Ich wykonywanie może pozbawić nie tylko prawa do ulg składkowych, lecz także podatku liniowego i zryczałtowanego. Może się okazać, że oszczędności wcale nie są duże.

Paweł Ziółkowski, prawnik
Pracownik otrzymuje jako wynagrodzenie netto ok. 60 proc. kwoty, którą ponosi pracodawca na jego zatrudnienie, bo ok. 40 proc. stanowią podatek dochodowy, składki do ZUS i ewentualne wpłaty na PPK. Inaczej jest w przypadku działalności gospodarczej, w ramach której można obniżyć podatek dochodowy, a składki płaci się od zadeklarowanej kwoty, która nie zwiększa się wraz z wysokością wynagrodzenia. Tym samym im wyższe wynagrodzenie, tym bardziej opłacalnej jest przejście na działalność gospodarczą. Oczywiście niskie składki oznaczają w przyszłości bardzo niskie świadczenia.
Dlatego też wiele osób decyduje się na wykonywanie umów o współpracy zawieranych w ramach działalności gospodarczej. Takie rozwiązanie ma też wady – przede wszystkim nie mają zastosowania przepisy prawa pracy i wynikające z niego normy ochronne, co jest ważne w szczególności dla kobiet planujących ciążę. Przechodząc na popularne samozatrudnienie trzeba zdawać sobie sprawę z tych wad oraz rozważyć, czy akurat w danym przypadku będzie ono korzystne.
Na kogo faktury
W pierwszej kolejności trzeba stwierdzić, czy można skorzystać z preferencji ubezpieczeniowo-podatkowych. Tu istotne jest to, kto będzie naszym klientem, a w szczególności, czy po założeniu firmy przyszły przedsiębiorca będzie wystawiać faktury dla dotychczasowego pracodawcy.
Rodzaj umowy, w ramach której są świadczone usługi, zależy przede wszystkim od woli stron. Skoro strony mogą wybrać rodzaj umowy, to mogą też go zmienić. W efekcie możliwe jest przejście z etatu (ze stosunku pracy) na działalność gospodarczą (B2B). Możliwe jest także, że po zmianie podstawy działania wykonawca umowy będzie nadal świadczył te same usługi, jakie wykonywał w ramach etatu. Przejście z etatu na działalność gospodarczą z założeniem świadczenia tych samych usługi na rzecz dotychczasowego pracodawcy nie jest jednak zbyt atrakcyjne finansowo z uwagi treść przepisów ubezpieczeniowych i podatkowych.
Przedsiębiorcy mogą opłacać składki ZUS na cztery sposoby:
  • podczas ulgi na start opłaca się jedynie składkę zdrowotną,
  • przez dwa lata można korzystać z małego ZUS,
  • przy niskich dochodach dostępny jest mały ZUS plus,
  • każdy przedsiębiorca może opłacać ZUS na zwykłych zasadach.
Okazuje się, że przejście na działalność gospodarczą może pozbawiać prawa do większości z tych możliwości.
W myśl art. 18 ust. 1 prawa przedsiębiorców przedsiębiorca będący osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez sześć miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej. Aby skorzystać z tej ulgi, nie można wykonywać jej na rzecz byłego pracodawcy, u którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym było się zatrudnionym i wykonywało się czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej. ZUS interpretuje ten zapis w taki sposób, że zwolnienie obowiązuje przez sześć pełnych miesięcy kalendarzowych od miesiąca założenia firmy, wobec czego prawie nikt nie rozpoczyna działalności od pierwszego dnia miesiąca. Założenie firmy od drugiego dnia miesiąca daje prawo do zwolnienia prawie przez siedem miesięcy.
Podobne warunki zawiera art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych wykonujących indywidualną działalność gospodarczą w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Zasada ta nie ma jednak zastosowania do osób, które:
1) prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność;
2) wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej – w takiej sytuacji niedostępny jest równiej mały ZUS plus (art. 18c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
W efekcie kontynuowanie współpracy z dotychczasowym pracodawcą w ramach działalności gospodarczej w przedmiocie tożsamym z wykonywaną wcześniej pracą na etacie pozbawia prawa do ulgi na start, małego ZUS i małego ZUS plus – dotyczy to roku przejścia z etatu na B2B i roku następnego.
Rozliczenie według skali
Poza składkami drugim ważnym aspektem są podatki. W tym kontekście należy pamiętać o art. 9a ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: u.p.d.o.f.). Zgodnie z nim podatnik, który wybrał liniowy sposób opodatkowania, traci w roku podatkowym prawo do opodatkowania liniowego, jeżeli uzyska z działalności gospodarczej prowadzonej samodzielnie lub z tytułu prawa do udziału w zysku spółki niebędącej osobą prawną przychody ze świadczenia na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy usług w postaci takich czynności, jak te, które podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy. W takim przypadku podatnik jest obowiązany do wpłacenia zaliczek od dochodu osiągniętego od początku roku, obliczonych przy zastosowaniu skali podatkowej oraz odsetek za zwłokę od zaległości z tytułu tych zaliczek.
Dodatkowo na mocy art. 8 ust. 2 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne podatnik prowadzący działalność samodzielnie lub w formie spółki, który wybrał opodatkowanie w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, traci w roku podatkowym prawo do opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, jeżeli uzyska z tej działalności przychody ze sprzedaży towarów handlowych lub wyrobów lub ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, takich jak, które podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników:
1) wykonywał w roku poprzedzającym rok podatkowy lub
2) wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym
‒ w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy.
W takim przypadku, poczynając od dnia uzyskania tego przychodu do końca roku podatkowego, opłaca się podatek dochodowy na ogólnych zasadach.
Oznacza to, że przejście na B2B z dotychczasowym pracodawcą może oznaczać dla przedsiębiorcy brak prawa do wyboru podatku liniowego i ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.
Rozwiązanie problemu
Rozwiązanie problemu jest dość proste – wystarczy, żeby pracodawca miał co najmniej dwie firmy. Nawet jeśli obie spółki będą należały do tych samych wspólników (będą miały tych samych beneficjentów rzeczywistych), to jednak będą to odrębne podmioty, mające chociażby odrębne numery NIP, REGON i wpisy KRS. Będą też odrębnymi pracodawcami i płatnikami. Dlatego też podmioty, które chcą zoptymalizować swoje koszty, tworzą bardzo często nową spółkę i proponują pracownikom przejście do tego nowego podmiotu w ramach umowy B2B. W takim przypadku przysługiwać będą zarówno preferencje ZUS, jak i możliwość wyboru innej formy opodatkowania niż zasady ogólne.
Innym rozwiązaniem jest założenie firmy, która będzie świadczyła usługi inne niż te, które były wykonywane w ramach stosunku pracy. Oczywiście powinno być to zgodne ze stanem faktycznym. Jeżeli zatem np. informatyk po założeniu działalności gospodarczej przez dwa lata będzie fakturował swojego dotychczasowego pracodawcę za sprzątanie, a faktycznie będzie wykonywał inną działalność, będzie to zwykłe oszustwo.
Polski Ład
Rozpatrując korzyści z wykonywania usług jako przedsiębiorca, nie można nie wspomnieć o zmianach, jakie mogą wejść w przyszłym roku w ramach Polskiego Ładu. Nie wiadomo, jak będzie wyglądała wówczas opłacalność działalności gospodarczej. Z informacji podanych do publicznej wiadomości wynika, że zostaną zmniejszone różnice między etatem a B2B. Ostateczny kształt zmian nie jest jednak znany, a tym samym nie sposób ocenić w pełni ich skutków ekonomicznych. Zapowiadany brak odliczenia składki zdrowotnej od podatku zmniejszy opłacalność B2B, ale wciąż będzie można korzystać chociażby z rzeczywistych kosztów uzyskania przychodów lub innej formy opodatkowania. Prognozuje się więc, że działalność gospodarcza wciąż powinna się opłacać, ale mniej niż obecnie. Wszystko jednak zależy od ostatecznego kształtu wprowadzonych zmian.
Podstawa prawna
•art. 18 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. ‒ Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162)
•art. 18a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 619)
•art. 9a ust. 3 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1243)
•art. 8 ust. 2 ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1905; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1243)