jeśli składka zdrowotna miałaby ulec obniżeniu. ZUS w wydanym komunikacie wyjaśnił, że osoby do 26. roku życia, objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, których przychody zostały zwolnione z podatku dochodowego, nie korzystają ze zwolnienia ze składki na ubezpieczenie zdrowotne. Obliczana przez płatnika składka na ubezpieczenie zdrowotne powinna być porównana z wysokością zaliczki na podatek, którą płatnik obliczyłby, gdyby przychód ubezpieczonego nie był zwolniony od podatku. Jeśli obliczona składka jest wyższa od tej „zaliczki”, to składka jest obniżana do jej wysokości. W przeciwnym razie składka potrącana jest w pełnej wysokości.
Zgodnie z zasadami wynikającymi z Polskiego Ładu w przypadku gdy składka na ubezpieczenie zdrowotne obliczona od przychodu wolnego od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o PIT jest wyższa od kwoty zaliczki na podatek ustalonej zgodnie z przepisami ustawy o PIT w brzmieniu obowiązującym na 31 grudnia 2021 r., którą płatnik obliczyłby, gdyby przychód ubezpieczonego nie był zwolniony od podatku dochodowego, składkę obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości tej kwoty.
Oznacza to, że osoby do 26. roku życia objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, których przychody zostały zwolnione z podatku dochodowego, nie korzystają automatycznie z obniżenia składki do 0 zł. Obliczana przez płatnika składka na ubezpieczenie zdrowotne powinna być porównana z wysokością zaliczki na podatek dochodowy, ale obliczoną według starych zasad (z zastosowaniem kwoty zmniejszającej 43,76 zł), którą płatnik obliczyłby, gdyby przychód ubezpieczonego był normalnie opodatkowany. Jeśli obliczona składka jest wyższa od tej teoretycznej zaliczki, to składka jest obniżana do jej wysokości. Jeśli natomiast obliczona składka jest równa lub niższa od kwoty tej „zaliczki”, to składka potrącana jest w pełnej wysokości z dochodu ubezpieczonego. Potwierdza to art. 83 ust. 3 ustawy zdrowotnej, który mówi, że jeżeli podstawę obliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi m.in. przychód ubezpieczonego wolny od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o PIT, od którego płatnik nie oblicza zaliczki na ten podatek, składkę na ubezpieczenie zdrowotne płatnik oblicza zgodnie z przepisami art. 79 i 81, czyli na zasadach ogólnych.
Ustawodawca zmieniając w Polskim Ładzie przepisy ustawy zdrowotnej w zakresie obniżenia składki na NFZ do zaliczki PIT, nie uwzględnił w art. 83 ust. 2a i 3 przychodów zwolnionych na podstawie nowego art. 21 ust. 1 pkt 152‒154 ustawy o PIT. Chodzi o nowe zwolnienia, takie jak ulga na powrót do Polski, dla rodzica co najmniej czwórki dzieci, dla pracujących seniorów. W art. 83 ust. 2a pozostawiono tylko przychody wolne na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 148, a w art. 83 ust. 3 dodano tylko zwolnienie dotyczące przychodów pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia (art. 21 ust. 1 pkt 151). Wniosek jest taki, że tym osobom nie oblicza się hipotetycznej zaliczki na podatek, czyli takiej, którą podatnik płaciłby, gdyby nie korzystał z wymienionych preferencji. Składka zdrowotna u tych osób wyniesie więc 0 zł, bo zerowa jest zaliczka przy stosowaniu zwolnień.
Przygotowano jednak projekt nowelizacji Polskiego Ładu (druk sejmowy nr 1631), który przewiduje zmianę w tym zakresie. Jeżeli zostanie uchwalona, to osoby korzystające ze wskazanych nowych ulg będą płacić składkę zdrowotną na takich samych zasadach jak osoby do 26. roku życia korzystające z ulgi dla młodych. [przykład 2]
Podstawa prawna:
• art. 79, 81, 83 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
• ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
• art. 21 ust. 1 pkt 148, 151‒154 ustawy z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2105)
