Dotyczy to osób, którym takie prawo przyznano przed październikiem 2017 roku. Mimo zmiany przepisów automatycznie zachowają do tego czasu swoje uprawnienia
Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobie, której stan zdrowia nie pozwala na wykonywanie zatrudnienia lub też ogranicza możliwości zarobkowania. Decyduje o tym lekarz orzecznik lub komisja lekarska ZUS, wydając odpowiednie orzeczenie. Organ ten orzeka niezdolność do pracy na określony czas (przewidywany okres jej trwania). Czasem jednak niezdolność ta może zostać orzeczona aż do osiągnięcia wieku emerytalnego.
Dla kogo świadczenie
Ustawa o emeryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna) przewiduje kilka warunków przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, które trzeba spełnić łącznie, aby ją uzyskać. Świadczenie to przysługuje osobie, która:

jest niezdolna do pracy,ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy (w zależności od wieku powstania niezdolności do pracy – od roku do pięciu lat),

wstała się niezdolna do pracy w okresach składkowych i nieskładkowych wymienionych w przepisach ustawy emerytalnej lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Trzeciego z wymienionych warunków nie wymaga się od osoby, która udowodniła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna) oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy.
W przypadku osób, które stały się niezdolne do pracy w wieku powyżej 30 lat, wymagany pięcioletni staż składkowy i nieskładkowy musi przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Warunku tego nie wymaga się jedynie od osób, które udowodniły okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny, oraz są całkowicie niezdolne do pracy.
Niezdolność okresowa lub trwała
Podstawowym warunkiem przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy jest stwierdzenie u wnioskodawcy niezdolności do pracy. Zgodnie z przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS niezdolna do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Przepisy przewidują dwa rodzaje niezdolności do pracy. Częściowa niezdolność do pracy orzekana jest wtedy, gdy wnioskodawca utracił w znacznym stopniu zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Natomiast całkowita niezdolność do pracy stwierdzana jest wówczas, gdy osoba zainteresowana utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Zasadą jest, że zarówno częściowa, jak i całkowita niezdolność do pracy może być orzeczona na okres nie dłuższy niż pięć lat. Jeśli jednak wnioskodawca w świetle wiedzy medycznej nie rokuje odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu, niezdolność do pracy może być stwierdzona na okres dłuższy, a w uzasadnionych przypadkach – może być przyznana renta stała. W zależności od okresu, na jaki została stwierdzona niezdolność do pracy, wnioskodawcy spełniającemu pozostałe warunki przyznania renty przysługuje okresowa lub stała renta z tytułu niezdolności do pracy.
Wyjątek od zasady
Ustawa emerytalna przewiduje wyjątek od zasady stwierdzania niezdolności do pracy na okres przewidywanego jej trwania. Dotyczy on tych osób, które co najmniej przez pięć ostatnich lat poprzedzających dzień badania lekarskiego były uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy, a do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje im mniej niż pięć lat. W takim przypadku, jeśli zgłoszą wniosek o przyznanie renty na dalszy okres i zachodzą przesłanki medyczne do ponownego orzeczenia niezdolności do pracy, lekarz orzecznik (komisja lekarska) ZUS nie dokona oceny przewidywanego okresu trwania tej niezdolności, ale orzeknie ją do dnia osiągnięcia tego wieku. Od tego też dnia zostanie przyznana z urzędu emerytura, chyba że prawo do renty będzie wówczas zawieszone (w tym ostatnim przypadku ZUS przyzna emeryturę od dnia, od którego podjąłby wypłatę renty). Omawiane rozwiązanie dotyczy wyłącznie tych osób, które mają jakikolwiek okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Tylko bowiem takie osoby mogą być przeniesione z urzędu na emeryturę.
Należy podkreślić, że niezdolność do pracy może być orzeczona do dnia osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego jedynie wtedy, gdy wnioskodawca był przez ostatnie pięć lat uprawniony do renty na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a także przepisów obowiązujących przed wejściem w życie tej ustawy. Omawiana zasada nie dotyczy więc osób uprawnionych m.in. do rent z ubezpieczenia wypadkowego, rent z tytułu wypadku przy pracy lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach czy też rent socjalnych.
Bez wniosku kontynuacja wypłaty
W okresie od 1 stycznia 2013 r. do 30 września 2017 r. wiekiem emerytalnym, do którego organ orzeczniczy ZUS orzekał niezdolność do pracy w odniesieniu do wskazanej wyżej grupy osób, był wiek emerytalny odpowiednio podwyższony (ponad 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), w zależności od roku i kwartału urodzenia. Osoby, którym w okresie obowiązywania podwyższonego wieku emerytalnego ZUS przyznał rentę z tytułu niezdolności do pracy na okres do osiągnięcia tego wieku, i prawo to istniało nadal 1 października 2017 r., zachowały je również po 30 września 2017 r. Obniżenie wieku emerytalnego od 1 października 2017 r. do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn uprawnia ich do zgłoszenia wniosku o emeryturę z tytułu osiągnięcia tego wieku. Taki wniosek mogą zgłosić najpóźniej w miesiącu ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego. W razie przyznania na wniosek emerytury utracą prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie zmienionego od 1 grudnia 2017 r. przepisu art. 101a ustawy emerytalnej. Jeśli jednak te osoby nie zgłoszą wniosku o emeryturę do końca miesiąca, w którym ukończą podwyższony wiek emerytalny, zachowają prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy aż do osiągnięcia tego wieku.
PRZYKŁAD 1
Ubezpieczony może zdecydować
Pan Henryk urodził się 10 lutego 1953 r. Nie ma ustalonego prawa do emerytury. W sierpniu 2016 r. zgłosił wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy. Lekarz orzecznik ZUS stwierdził, że jest on częściowo niezdolny do pracy do dnia ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego obowiązującego do 30 września 2017 r., który dla mężczyzn urodzonych w I kwartale 1953 r. wynosił 66 lat i 9 miesięcy. W związku z tym renta została przyznana na okres do dnia osiągnięcia tego wieku, tj. do 10 listopada 2019 r. Mimo wejścia w życie ustawy obniżającej wiek emerytalny i ukończenia w lutym 2018 r. powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzn (65 lat), pan Henryk zachowa prawo do renty aż do czasu osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego (tj. do 10 listopada 2019 r.). Jednak w związku z tym, że obniżony wiek emerytalny (65 lat) ukończy już w lutym 2018 r., będzie mógł wcześniej zgłosić wniosek o emeryturę i uzyskać to świadczenie. Wtedy jednak utraci również wcześniej (bo od dnia przyznania emerytury z tytułu obniżonego wieku emerytalnego) prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Do wieku obniżonego
Przypomnijmy, że przepisami ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw od 1 października 2017 r. został obniżony powszechny wiek emerytalny.
Ustawa zmieniająca w związku z obniżeniem wieku emerytalnego do 60/65 lat wprowadziła również zmianę okresu, na który orzekana jest niezdolność do pracy osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich pięciu lat poprzedzających dzień badania lekarskiego.
Jeżeli osobie tej na dzień przeprowadzenia tego badania będzie brakowało mniej niż pięć lat do osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego (60 lat – kobieta i 65 lat – mężczyzna), niezdolność do pracy zostanie orzeczona na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Do tego dnia zostanie przyznana renta z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia.
Osoby, które prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy uzyskały po 30 września 2017 r., i w dniu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego będą pobierały tę rentę, od dnia ukończenia tego wieku zostaną przeniesione z urzędu na emeryturę. Jeżeli w dniu osiągnięcia tego wieku wypłata renty będzie wstrzymana – emerytura zostanie przyznana z urzędu od miesiąca, od którego byłaby podjęta wypłata renty.
PRZYKŁAD 2
Mniej niż pięć lat
Pan Marek (urodzony 15 września 1956 r.) 15 września 2017 r. ukończył 61 lat. Od 1 marca 2012 r. jest nieprzerwanie uprawniony do okresowej renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej do końca lutego 2018 r. W styczniu 2018 r. zamierza zgłosić wniosek o ustalenie prawa do renty na dalszy okres. Panu Markowi w dniu przeprowadzania badania lekarskiego będzie brakowało mniej niż pięć lat do osiągnięcia 65 lat. W związku z tym, jeśli zostanie stwierdzona u niego niezdolność do pracy, zostanie ona orzeczona do dnia osiągnięcia przez niego tego wieku, tj. do 15 września 2021 r. Do tego też dnia będzie mu przysługiwała renta z tytułu niezdolności do pracy.
PRZYKŁAD 3
Na przewidywalny okres choroby
Pan Witold 5 listopada 2017 r. ukończył 57 lat. Od listopada 2011 r. był uprawniony do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy przyznanej do 30 września 2017 r. W październiku 2017 r. zgłosił wniosek o ustalenie uprawnień do renty na dalszy okres. ZUS wyznaczył badanie na 6 listopada 2017 r. W wyniku tego badania ubezpieczony został uznany za częściowo niezdolnego do pracy. W związku jednak z tym, że w dniu badania lekarskiego panu Witoldowi brakowało więcej niż pięć lat do osiągnięcia wieku emerytalnego 65 lat, nie było możliwe orzeczenie tej niezdolności do ukończenia tego wieku. Niezdolność do pracy została więc orzeczona na okres przewidywanej niezdolności do pracy, który zgodnie z ustaleniem lekarza orzecznika ZUS wynosi pięć lat.
Ważne
Niezdolność do pracy może być orzeczona do dnia osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego jedynie wtedy, gdy wnioskodawca był przez ostatnie pięć lat uprawniony do renty na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a także przepisów obowiązujących przed wejściem w życie tej ustawy.
Dzisiaj kolejny tekst z cyklu dotyczącego obniżeniu wieku emerytalnego. Okazuje się, że zmiany, które weszły w życie 1 października 2017 r., nie tylko pozwalają przejść wcześniej na emeryturę, ale mają także wiele innych konsekwencji dla ubezpieczonych.
Dotychczas w cyklu ukazały się:
● „Wniosek kilka dni później, a emerytura wyższa” (DGP nr 198 z 12 października 2017 r.),
● „Emerytura z urzędu nie dla wszystkich w tym samym czasie” (DGP nr 208 z 26 października 2017 r.),
● „Niektóre panie z emeryturą kapitałową także po 65. roku życia” (DGP nr 212 z 2 listopada 2017 r.),
● „Kobiety wcześniej przeliczą swoją emeryturę z I filaru” (DGP nr 217 z 9 listopada 2017 r.),
● „Ciągle jeszcze można przejść na emeryturę częściową” (DGP nr 222 z 16 listopada 2017 r.),
● „Warto złożyć wniosek o przeliczenie już pobieranej emerytury” (DGP nr 232 z 30 listopada 2017 r.),
● „Do minimalnego świadczenia kobiecie wystarczy 20 lat stażu” (DGP nr 250 z 28 grudnia 2017 r.).
Podstawa prawna

Art. 24, art. 24a, art. 57–59 oraz art. 101a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.).

Art. 1 pkt 4–5 i art. 18–19 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 38 ze zm.).