Kontrola NIK dotyka obszaru szczególnie istotnego dla funkcjonowania państwa, jakim jest powszechny system emerytalny. Departament Pracy, Spraw Społecznych i Rodziny NIK przeprowadza kontrolę w Centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Czynności kontrolne zostały już właśnie rozpoczęte - równocześnie z wejściem w życie najważniejszych zmian. W razie potrzeby, NIK zbierze też informacje w Ministerstwach Pracy i Polityki Społecznej oraz w Ministerstwie Finansów. Izba nie wyklucza rozszerzenia kontroli o oddziały ZUS w zakresie technicznego wykonania postanowień ustawy o przejęciu przez ZUS środków OFE. Decyzja o ewentualnej kontroli w oddziałach ZUS zostanie podjęta po zrealizowaniu wstępnych badań w Centrali ZUS.
ZUS na wprowadzenie niezbędnych zmian, wynikających z reformy systemu emerytalnego, w planie finansowym na 2014 r. zapewnił sobie kwotę 80 mln złotych. NIK zbada zasadność wydatkowania takiej kwoty ze środków publicznych.
Ustawa z 6 grudnia 2013 r. zobowiązała ZUS m.in. do:
- Przejęcia przez ZUS części obligacyjnej OFE (51,5%, tj. około 150 mld zł).
NIK zbada prawidłowość przebiegu tego procesu i ustali w przyjętych przez ZUS aktywach udział obligacji i bonów skarbu państwa (według danych Komisji Nadzoru Finansowego, na koniec 2013 r., w obligacjach skarbowych ulokowanych było około 45% aktywów OFE).
- Przyjmowania oświadczeń o przekazywaniu składek do OFE (od 1 kwietnia do 31 lipca 2014 r.),
Izba sprawdzi przygotowanie ZUS do obsługi tego przedsięwzięcia, (skala przygotowań musi uwzględniać m.in. liczbę osób, które zadeklarują pozostanie w OFE - liczba członków OFE będzie miała wpływ na wielkość deficytu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). NIK zbada, jakie są prognozy ZUS odnośnie deficytu FUS oraz wpływ na kondycję ekonomiczną FUS przejęcia ok. 150 mld zł z OFE.
- Poinformowanie OFE o obowiązku przekazania środków za osoby, które w okresie od 1 lutego 2014 r. do 30 października 2014 r. osiągnęły wiek niższy o 10 lat od wieku emerytalnego - tzw. suwak bezpieczeństwa (w dniu 31 października 2014 r.), następnie przejęcie środków oraz informacji o liczbie i wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych za te osoby (do 12 listopada 2014 r.).
- Informowania OFE o osobach, które osiągnęły wiek (po dniu 31 października 2014 r.) niższy o 10 lat od wieku emerytalnego oraz do przyjęcia i ewidencji informacji o liczbie i wartości jednostek rozrachunkowych umorzonych na rachunkach członków OFE (od 1 listopada 2014 r.),
- Przejęcia z OFE środków zgromadzonych na rachunkach osób pobierających okresową emeryturę kapitałową (do 30 maja 2014 r.) oraz osób niepobierających, a którzy zawiesili prawo do świadczenia - do 12 czerwca 2014 r. (okresowa emerytura kapitałowa przysługuje członkowi OFE do osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego i finansowana jest ze środków zgromadzonych w tych funduszach oraz z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - w ramach środków zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS).
NIK zbada stan przygotowań ZUS do realizacji tych zadań, (m.in. dostosowanie użytkowanych w ZUS systemów informatycznych). Izba sprawdzi m.in. czy wydatki, jakie poniósł ZUS na prace dostosowawcze, dokonane zostały skutecznie i oszczędnie.
NIK sprawdzi też, czy przejęcie przez ZUS dodatkowych zadań, związanych z reformą systemu emerytalnego, nie miało negatywnego wpływu na terminowość wypłaty bieżących świadczeń.
Co zbada NIK?
Jakie podejmowano działania w związku z przygotowaniami ZUS do przejęcia nowych obowiązków wynikających z reformy systemu emerytalnego?
Zbadanie działań w zakresie:
- dostosowania organizacyjnego,
- zapewnienia odpowiednich kadr,
- posiadania niezbędnej infrastruktury technicznej,
- zidentyfikowania i monitorowania możliwości wystąpienia negatywnych zjawisk w trakcie wdrażania ustawy.
Czy z odpowiednim wyprzedzeniem podjęto niezbędne kroki w celu dostosowania dotychczas użytkowanych systemów informatycznych?
Badanie podjętych działań, w celu zlecenia usług podmiotom wykonującym modyfikacje i usprawnienia systemów informatycznych.
Czy skutecznie, wydajnie i oszczędnie wydatkowano środków publiczne w celu przygotowania ZUS do wykonywania nowych zadań?
Badanie wybranej próby wydatków.
Czy prawidłowo realizowano zadania wynikające ze zmian w systemie emerytalnym?
W tym:
- przejęcie środków z OFE (51,5%),
- informowanie OFE o obowiązku przekazywania środków zgromadzonych na rachunkach członków OFE ubiegających się o przyznanie emerytury kapitałowej.
Weryfikacja wykonania zadań, wprowadzonych z dniem 3 lutego 2014 r.
Jaki był udział ZUS w pracach nad zmianami do ustawy?
Analiza wnoszonych uwag i sugestii.
W jaki sposób reforma systemu emerytalnego będzie oddziaływać na wysokość przyszłych świadczeń emerytalnych, a także na płynność finansową Funduszu Ubezpieczeń Społecznych?
Analiza danych w perspektywie do 2050 r.