ZUS odmówił mi prawa do wcześniejszej emerytury, bo nie spełniam warunku 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. ZUS zaliczył mi tylko kilka lat pracy tego typu – jako kierowca samochodu ciężarowego, a pozostałego stażu, gdy pracowałem jako traktorzysta w kółku rolniczym – już nie. Czy mogę powołać biegłego przed sądem, aby stwierdził, że praca traktorzysty także była wykonywana w szczególnych warunkach?
Zgodnie z utrwaloną wykładnią o charakterze pracy w szczególnych warunkach nie decyduje nazwa powierzonego stanowiska, lecz rodzaj wykonywanej pracy. Wykaz takich prac zawiera załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Branża jest ważna
Co jednak ważne, powinien o tym zdecydować sąd, a nie biegły w opinii. Podkreślił to Sąd Najwyższy w wyroku z 14 stycznia 2021 r., sygn. akt III USKP 15/21, wydanym w podobnym stanie faktycznym. W ocenie sądu apelacyjnego, którego wyrok zaskarżył ZUS, w sytuacji gdy stopień szkodliwości lub uciążliwości danego rodzaju pracy nie wykazuje żadnych różnic w zależności od branży, w której jest wykonywana, nie ma podstaw do zanegowania świadczenia jej w warunkach szczególnych tylko dlatego, że w załączniku do rozporządzenia została ona przyporządkowana do innego działu przemysłu. Zdaniem sądu prace w rolnictwie należało kwalifikować jako okres pracy kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych, zatrudnionych w transporcie, wykaz A, dział VIII, poz. 3 ww. rozporządzenia.
SN z takim stanowiskiem się jednak nie zgodził. Zwrócił uwagę, że usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia i uciążliwości w oddzielnych działach oraz przypisanie poszczególnych stanowisk pracy do odrębnych gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe. Przynależność pracodawcy do określonej gałęzi gospodarki ma istotne znaczenie i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały przypisane w tym akcie prawnym. Tymczasem sąd II instancji błędnie założył, że istotne znaczenie ma jedynie rodzaj powierzonej pracy w zupełnym oderwaniu od branży, w której praca na tym stanowisku jest wykonywana. Kwalifikację pracy wykonywanej przez wnioskodawcę jako pracy w warunkach szczególnych muszą poprzedzać ustalenia faktyczne pozwalające na stwierdzenie, że ubiegający się o emeryturę wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy czynności dające się zakwalifikować jako prace transportowe.
Odpowiedzi na wątpliwości
SN podał w wątpliwość, czy dowód z opinii biegłych powinien stanowić dowód w sprawie o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Przedmiotem tego dowodu mają być wiadomości specjalne (art. 278 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego), ale stwierdzenia biegłego nie mogą zastępować (wyręczać) dyskrecjonalnej władzy sędziego. Zadaniem biegłego nie jest ocena materiału dowodowego (dokumentów, zeznań świadków), bo to stanowi obowiązek sądu. Sąd nie może więc zadać biegłemu pytania, czy wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, lecz wskazywać konkretną wątpliwość.
Zdaniem SN w tego rodzaju sprawach błędnie zakłada się ogólną uciążliwość prac w rolnictwie w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i przepisów rozporządzenia. Nie każda taka praca, uciążliwa w potocznym znaczeniu, została przez prawodawcę zaliczona do kategorii pozwalającej na uzyskanie emerytury w niższym wieku emerytalnym.
W opisywanej sytuacji można więc złożyć wniosek o dowód z opinii biegłego, ale nie przesądzi ona o szczególnych warunkach wykonywania pracy.
Podstawa prawna
• rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (t.j. Dz.U. nr 8, poz. 43; ost.zm. Dz.U. z 1997 r. nr 61, poz. 377)
• art. 32 i 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 353)
• art. 278 par. 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11)
