Renta z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia trzy następujące warunki:
● podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany prawem okres;
● posiada trwałą lub okresowo całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym;
● niezdolność powstała w okresach podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Tak wynika z art. 21 ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 z poźn. zm., dalej: u.s.r.). Za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania obowiązków w takim miejscu.
Całkowitą niezdolność do wspomnianych zajęć uznaje się za trwałą, jeżeli zainteresowany nie rokuje odzyskania możliwości osobistego wykonywania pracy w rolnictwie.
Z kolei ta okresowa powstaje, jeżeli ubezpieczony rokuje odzyskanie zdolności do osobistego świadczenia obowiązków (art. 21 ust. 5–7 u.s.r.).
Z kolei zgodnie z art. 22 ust. 1 – rentę rolniczą przyznaje się jako stałą, jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie jest trwała i nie orzeczono celowości przekwalifikowania zawodowego. W pozostałych przypadkach przysługuje ona jako świadczenie okresowe przez czas wskazany w decyzji prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

Ważne różnice

Na tle powyższych przepisów należy wskazać, że renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym różni się nieco od tej rolniczej.
Zwracał na to uwagę wielokrotnie Sąd Najwyższy. W wyroku SN z 28 października 2010 r. (sygn. akt II UK 111/10) m.in. wskazano, iż ochrona wynikająca z art. 21 ust. 5 u.s.r. obejmuje wyłącznie całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, a nie każdy mniejszy (niż całkowity) stopień tej niemożności. Nie każdy więc gorszy stan zdrowia i sprawności psychofizycznej rolnika uzasadnia prawo do renty.
Ustawodawca w systemie rolniczym nie przyznaje wsparcia w przypadku częściowej niezdolności do wykonywania zajęć, lecz tylko przy całkowitej. Zatem w ustaleniu takiego stopnia niezdolności chodzi o wyraźną jej granicę – a więc o sytuację, gdy rolnik z powodu naruszenia sprawności organizmu nie może osobiście wykonywać pracy.
Są też inne odrębności. W systemie powszechnym bada się niezdolność do pracy w ogólności.
Z kolei w systemie rolniczym przesłanka nabycia prawa do świadczenia wymaga zweryfikowania możliwości i zdolności do pracy w konkretnym gospodarstwie oraz dokonanie oceny, czy schorzenia ubezpieczonego umożliwiają osobiste prowadzenie konkretnej działalności w nim, choćby w ograniczonym zakresie (np. wyrok SN z 12 lutego 2009 r., sygn. akt III UK 71/08; wyrok SN z 28 października 2010 r., sygn. akt II UK 111/10; wyrok SN z 10 marca 2011 r., sygn. akt II UK 306/10).

Ocena biegłego

Mając na uwadze powyższe rozważania, niezwykle istotny w postępowaniach o przyznanie prawa do renty rolniczej jest dowód z opinii biegłych lekarzy. De facto to oni decydują, czy rolnik jest trwale lub okresowo niezdolny do pracy na roli. Opinia zatem powinna uwzględniać specyfikę pracy zainteresowanego w jego gospodarstwie.
Biorąc pod uwagę, że przepisy mówią o ewentualnej niezdolności do osobistego wykonywania zajęć, przy analizie stanu faktycznego nie uwzględnia się zdolności do świadczenia obowiązków innych osób, w szczególności małżonka ubezpieczonego (wyrok SN z 1 grudnia 2000 r., sygn. akt II UKN 103/00).
Podstawa prawna
Art. 21 i art. 22 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 z późn. zm.).