Zwolnienia nauczycieli. Jakie kryteria może wziąć pod uwagę dyrektor szkoły?

Z powodu mniejszej liczby dzieci uczęszczających do szkoły zmuszeni byliśmy do dokonania zmian organizacyjnych. Z niektórymi nauczycielami rozwiązaliśmy stosunek pracy, niektórzy wnioskowali o przeniesienie w stan nieczynny. Jeden z nauczycieli objętych redukcją zarzucił dyrektorowi, że powinien zwolnić innego nauczyciela, bo ten ma nieco gorsze kwalifikacje od zwalnianego. Dyrektor, typując nauczycieli do zwolnienia, brał pod uwagę jednak różne kryteria, a kwalifikacje zawodowe były tylko jednym z nich. Czy dyrektor postąpił prawidłowo?

Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem może odbyć się tylko w określonych okolicznościach, co gwarantuje nauczycielom Karta Nauczyciela. Rozwiązanie stosunku pracy z powodu zmian organizacyjnych szkoły lub jej zamknięcia w całości lub w części przewidziano w art. 20 ust. 1 KN. Zgodnie z nim dyrektor szkoły w razie:

1) całkowitej likwidacji szkoły rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy;

2) częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia.

Żaden przepis jednak nie precyzuje, jakimi kryteriami powinien kierować dyrektor szkoły, typując nauczycieli, z którymi rozwiąże stosunek pracy. Z uwagi na brak przepisów w tym względzie wielokrotnie na ten temat musiały wypowiadać się sądy.

Warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2003 r., sygn. akt PK 104/03, w którym stwierdzono, że nieprzypadkowo ustawodawca nie ustalił natomiast kryteriów wyboru nauczyciela do zwolnienia z pracy. Celem takiego uregulowania jest pozostawienie dyrektorowi szkoły swobody w tym zakresie. Jak zauważył SN, najczęściej to właśnie dyrektor zna najlepiej potrzeby szkoły i dokonując rozważanego wyboru personalnego kieruje się dobrem placówki, którą kieruje i za której działalność wychowawczą i dydaktyczną odpowiada.

Nie oznacza to jednak, że nauczyciel, z którym rozwiązano stosunek pracy lub na jego wniosek przeniesiono go w stan nieczynny nie może tego kwestionować. Jak podkreślił SN w wyroku z 12 września 2000 r., sygn. akt I PKN 26/00, przy podejmowaniu decyzji o wyborze nauczyciela do przeniesienia w stan nieczynny pracodawca może się kierować własnymi, uzasadnionymi potrzebami. Wybór nauczyciela może być zakwestionowany przez sąd pracy, jeśli był dowolny lub dyskryminujący. SN podkreślił w tym wyroku, że ingerencja sądu nie powinna podważać uzasadnionych kompetencji dyrektora. Kwestionowanie przez sąd dokonanego przez szkołę (dyrektora) wyboru nauczyciela do rozwiązania z nim stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN nie może opierać się jedynie na uznaniu, że nauczyciel ten bardziej zasługuje na kontynuację zatrudnienia niż inny np. ze względu na wyższe kwalifikacje. Sąd zwrócił także uwagę na ogólnie przyjętą w orzecznictwie zasadę, zgodnie z którą nieznaczne różnice w kwalifikacjach i w wykonywaniu obowiązków pracowniczych zachodzące między poszczególnymi pracownikami z reguły nie dają podstawy do kwestionowania dokonanego przez pracodawcę wyboru danego pracownika do zwolnienia.

Także zatem w opisywanej sytuacji dyrektor miał prawo wziąć pod uwagę różne kryteria doboru pracowników do zwolnienia (także staż pracy, zaangażowanie w pracę, potrzeby szkoły itp.) i zwolnić nauczyciela, który ma formalnie wyższe kwalifikacje zawodowe. Nauczyciel, aby skutecznie zakwestionować decyzję dyrektora, musiałby wykazać, że dyrektor wybrał nauczycieli zupełnie dowolnie (bez uwzględnienia kryteriów) albo zastosował zakazane kryterium dyskryminujące.