Dodatek funkcyjny dla nauczycieli, jak wynika z analizy rozstrzygnięć wojewodów, w uchwałach organów prowadzących placówki oświatowe, często jest nieprawidłowo uregulowany. Na jakich zasadach i komu należy go przyznać i gdzie gminy najczęściej popełniają przy tym błędy.

rozwiń ›

Dodatek funkcyjny stanowi ekwiwalent za zwiększony nakład pracy, stopień utrudnienia pracy i zwiększony zakres odpowiedzialności z tytułu pełnionej funkcji. Jest on stałym składnikiem wynagrodzenia nauczyciela, któremu powierzono stanowisko lub funkcje (patrz: rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody wielkopolskiego z 14 listopada 2024 r., nr NP-III.4131.1.359.2024.6).

Dodatek funkcyjny, czyli ekwiwalent za zwiększony nakład pracy

Zgodnie z par. 5 rozporządzenia z 31 stycznia 2005 r. do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono:

  • stanowisko dyrektora lub wicedyrektora przedszkola, szkoły, placówki lub innej jednostki organizacyjnej, o której mowa w art. 1 ust. 1 Karty nauczyciela (podlegającej ustawie – Prawo oświatowe – red.), albo
  • inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły;
  • sprawowanie funkcji wychowawcy klasy,
  • doradcy metodycznego lub nauczyciela konsultanta,
  • mentora,
  • nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym.

Błąd 1: rozszerzenie katalogu uprawnionych do dodatku funkcyjnego dla nauczycieli

Stosunkowo częstym błędem wykrywanym przez organy nadzoru w regulaminach wynagradzania nauczycieli jest zmiana katalogu funkcji, które upoważniają do otrzymania dodatku funkcyjnego. W praktyce w uchwałach ustalających zasady wynagradzania nauczycieli organy stanowiące samorządu terytorialnego zwykle rozszerzają ten katalog. Tymczasem, jak podkreślił wojewoda świętokrzyski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 4 listopada 2024 r. (nr PNK.I.4130.198.2024), „sprzeczne z prawem jest dokonywanie zmian w przepisach ustawowych i regulowanie niektórych kwestii w sposób odmienny niż w przepisach powszechnie obowiązujących”. Odniósł się przy tym do regulaminu, w którym rada ustaliła odmienny od przewidzianego w rozporządzeniu z 31 stycznia 2005 r. katalog funkcji, których sprawowanie uprawnia do otrzymywania dodatku funkcyjnego.

Błąd 2: ustalenie niewłaściwych kryteriów przyznawania dodatku funkcyjnego dla nauczycieli

Wojewoda pomorski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 6 listopada 2024 r. (nr PN-II.4131.91.2024.AK) stwierdził, że wysokość dodatku funkcyjnego nie może być uzależniona od takich czynników jak wyniki w nauczaniu czy jakość pracy związanej z powierzonym stanowiskiem. W ocenie organu nadzoru „uzależnienie przyznania dodatku funkcyjnego od wyników pracy szkoły wykracza poza kompetencje przyznane radzie gminy przez ustawodawcę, co stanowi istotne naruszenie art. 30 ust. 6 pkt 1 KN”. Przypomniał przy tym, że dopuszczalne jest uzależnienie wysokości omawianego dodatku od wielkości szkoły, jej warunków organizacyjnych, liczby uczniów i oddziałów, gdyż elementy te mają bezpośredni wpływ na nakład pracy i zakres odpowiedzialności osoby, której powierzono stanowisko. „Szczegółowe warunki przyznawania dodatku funkcyjnego z tytułu powierzonego nauczycielowi stanowiska powinny być ściśle związane z istotą tego dodatku” – podkreślił wojewoda.

Błąd 3: brak przesłanek warunkujących wysokość dodatku funkcyjnego dla nauczycieli

Innym błędem, jaki organy nadzoru wytykają radom samorządu terytorialnego, jest pominięcie w regulaminach kryteriów, które wskazują warunki różnicowania stawek dodatku funkcyjnego dla nauczycieli. Regulamin, który określa jedynie przedział wysokości stawek, bez wskazywania konkretnych zasad ich ustalania, zakwestionował m.in. wojewoda warmińsko-mazurski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 4 listopada 2024 r. (nr PN.4131.330.2024). Według niego wysokość dodatku funkcyjnego wicedyrektora, mentora, opiekuna stażu oraz osoby na innym stanowisku przewidzianym w statucie została nieprawidłowo uzależniona od arbitralnej decyzji organu wykonawczego. Tymczasem, jak stwierdził wojewoda, „przekazanie zagadnień do regulacji w akcie prawa miejscowego ma na celu wyeliminować, względnie maksymalnie ograniczyć luz decyzyjny w powyższym zakresie”. Podkreślił on, że „osoba uprawniona do dodatku funkcyjnego powinna znać kryteria różnicowania stawki jego wysokości”.

Zbieżne stanowisko wyraził wojewoda śląski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 18 października 2024 r. (nr NPII.4131.1.814.2024). Zauważył on, że w uchwale w sprawie przyjęcia regulaminu wynagradzania nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowych prowadzonych przez powiat rada „ustaliła wysokość stawki dodatku funkcyjnego dla dyrektora zespołu szkół w formie przedziału kwotowego, tj. w wysokości 1600–4500 zł dla dyrektora zespołu szkół liczącego do 30 oddziałów oraz 2100–5500 zł dla dyrektora zespołu szkół liczącego od 31 oddziałów”. Zdaniem wojewody „określona wyłącznie widełkowo wysokość dodatku funkcyjnego nie spełnia ustawowego wymogu z art. 30 ust. 6 pkt 1 KN”, a tak przyjęty system wynagradzania nauczycieli (i przyznawania dodatków funkcyjnych) nie jest jasny. W rezultacie nie wiadomo, jaka jest dokładnie wysokość dodatku funkcyjnego i jakie są kryteria różnicowania w konkretnym przypadku jego wysokości.

Podobnie orzekł wojewoda lubelski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 4 stycznia 2024 r. (nr PN-II.4131.495.2023). W rozpatrywanej przez niego sprawie rada w regulaminie określiła wysokość dodatku funkcyjnego dla dyrektora i wicedyrektora zespołu placówek oświatowych oraz dla kierownika świetlicy i stołówki szkolnej w formie przedziałów kwotowych, ale regulamin nie zawierał postanowień, które wskazywały zasady różnicowania wysokości dodatku funkcyjnego w ustalonych przez radę przedziałach.

Wojewoda opolski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 16 lipca 2024 r. (nr PN.III.4131.1.39.2024) podkreślił, że „interpretując art. 30 ust. 6 pkt 1 KN, należy dojść do wniosku, że z regulaminu określającego wysokość oraz szczegółowe warunki przyznawania nauczycielom dodatków do wynagrodzenia zasadniczego musi wynikać wyraźnie wysokość tych dodatków, tak aby zarówno nauczyciel, jak i organ przyznający ten dodatek wiedzieli, jaka jest jego wysokość”. Według wojewody „forma określenia wysokości stawki dodatku zależy od organu uchwałodawczego i może to być wysokość kwotowa, procent od wynagrodzenia zasadniczego, przedział określający dodatek w wysokości od – do, czy też uzależnienie przyznania dodatku od konkretnych okoliczności związanych z uzyskaniem tego prawa. Uchwałodawca musi jednak określić kryteria przyznawania dodatku na tyle precyzyjnie, by stawka dodatku dla poszczególnych stanowisk była możliwa do ustalenia i czytelna dla uprawnionego”. Organ nadzoru stwierdził ponadto, że „wysokość dodatku funkcyjnego nie może być uzależniona od arbitralnej i nieuzasadnionej prawnie oceny organu prowadzącego szkołę, a powinna jedno znacznie wynikać z obowiązujących przepisów, w tym także uchwały jednostki samorządu terytorialnego w tym zakresie” (por. też rozstrzygnięcia nadzorcze wojewodów: lubelskiego z 1 sierpnia 2024 r., nr PN-II.4131.289.2024; warmińsko-mazurskiego z 26 kwietnia 2024 r., nr PN.4131.172.2024; lubuskiego z 24 kwietnia 2024 r., nr NK-I.4131.48.2024).

Błąd 4: przekazanie kompetencji do przyznawania dodatku funkcyjnego dla nauczycieli

Błędem popełnianym przez organ stanowiący samorządu terytorialnego jest także przekazanie włodarzowi lub dyrektorowi szkoły obowiązku w zakresie ustalenia stawki dodatku funkcyjnego dla konkretnych funkcji. Wojewoda śląski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 1 sierpnia 2024 r. (nr NPII.4131.1.700.2024) podkreślił, że przekazanie kompetencji w tym zakresie jest sprzeczne z prawem. Wyjaśnił on, że określenie wyłącznie maksymalnej miesięcznej wysokości tegoż dodatku, jak to uczyniła rada miasta, stanowi nieprawidłowe wykonanie delegacji ustawowej. „Rada przeniosła kompetencje do ustalenia wysokości tego dodatku – i to w sposób całkowicie uznaniowy, ograniczony tylko jego maksymalną wysokością – na organ wykonawczy gminy, tu: Burmistrza Wisły i dyrektorów szkół, co w sposób oczywisty stanowi przekroczenie kompetencji i naruszenie konstytucyjnej zasady legalizmu (art.7 Konstytucji RP)” – dodał wojewoda śląski.

Błąd 5: ustalenie momentu zmiany wysokości pensji nauczycieli

Bardzo często powtarzanym błędem w regulaminach wynagradzania jest ustalanie momentu zmiany wysokości pensji w związku z przyznaniem dodatku. Wojewoda wielkopolski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 28 października 2024 r. (nr NP-III.4131.1.333.2024.1) stwierdził, że „zakres upoważnienia przysługującego radzie nie obejmuje ustalania zasad odnoszących się do początkowego terminu zmiany wysokości wynagrodzenia w razie wystąpienia okoliczności uzasadniających taką zmianę, gdyż zasady te uregulował już ustawodawca”. Według wojewody art. 39 ust. 1 KN wyraźnie stanowi, że „zmiana wysokości wynagrodzenia w czasie trwania stosunku pracy w związku z uzyskaniem danego stopnia awansu zawodowego nauczyciela następuje z pierwszym dniem roku szkolnego następującego po roku szkolnym, w którym nauczyciel uzyskał dany stopień awansu. Zmiana wysokości wynagrodzenia z innych przyczyn następuje z pierwszym dniem najbliższego miesiąca kalendarzowego, jeżeli inne przyczyny nie nastąpiły od pierwszego dnia danego miesiąca kalendarzowego. Wobec precyzyjnego określenia w art. 39 ust. 1 KN momentu zmiany wynagrodzenia nauczyciela z innych przyczyn niż uzyskanie danego stopnia awansu zawodowego niedopuszczalnym jest normowanie tej kwestii przez radę w drodze aktu prawa miejscowego z równoczesnym modyfikowaniem normy ustawowej poprzez ustanowienie nieprzewidzianej przez ustawodawcę cezury czasowej, od której nauczyciel nabywa prawo do konkretnego składnika wynagrodzenia, w niniejszej sprawie – dodatku funkcyjnego” (por. rozstrzygnięcie nadzorcze wojewodów: wielkopolskiego z 16 października 2024 r., nr NP-III.4131.1.323.2024.7, łódzkiego z 2 czerwca 2024 r., nr PNIK-I.4131.403.2024; śląskiego z 30 kwietnia 2024 r., nr NPII.4131.1.323.2024;

Błąd 6: niewłaściwe określenie wysokości dodatku funkcyjnego dla nauczycieli

Wojewoda warmińsko-mazurski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 28 października 2024 r. (nr PN.4131.326.2024) zakwestionował postanowienie w regulaminie wynagradzania: „wicedyrektorom szkół i placówek dodatek funkcyjny przyznaje dyrektor szkoły w wysokości nie wyższej niż 70 proc. dodatku funkcyjnego dyrektora szkoły/placówki”. Wskazał on, że nie jest to prawidłowa forma określenia wysokość stawki dodatku funkcyjnego. Według wojewody nie określa ona bowiem minimalnej wysokości tego dodatku, a co za tym idzie – dopuszcza możliwość nieprzyznania tego dodatku.

Błąd 7: ustalenie okresów, za które nie przysługuje dodatek funkcyjny

W zakresie upoważnienia rady gminy do ustalania szczegółowych warunków przyznawania dodatku funkcyjnego nie mieści się decydowanie o tym, w jakich okresach przysługuje bądź nie przysługuje przedmiotowy dodatek – przypomniał wojewoda wielkopolski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 16 października 2024 r. (nr NP-III.4131.1.323.2024.7). Odniósł się on do zapisu regulaminu, w którym rada wskazała, od jakiego momentu i w jakim okresie nauczycielowi nie przysługuje dodatek – chodziło m.in. o okres przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia.

Na taki sam błąd w uchwale zwrócił również uwagę wojewoda zachodniopomorski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 23 kwietnia 2024 r. (nr P-1.4131.98.2024.AA). Zakwestionował on postanowienie regulaminu, zgodnie z którym „dodatek funkcyjny nie przysługuje w okresie nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy, a także w okresie urlopu dla poratowania zdrowia oraz od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nauczyciel zaprzestał pełnienia z innych powodów obowiązków, za które przysługuje ten dodatek, a jeżeli zaprzestanie pełnienia obowiązków nastąpiło od pierwszego dnia miesiąca – od tego dnia”. Wojewoda, odnosząc się do tego zapisu, przypomniał, że zawarta w art. 30 ust. 6 pkt 1 KN norma kompetencyjna upoważnia organ stanowiący samorządu terytorialnego do określenia w regulaminie wysokości stawek dodatków oraz do określenia szczegółowych warunków ich przyznawania. „Tymczasem kwestionowane postanowienie uchwały nie stanowi ani o wysokości dodatku, ani nie dotyczy szczegółowych warunków jego przyznawania. Nie można zatem uznać, że przepis ten mieści się w ramach upoważnienia ustawowego, uprawniającego do określania szczegółowych warunków przyznawania dodatków i nagród” – stwierdził organ. Dodatkowo zauważył, że zgodnie z art. 80 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej: k.p.) za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią.

Błąd 8: ograniczenie uprawnień przy zbiegu praw do dodatku funkcyjnego

Może się zdarzyć, że nauczyciel będzie sprawował dwie funkcje, które upoważniają go do otrzymania dodatków. Niektóre rady w takich sytuacjach ograniczają w regulaminie prawo do wypłaty dodatku tylko z jednego tytułu. Przykładowo: jedna z rad postanowiła, że „nauczycielowi przysługuje tylko jeden dodatek funkcyjny z tytułu pełnienia funkcji kierowniczych”. Tego typu postanowienie zostało jednak unieważnione przez wojewodę zachodniopomorskiego, a następnie utrzymane w mocy przez WSA w Szczecinie w wyroku z 29 sierpnia 2024 r. (sygn. akt II SA/Sz 419/24). W ocenie szczecińskiego WSA dodatek funkcyjny ma zrekompensować nauczycielowi dodatkowy nakład pracy, związany z wykonywaniem dodatkowych zadań i zajęć. „Nie ma zatem powodów, dla których osoba, która otrzymuje dodatek z tytułu pełnienia funkcji kierowniczej i podejmuje dodatkowe zadania niezwiązane z pełnieniem tej funkcji, zostałaby dodatku z tego tytułu pozbawiona” – stwierdził szczeciński WSA. Wyjaśnił, że „regulacje dotyczące dodatku funkcyjnego, przyjęte w rozporządzeniu (z 31 stycznia 2005 r. – red.) nie oznaczają faktycznego pozbawienia nauczyciela jednego z przysługujących mu dodatków, przeciwnie – nakazują uwzględnienie przy określaniu wysokości dodatku pełnienie różnych funkcji, z których każda wiąże się przecież z określonym, większym nakładem pracy”.

Błąd 9: ustalenie przyczyn utraty prawa do dodatku funkcyjnego

Jak wskazał wojewoda wielkopolski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 31 października 2024 r. (nr NP-III.4131.1.358.2024.5), rada gminy nie może wpisywać do regulaminu wynagradzania nauczycieli postanowień, które wskazują sytuacje utraty prawa do dodatku funkcyjnego. Przypomniał, że organ prowadzący określa jedynie wysokość stawek dodatków oraz szczegółowe warunki przyznawania tych dodatków. „W pojęciu «warunki przyznawania dodatków» w żaden sposób nie mieści się jednak uprawnienie do określania przez radę także jakichkolwiek warunków utraty tych dodatków bądź też nieprzyznawania tych dodatków” – podkreślił wojewoda.