Szkolnictwo zawodowe wraca do łask. Kolejny krok: branżowe centra umiejętności [PORADNIK]

Branżowe centra umiejętności są kolejnym etapem reformy szkolnictwa. Dzięki nim absolwenci mają wychodzić ze szkół zawodowych nie tylko z wiedzą teoretyczną, lecz także z umiejętnościami praktycznymi – w dodatku takimi, jakie są potrzebne pracodawcom.

Centra umiejętności: pomysł na zwiększenie efektywności szkolnictwa zawodowego

27 września weszła w życie ustawa z 30 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja). Wprowadziła ona do systemu oświaty nowy rodzaj placówek – branżowe centra umiejętności (BCU), a przy tym ustaliła:

• zasady powoływania ich do życia,
• sposób ich funkcjonowania, w tym finansowania,
• zasady zatrudniania w nich nauczycieli,
• zasady kształcenia, w tym przeprowadzania egzaminów.

Nowelizacja także przesądziła, że BCU będzie miało status placówki systemu oświaty na równi z innymi placówkami określonymi w art. 2 pkt 4 ustawy – Prawo oświatowe. W efekcie w polskim systemie oświaty będą funkcjonować trzy rodzaje placówek umożliwiających uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub zmianę kwalifikacji zawodowych, czyli:

• dotychczasowe placówki kształcenia ustawicznego i centra kształcenia zawodowego oraz
• nowo wprowadzone branżowe centra umiejętności.

Pierwsze centra już są tworzone, a to dzięki temu, że konkursy na utworzenie nowych jednostek oświatowych zaczęto ogłaszać już od ubiegłego roku (pieniądze na utworzenie i działalność pierwszych 120 centrów przewidziano w ramach Krajowego Planu Odbudowy). Plany zakładają, że w tym roku ma powstać 20 placówek, reszta – do końca 2024 r. [o tym szerzej piszemy w dalszej części].

Geneza: potrzeba doszlifowania reformy

Centra umiejętności są kolejnym etapem reformy szkolnictwa branżowego. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, zmiany wprowadzone na mocy ww. nowelizacji mają wzmocnić rozpoczętą kilka lat temu reformę kształcenia zawodowego i przyczynić się do rozwoju szkolnictwa branżowego w Polsce. Przypomnijmy: istotne zmiany do systemu szkolnictwa zostały wprowadzone już 1 września 2019 r. na mocy ustawy z 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2245; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1116). Wprowadzono wówczas modyfikacje w systemie kształcenia zawodowego, obejmujące szeroki pakiet rozwiązań, które w swoim założeniu miały sprzyjać kształtowaniu umiejętności zawodowych adekwatnych do zapotrzebowania na rynku pracy. Co jednak istotne, przesądzono wtedy, że tworzony w ramach reformy system szkolnictwa branżowego (utworzenie branżowych szkół I stopnia, branżowych szkół II stopnia, techników i szkół policealnych) powinien bazować przede wszystkim na współpracy z pracodawcami. Jak wskazano wówczas w uzasadnieniu do projektu ustawy, priorytetem stało się zaangażowanie firm na każdym etapie kształcenia zawodowego, począwszy od określania potrzeb w zakresie nowych zawodów i kwalifikacji, przez projektowanie i realizację kształcenia zawodowego przy ścisłym udziale pracodawców, wyposażanie lub doposażanie pracowni do kształcenia zawodowego, aż po weryfikację efektów uczenia się i zatrudnianie absolwentów szkół.

Dlatego większość wdrożonych wówczas rozwiązań stanowiły konkretne instrumenty, które miały wzmacniać powiązanie edukacji z rynkiem pracy, w tym m.in.:

• ogłaszanie przez MEiN corocznej prognozy zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego – stałe monitorowanie potrzeb na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (taką listę minister edukacji i nauki określił do tej pory już pięciokrotnie – ostatnia, ogłoszona w 2023 r., prognoza krajowa zawierała alfabetyczny wykaz 33 zawodów, dla których ze względu na znaczenie dla rozwoju państwa jest prognozowane szczególne zapotrzebowanie na rynku pracy);
• umożliwienie uczniom nabywania dodatkowych umiejętności zawodowych w trakcie nauki w szkole lub przygotowania do uzyskania kwalifikacji rynkowej;
• dostosowanie oferty szkół do potrzeb rynku pracy – obowiązek uzyskania opinii wojewódzkiej rady rynku pracy wydawanej na okres pięciu lat;
• zapewnienie uczniom przygotowania do nabycia dodatkowych uprawnień zawodowych;
• rozwój kształcenia w przedsiębiorstwach – staże uczniowskie zaliczane uczniom do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze, świadczenia pieniężne dla uczniów odbywających staże uczniowskie wliczane pracodawcom w koszty uzyskania przychodu;
• obowiązkowe cykliczne szkolenia branżowe w przedsiębiorstwach dla nauczycieli kształcenia zawodowego (nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych i praktycznej nauki zawodu);
• obowiązek współpracy szkół z pracodawcami – umowa lub porozumienie z pracodawcą jest warunkiem uruchomienia kształcenia w danym zawodzie; zaś obowiązkowy egzamin zawodowy ma na celu zwiększenie efektywności kształcenia zawodowego;
• obowiązkowe doradztwo zawodowe – przygotowanie do wyboru zawodu i kierunku dalszego kształcenia od przedszkola do szkół ponadpodstawowych;
• monitorowanie karier absolwentów szkół ponadpodstawowych;
• zmiana modelu finansowania kształcenia zawodowego – zróżnicowanie kwoty części oświatowej subwencji ogólnej na ucznia w zależności od kosztochłonności kształcenia oraz zapotrzebowania na zawody;
• preferencje podatkowe dla pracodawców przekazujących darowizny szkołom prowadzącym kształcenie zawodowe.

Ramka 1

Z czasem jednak uznano, że to za mało – że konieczne jest „tworzenie przestrzeni dla ściślejszej współpracy szkół, placówek i uczelni z pracodawcami oraz dla transferu wiedzy i technologii do instytucji edukacyjnych”. Przede wszystkim chodzi tutaj o pogłębienie współpracy z pracodawcami – tak aby nowe szkolnictwo branżowe jak najbardziej odpowiadało właśnie ich oczekiwaniom i rzeczywiście przygotowywało specjalistów, na których jest zapotrzebowanie. Inaczej mówiąc: aby młody człowiek wychodził ze szkoły z konkretnym fachem w ręku i to właśnie w ramach szkolnej nauki zdobywał cenne umiejętności w taki sposób, aby jak najbardziej odpowiadały one potrzebom pracodawców. Jak czytamy w uzasadnieniu do nowelizacji ustawy z 30 sierpnia 2023 r.: „Wprowadzenie stałego współdziałania szkół prowadzących kształcenie zawodowe, uczelni oraz pracodawców pozwoliłoby na bieżąco monitorować potrzeby i oczekiwania poszczególnych branż zawodowych i odpowiednio kierunkować kształcenie potencjalnych pracowników, upowszechniać uczenie się w miejscu pracy oraz zwiększać możliwości podnoszenia i uzupełniania kwalifikacji lub szybkiego przekwalifikowania się”.

Utworzenie branżowych centrów umiejętności (BCU), angażujących poszczególne branże w rozwój umiejętności oraz wspierających współpracę między kształceniem zawodowym a biznesem (w tym na poziomie szkolnictwa wyższego) ma – w myśl uzasadnienia – wzmocnić i skonsolidować działania na rzecz rozwoju umiejętności i kwalifikacji w trzech obszarach: kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego i uczenia się przez całe życie. Zatem w praktyce centra branżowe mogą po prostu powstawać w odpowiedzi na zapotrzebowanie danego pracodawcy. Wręcz mogą oni aktywnie uczestniczyć w ich powołaniu, a nawet sami je tworzyć – przykładowo: przedsiębiorca produkujący obuwie, urządzenia mechaniczne może utworzyć takie centrum, by dzięki niemu wykształcić pracowników posiadających pożądane umiejętności.

Kto i na jakich zasadach będzie mógł utworzyć BCU

Branżowe centrum umiejętności mogą tworzyć m.in. jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorcy, organizacje branżowe właściwe dla danej dziedziny zawodowej. Celem jest powołanie nowego rodzaju placówek oświatowych.

Jak już wskazano wcześniej, od 27 września 2023 r. BCU posiadają status placówki systemu oświaty na równi z innymi placówkami określonymi w art. 2 pkt 4 ustawy – Prawo oświatowe. Oznacza to, że większość regulacji ujętych w tym przepisie będzie miało zastosowanie również do BCU. Są to regulacje dotyczące m.in.:

• zatrudniania nauczycieli,
• zatrudniania specjalistów niebędących nauczycielami,
• powołania dyrektora BCU czy
• kwalifikacji osób zatrudnionych w BCU.

Nowe instytucje edukacyjne staną się nowym rodzajem publicznej lub niepublicznej placówki umożliwiającej:

• uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub zmianę kwalifikacji zawodowych, a także wspierającej współpracę szkół, placówek i uczelni z pracodawcami,
• zwiększanie transferu wiedzy i nowych technologii do szkół, placówek i uczelni, w tym upowszechnianie transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz wspieranie szkół, placówek i uczelni w realizacji doradztwa zawodowego, w zakresie jednej z dziedzin zawodowych.

Dziedziny zawodowe oraz zawody przyporządkowane do tych dziedzin zostaną ustalone przez MEiN w drodze obwieszczenia.

Wyłanianie w drodze konkursów

Zgodnie z art. 8a ustawy – Prawo oświatowe resort oświaty, nie rzadziej niż raz na pięć lat, będzie ogłaszał konkurs dla organów prowadzących publiczne i niepubliczne BCU. Celem tego konkursu będzie wyłonienie organizatorów branżowych centrów umiejętności, które wejdą w skład ogólnopolskiej sieci branżowych centrów umiejętności. Finalnie lista placówek ogólnopolskiej sieci BCU ma być ogłaszana w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Ustalenie organu prowadzącego

Organem prowadzącym BCU może być jednostka samorządu terytorialnego (np. powiat lub gmina), osoba fizyczna lub osoba prawna niebędąca jednostką samorządu terytorialnego, w tym organizacja branżowa właściwa dla danej dziedziny zawodowej, w zakresie której BCU będzie funkcjonowało i prowadziło swoją działalność. Przy czym zgodnie z definicją zawartą w art. 4 pkt 30b ustawy – Prawo oświatowe pod określeniem „Organizacja branżowa właściwa dla danej dziedziny zawodowej” należy rozumieć organizację o ogólnokrajowym zasięgu działania prowadzącą działalność statutową w zakresie jednej z dziedzin zawodowych i działającą odpowiednio na podstawie:

• ustawy o organizacjach pracodawców,
• ustawy o izbach gospodarczych,
• ustawy o rzemiośle lub
• ustawy – Prawo o stowarzyszeniach lub
• ustaw regulujących funkcjonowanie samorządów zawodowych.

Kto może założyć

Zgodnie z art. 8 ust. 3a ustawy – Prawo oświatowe publiczne BCU mogą być zakładane i prowadzone przez:

1) jednostkę samorządu terytorialnego, do której zadań własnych należy zakładanie i prowadzenie szkół ponadpodstawowych oraz publicznych placówek, o których mowa w art. 2 ust. 3–8 ustawy – Prawo oświatowe, tj. powiat;

2) inne jednostki samorządu terytorialnego niż powiat po zawarciu stosownego porozumienia z powiatem (czyli np. gminę);

3) osobę fizyczną lub osobę prawną niebędącą jednostką samorządu terytorialnego, w tym również organizację branżową właściwą dla danej dziedziny zawodowej, w zakresie której BCU będzie funkcjonowało i prowadziło swoją działalność, na podstawie zezwolenia powiatu jako właściwej jednostki samorządu terytorialnego, do której zadań własnych będzie należało zakładanie i prowadzenie BCU;

4) ministra właściwego dla zawodu szkolnictwa branżowego (chodzi tu o ministrów właściwych do spraw: rolnictwa, środowiska, gospodarki morskiej, żeglugi śródlądowej, rybołówstwa, wewnętrznych, zdrowia, a także ministrów właściwych do spraw zawodów określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego, niewymienionych w art. 8 ust. 4–14 ustawy – Prawo oświatowe – w dziedzinach zawodowych, do których przyporządkowano co najmniej jeden zawód, dla którego zgodnie z klasyfikacją zawodów szkolnictwa branżowego ci ministrowi są właściwi) – przy czym prowadzenie publicznych BCU zakładanych i prowadzonych przez tych ministrów będzie mogło być przekazywane w drodze porozumienia zawieranego między właściwym ministrem a jednostką samorządu terytorialnego, na tych samych zasadach, które dotyczą publicznych szkół i placówek zakładanych i prowadzonych przez tych ministrów.

Z kolei niepubliczne BCU może założyć osoba fizyczna albo osoba prawna niebędąca jednostką samorządu terytorialnego, w tym organizacja branżowa właściwa dla danej dziedziny zawodowej, w zakresie której BCU będzie funkcjonowało i prowadziło swoją działalność.

• Czy gmina może założyć BCU?

Tak. BCU będzie nową publiczną lub niepubliczną placówką systemu oświaty umożliwiającą uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub zmianę kwalifikacji zawodowych. Organem prowadzącym publiczne BCU będzie mogła być m.in. jednostka samorządu terytorialnego, do której zadań należy zakładanie i prowadzenie publicznych szkół ponadpodstawowych oraz publicznych centrów kształcenia zawodowego. Wynika to z art. 8 ust. 3a ustawy – Prawo oświatowe.

Najpierw porozumienie

Założenie i prowadzenie zarówno publicznego, jak i niepublicznego BCU jest możliwe – jak wynika z art. 8 ust. 3a prawa oświatowego – po nawiązaniu porozumienia między jego organem prowadzącym a organizacją branżową właściwą dla danej dziedziny zawodowej, w zakresie której BCU będzie funkcjonowało i prowadziło swoją działalność (porozumienie będzie miało więc charakter administracyjny). Zawarcie tego porozumienia ma na celu objęcie branżowego centrum umiejętności wsparciem merytorycznym, kadrowym oraz organizacyjnym przez organizację branżową w zakresie działalności prowadzonych przez branżowe centrum umiejętności. ramka 2 Zadanie związane z zawarciem porozumienia spoczywa odpowiednio na: wójcie (burmistrzu, prezydencie miasta), staroście, marszałku województwa. Natomiast kompetencje powiatu do zawarcia porozumienia będzie wykonywał starosta.

Ramka 2

Warunek zawarcia porozumienia nie będzie jednak dotyczył przypadku, gdy organem prowadzącym publiczne lub niepubliczne BCU będzie organizacja branżowa właściwa dla danej dziedziny zawodowej, w której zakresie BCU będzie funkcjonowało i prowadziło swoją działalność (art. 8 ust. 3d prawa oświatowego).

Akt założycielski

Na podstawie art. 88 ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe każdą szkołę lub placówkę publiczną zakłada się na podstawie aktu założycielskiego, który określa odpowiednio jej typ lub rodzaj, nazwę i siedzibę. W przypadku publicznego BCU akt założycielski ma ponadto określać:

1) wskazanie ogólnopolskiej organizacji branżowej właściwej dla danej dziedziny zawodowej, która jest organem zakładającym to centrum lub z którą organ zakładający to centrum zawarł porozumienie;

2) filie podporządkowane organizacyjnie branżowemu centrum umiejętności oraz

3) nazwę dziedziny zawodowej, w zakresie której będzie funkcjonowało BCU.

Wniosek o zezwolenie, treść zezwolenia i jego cofanie

Na podstawie art. 88 ust. 4 ustawy – Prawo oświatowe założenie szkoły lub placówki publicznej przez osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego lub osobę fizyczną wymaga:

1) zezwolenia właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego, której zadaniem jest prowadzenie szkół lub placówek publicznych odpowiednio danego typu lub rodzaju, wydanego po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty;

2) w przypadku szkół artystycznych:

a) realizujących wyłącznie kształcenie artystyczne – zezwolenia ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,

b) realizujących także kształcenie ogólne – zezwolenia ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego wydanego po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty.

W związku z nowelizacją ustawy – Prawo oświatowe z 30 sierpnia 2023 r. wprowadzono również zmiany w rozporządzeniu ministra edukacji i nauki z 18 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i warunków udzielania i cofania zezwolenia na założenie przez osobę prawną lub osobę fizyczną szkoły lub placówki publicznej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1591; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 2068). Zgodnie ze znowelizowanym aktem wykonawczym wniosek o udzielenie zezwolenia na założenie publicznego BCU będzie musiał, podobnie jak w przypadku innych publicznych placówek i centrów prowadzących kształcenie zawodowe, zwierać m.in. wskazanie, czy BCU będzie posiadać filię lub filie organizacyjnie podporządkowane temu BCU. Wniosek o udzielenie zezwolenia na założenie branżowego centrum umiejętności trzeba złożyć z:


• projektem aktu założycielskiego i statutu,
• kopią porozumienia poświadczoną za zgodność z oryginałem,
• danymi niezbędnymi do wpisania jednostki do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej,
• pisemnym oświadczeniem wskazującym osobę fizyczną lub osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego (w przypadku osoby fizycznej składającej wniosek o udzielenie zezwolenia), która przejmie prowadzenie szkoły lub placówki w przypadku zgonu osoby składającej wniosek. Oświadczenie takie będzie musiało zawierać zgodę osoby fizycznej albo osoby prawnej, która ma przejąć prowadzenie szkoły lub placówki – obligatoryjnie.

Wniosek ten co do zasady będzie się składać nie później niż do 30 września roku poprzedzającego rok, w którym ma nastąpić uruchomienie placówki. Termin ten może zostać jednak przedłużony za zgodą odpowiednio organu jednostki samorządu terytorialnego albo ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Wyjątkowo w latach 2023 i 2024 wniosek o udzielenie zezwolenia dotyczący założenia BCU przez osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego lub osoby fizyczne będzie mógł być złożony w innym terminie – nie później niż na 30 dni przed planowanym terminem założenia BCU.

Ramka 3

Warunek udzielenia zezwolenia

Zezwolenie na założenie BCU jest udzielane, jeżeli:

1) statut lub inny dokument stanowiący podstawę funkcjonowania osoby prawnej będącej założycielem przewiduje prowadzenie przez nią działalności oświatowej;

2) projekt aktu założycielskiego i projekt statutu jednostki są zgodne z przepisami ustawy i aktów prawnych wydanych na jej podstawie;

3) warunki lokalowe jednostki w pomoce dydaktyczne i sprzęt zapewniają realizację statutowych zadań szkoły lub placówki publicznej, w tym bezpieczne i higieniczne warunki nauki, wychowania i opieki;

4) nauczyciele posiadają kwalifikacje wymagane do zatrudnienia w szkole lub placówce publicznej danego typu lub rodzaju;

5) utworzenie szkoły w miejscowości wskazanej przez założyciela będzie sprzyjać poprawie warunków kształcenia, a także korzystnie uzupełniać sieć szkół publicznych w tej miejscowości (odpowiednio: gminie, powiecie, województwie lub regionie).

Zezwolenie na założenie BCU będzie udzielane więc na podstawie przesłanek określonych dla innych placówek i centrów, przy czym w przypadku BCU udzielenie zezwolenia będzie dodatkowo zależne od tego, czy:

1) dziedzina zawodowa, w zakresie której BCU będzie funkcjonowało, jest zgodna z dziedziną zawodową określoną w przepisach wydanych na podstawie art. 46c ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe (aktualnie dysponujemy projektem rozporządzenia, nie zostało opublikowane);

2) organizacja branżowa, która jest organem zakładającym BCU lub z którą organ zakładający BCU zawarł porozumienie, jest właściwa dla dziedziny zawodowej, w zakresie której będzie funkcjonowało BCU.

Zezwolenie na założenie BCU jest udzielane po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty, o co występuje organ jednostki samorządu terytorialnego właściwej do udzielenia zezwolenia na założenie szkoły lub placówki publicznej.

Co w treści

Zezwolenie na założenie BCU m.in. będzie:

• wskazywało, czy BCU będzie posiadać filię lub filie organizacyjnie podporządkowane temu BCU;
• określało nazwę dziedziny zawodowej, w zakresie której będzie funkcjonowało BCU;
• wskazywało organizację branżową właściwą dla danej dziedziny zawodowej, która jest organem zakładającym BCU lub z którą organ zakładający BCU zawarł porozumienie.

Możliwość cofania zezwoleń

Zgodnie ze regulacjami nowelizacji zezwolenie na założenie BCU może być cofane za zasadach określonych dla innych placówek i centrów oświatowych. Ponadto cofnięcie zezwolenia będzie następowało obligatoryjnie w przypadkach:

• usunięcia dziedziny zawodowej, w zakresie której BCU funkcjonowało, z wykazu dziedzin zawodowych, o którym mowa w art. 46 c ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe;
• prowadzenia przez BCU działalności w dziedzinie zawodowej innej niż określona w zezwoleniu.

Ponadto zezwolenie na założenie BCU będzie mogło być fakultatywnie cofnięte w przypadkach określonych dla innych placówek i centrów, a także w przypadku wykreślenia z właściwego rejestru lub ewidencji organizacji branżowej, z którą organ prowadzący BCU zawarł porozumienie, albo gdy organizacja branżowa, która jest organem prowadzącym BCU lub z którą organ prowadzący BCU zawarł porozumienie, zaprzestanie prowadzić działalność w dziedzinie zawodowej określonej w zezwoleniu.

Statut

Po podpisaniu aktu założycielskiego organ prowadzący powinien nadać BCU pierwszy statut. Następnie zarówno akt założycielski, jak i statut placówki należy przesłać właściwemu kuratorowi oświaty oraz innym organom właściwym do sprawowania nadzoru pedagogicznego nad szkołą lub placówką. W Dzienniku Ustaw ukazało się już rozporządzenie ministra edukacji i nauki z 28 września 2023 r. w sprawie ramowych statutów: publicznej placówki kształcenia ustawicznego, publicznego centrum kształcenia zawodowego i publicznego branżowego centrum umiejętności (Dz.U. poz. 2066; dalej rozporządzenie w sprawie ramowych statutów). Ponieważ BCU będą miały status placówki systemu oświaty na równi z innymi placówkami, to większość regulacji dotyczących placówek kształcenia ustawicznego i centrów kształcenia zawodowego będzie miała zastosowanie także do BCU. Dlatego też we w ramowym wzorcu statutu publicznego BCU (opublikowanym w załączniku nr 3 ww. rozporządzenia) w dużej mierze powtórzono regulacje przewidziane w ramowym statucie publicznej placówki kształcenia ustawicznego i ramowym statucie publicznego centrum kształcenia zawodowego (załącznik nr 1 i 2 do rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 14 lutego 2019 r. w sprawie ramowych statutów: publicznej placówki kształcenia ustawicznego oraz publicznego centrum kształcenia zawodowego; Dz.U. z 2019 r. poz. 320). Są jednak również regulacje szczególne, które pewne kwestie regulują odmiennie. I tak zgodnie z nimi:

1. nazwa BCU będzie zawierała dodatkowo nazwę dziedziny zawodowej określonej w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 46c ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe, w zakresie której BCU będzie prowadziło działalność;

2. statut publicznego BCU będzie określał wskazanie organizacji branżowej właściwej dla danej dziedziny zawodowej, z którą organ prowadzący BCU zawarł porozumienie – jeżeli organem prowadzącym nie będzie organizacja branżowa, o której mowa w art. 8 ust. 3d ustawy – Prawo oświatowe;

3. cele i zadania wynikające z przepisów prawa oraz sposób wykonywania tych zadań będą określane w statucie BCU, z uwzględnieniem w szczególności:

a) sposobu i formy wspierania działalności BCU przez organizację branżową właściwą dla dziedziny zawodowej, w zakresie której BCU będzie prowadziło działalność – jeżeli organem prowadzącym BCU nie będzie organizacja branżowa,

b) działań integrujących szkoły prowadzące kształcenie zawodowe, placówki kształcenia ustawicznego, centra kształcenia zawodowego, uczelnie, a także podmioty, które prowadzą działalność w zakresie dziedziny zawodowej spójnej z dziedziną zawodową, w zakresie której BCU będzie prowadziło działalność.

Podstawowe zasady bieżącej działalności BCU

Nowelizacja reguluje również zasady funkcjonowania branżowych centrów umiejętności. Ten nowy rodzaj publicznej lub niepublicznej placówki ma prowadzić działalność edukacyjno-szkoleniową wspierającą współpracę szkół, placówek i uczelni z pracodawcami.

To, czym będą się zajmować BCU, wiadomo ogólnie już z samej ich definicji, zawartej w art. 4 pkt 30a ustawy – Prawo oświatowe. Z przepisu tego wynika, że ma być to placówka kształcenia, szkolenia i egzaminowania o zasięgu ogólnokrajowym, ukierunkowana branżowo w zakresie jednej z dziedzin zawodowych wskazanych w rozporządzeniu wykonawczym, prowadząca działalność:

• edukacyjno-szkoleniową;
• wspierającą współpracę szkół, placówek i uczelni z pracodawcami;
• innowacyjno-rozwojową upowszechniającą wiedzę i nowe technologie oraz transformację ekologiczną i cyfrową;
• wspierającą realizację doradztwa zawodowego dla uczniów i aktywizację zawodową studentów, doktorantów i absolwentów studiów, skierowaną w szczególności do uczniów, studentów, doktorantów, nauczycieli, nauczycieli akademickich oraz pracowników, w zakresie tej dziedziny zawodowej.

Ponadto BCU będzie mogło prowadzić kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych, takich jak np.:

• turnusy dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników
• branżowe szkolenia zawodowe (przeznaczone wyłącznie do prowadzenia przez BCU) oraz
• inne kursy umożliwiające uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub zmianę kwalifikacji zawodowych.

Szczegóły w rozporządzeniu

Szczegółowe zadania BCU, wpisujące się w rodzaje działalności tej placówki, w tym dotyczące wsparcia realizacji doradztwa zawodowego dla uczniów, oraz warunki, organizację i tryb prowadzenia kształcenia i szkolenia w BCU, a także wymogi, jakie powinien spełniać program nauczania, zostaną określone w przepisach wydanych na podstawie zmienionego art. 117 ust. 5 ustawy – Prawo oświatowe. W chwili zamykania tego numeru Poradnika projekt rozporządzenia ministra edukacji i nauki w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych znajdował się nadal w procesie legislacyjnym (numer z wykazu: 225; dalej: projekt rozporządzenia w sprawie kształcenia ustawicznego).

Z dokumentu tego wynika, że ponieważ dotychczasowe regulacje w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych (dotyczące placówek kształcenia ustawicznego, centrów kształcenia zawodowego oraz prowadzenia kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych) pozostają co do zasady bez zmian, to większość dotyczących je regulacji będzie również dotyczyło BCU. Przy czym i tutaj przewidziano rozwiązania szczególne. I tak w stosunku do obecnie obowiązującego rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 19 marca 2019 r. w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1692) przewidziano modyfikacje polegające na określeniu:

• zadań obligatoryjnych i zadań fakultatywnych BCU;
• minimalnej liczby godzin kształcenia na branżowym szkoleniu zawodowym – w formie pozaszkolnej kształcenia ustawicznego zastrzeżonej do prowadzenia wyłącznie przez BCU;
• formy zaliczenia branżowego szkolenia zawodowego;
• wzoru branżowego certyfikatu umiejętności, który otrzyma osoba, która zda egzamin po ukończeniu branżowego szkolenia zawodowego.

Katalog obligatoryjnych zadań publicznego BCU obejmuje:

• integrowanie szkół prowadzących kształcenie zawodowe, placówek kształcenia ustawicznego, centrów kształcenia zawodowego, uczelni oraz podmiotów, które prowadzą działalność w zakresie jednej z dziedzin zawodowych określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 46c ustawy – Prawo oświatowe, w zakresie której BCU jest ukierunkowane branżowo;
• prowadzenie działalności wspierającej współpracę szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych, placówek i uczelni z pracodawcami;
• prowadzenie branżowych szkoleń zawodowych dla uczniów, studentów, doktorantów, nauczycieli akademickich i innych osób dorosłych, w tym pracowników oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu;
• prowadzenie turnusów dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników;
• prowadzenie szkoleń branżowych, o których mowa w art. 3 pkt 7 ustawy – Karta Nauczyciela;
• prowadzenie kursów przygotowujących do uzyskania kwalifikacji sektorowej, o której mowa w art. 2 pkt 11b ustawy o zintegrowanym systemie kwalifikacji;
• pozyskiwanie od pracodawców – za pośrednictwem organizacji branżowej właściwej dla danej dziedziny zawodowej – informacji dotyczących zapotrzebowania na zawody, kwalifikacje i umiejętności w danej dziedzinie zawodowej oraz przekazywanie ich do 31 sierpnia każdego roku Instytutowi Badań Edukacyjnych w Warszawie do wykorzystania przy opracowywaniu danych, na podstawie których jest ustalana coroczna prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na wojewódzkim i krajowym rynku pracy;
• prowadzenie działalności innowacyjno-rozwojowej upowszechniającej wiedzę i nowe technologie oraz transformację ekologiczną i cyfrową w zakresie danej dziedziny;
• prowadzenie działalności wspierającej realizację doradztwa zawodowego dla uczniów i aktywizację zawodową studentów, doktorantów i absolwentów studiów;
• przeprowadzanie egzaminów zawodowych z zakresu danej kwalifikacji wyodrębnionej w zawodzie szkolnictwa branżowego przyporządkowanego do danej dziedziny zawodowej.

Ponadto BCU (podobnie zresztą jak placówki kształcenia ustawicznego i centra kształcenia zawodowego) będą współpracowały z pracodawcami, urzędami pracy i podmiotami prowadzącymi kształcenie ustawiczne w zakresie zadań statutowych. Będą one też zobowiązane do współpracy ze szkołami podstawowymi i ponadpodstawowymi, a także z uczelniami i pracodawcami, w tym w zakresie udostępniania infrastruktury dydaktyczno-lokalowej na cele edukacyjno-szkoleniowe.

BCU będzie mogło również:

• prowadzić kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych w zakresie innym niż obejmującym przygotowanie do uzyskania kwalifikacji sektorowej;
• realizować zadania z zakresu praktycznej nauki zawodu, wynikające z programu nauczania danego zawodu, polegające w szczególności na prowadzeniu:

a) zajęć praktycznych dla uczniów szkół prowadzących kształcenie zawodowe, w zakresie całego lub części programu nauczania danego zawodu,

b) zajęć uzupełniających dla młodocianych pracowników;

• prowadzić dokształcanie teoretyczne młodocianych pracowników zatrudnionych u pracodawców w celu nauki zawodu i uczęszczających do branżowych szkół I stopnia – w zakresie kształcenia zawodowego teoretycznego, w przypadku gdy branżowa szkoła I stopnia nie ma możliwości zrealizowania tego kształcenia;
• prowadzić współpracę międzynarodową w zakresie realizowanych zadań.

Wymogi lokalowe i organizacyjne

Zgodnie z projektem BCU będzie musiało zapewnić:

• odpowiednie pomieszczenia wyposażone w sprzęt i pomoce dydaktyczne umożliwiające prawidłową realizację kształcenia;
• bezpieczne i higieniczne warunki pracy i nauki;
• warunki organizacyjne i techniczne umożliwiające udział w kształceniu osobom niepełnosprawnym;
• nadzór służący podnoszeniu jakości prowadzonego kształcenia.

Kadra dydaktyczna BCU musi posiadać kwalifikacje zawodowe odpowiednie do rodzaju prowadzonego kształcenia.

BCU będzie także musiało prowadzić dokumentację dla branżowego szkolenia zawodowego przewidzianą do prowadzenia dla każdej innej formy kształcenia ustawicznego, a także sporządzać na każdy rok szkolny plan kształcenia.

Ważne dodatkowe zadanie: szkolenia zawodowe

Co szczególnie istotne, BCU jako jedyna placówka systemu oświaty może prowadzić branżowe szkolenia zawodowe, które są nowym rodzajem formy pozaszkolnej. Jest to specjalistyczne szkolenie, którego łączny wymiar w odniesieniu do uczniów wynosi co najmniej 15 godzin. W przypadku osób dorosłych (studentów, doktorantów, nauczycieli akademickich i innych osób dorosłych, w tym pracowników oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu) zakłada się, że wymiar ten będzie wynosił co najmniej 30 godzin. Branżowe szkolenie zawodowe, podobnie jak m.in. turnusy dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników, nie mogą być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Z kolei program nauczania branżowego szkolenia zawodowego powinien uwzględniać wiedzę lub umiejętności zawodowe w zakresie jednej z dziedzin zawodowych określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 46c ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe, przydatne do wykonywania zawodu, w tym kształtujące umiejętności cyfrowe i umiejętności związane z transformacją ekologiczną.

Tworzenie internatów

W ramowym statucie publicznego BCU, analogicznie jak w przypadku ramowego statutu publicznego centrum kształcenia zawodowego, przewidziano też możliwość zorganizowania internatu funkcjonującego w strukturze organizacyjnej BCU. Internat będzie mógł być zorganizowany dla:

• uczniów branżowej szkoły I stopnia niebędących młodocianymi pracownikami i uczniów technikum, odbywających praktyczną naukę zawodu poza szkołą oraz miejscem stałego zamieszkania,
• młodocianych pracowników dokształcających się poza miejscem stałego zamieszkania.

Natomiast odmiennie od ramowego statutu publicznego centrum kształcenia zawodowego, w ramowym statucie publicznego BCU przewiduje się możliwość zorganizowania internatu również dla uczniów branżowej szkoły I stopnia niebędących młodocianymi pracownikami i uczniów technikum, uczestniczących w branżowym szkoleniu zawodowym poza miejscem stałego zamieszkania. Przy czym branżowe szkolenie zawodowe zostało zdefiniowane w art. 4 pkt 35d ustawy – Prawo oświatowe jako specjalistyczne szkolenie, którego łączny wymiar w odniesieniu do uczniów wynosi co najmniej 15 godzin i którego program nauczania uwzględnia wiedzę lub umiejętności zawodowe w zakresie jednej z dziedzin zawodowych określonych w przepisach rozporządzenia MEiN z 27 września 2023 r. w sprawie wykazu dziedzin zawodowych wraz z przyporządkowanymi do nich zawodami określonymi w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2023 r. poz. 2059), przydatne do wykonywania zawodu, w tym kształtujące umiejętności cyfrowe i umiejętności związane z transformacją ekologiczną.

Rozporządzenie w sprawie ramowych statutów przewiduje ponadto możliwość zorganizowania miejsc noclegowych dla nauczycieli biorących udział w szkoleniach branżowych, które BCU będzie prowadziło na zasadach określonych w ustawie – Karta Nauczyciela.

Egzaminy

Branżowe szkolenie zawodowe będzie kończyło się zaliczeniem w formie egzaminu przeprowadzanego w tradycyjnej formie bezpośredniej (bez możliwości przeprowadzania go z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość) przez komisję, w której skład wejdą:

1) dyrektor BCU lub wyznaczona przez niego osoba;

2) osoba lub osoby prowadzące zajęcia na danym branżowym szkoleniu zawodowym;

3) przedstawiciel organizacji branżowej właściwej dla danej dziedziny zawodowej.

Certyfikat umiejętności

Osoba, która zda egzamin, otrzyma branżowy certyfikat umiejętności, którego wzór zostanie określony w załączniku do wspomnianego projektowanego rozporządzenia w sprawie kształcenia ustawicznego. Certyfikat ten będzie zwalniał osobę podejmującą kształcenie na kwalifikacyjnym kursie zawodowym z zajęć dotyczących odpowiednio treści kształcenia lub efektów kształcenia zrealizowanych na branżowym szkoleniu zawodowym, jeżeli sposób organizacji kształcenia na kwalifikacyjnym kursie zawodowym umożliwi takie zwolnienie. Ponadto w stosunku do przepisów obecnie obowiązującego rozporządzenia przewidziano inne zmiany. I tak w projekcie:

1) wprowadzono regulacje dopuszczające zwolnienie z odpowiednich zajęć na kwalifikacyjnym kursie zawodowym:

a) osoby posiadającej prawo jazdy odpowiedniej kategorii i podejmującej kształcenie na kwalifikacyjnym kursie zawodowym, którego program przewiduje przygotowanie do kierowania pojazdem silnikowym (zwolnienie z zajęć przygotowujących do kierowania pojazdem silnikowym);

b) osoby niewidomej albo słabowidzącej podejmującej kształcenie na kwalifikacyjnym kursie zawodowym, którego program przewiduje naukę języka migowego (zwolnienie z zajęć języka migowego);

2) określono minimalną liczbę godzin kształcenia na kursie umiejętności zawodowych w przypadku kształcenia w zakresie efektów kształcenia właściwych dla dodatkowych umiejętności zawodowych – nie może ona być mniejsza niż 50 godzin. W tym przypadku przewidziano przepis przejściowy, zgodnie z którym kształcenie ustawiczne na kursach umiejętności zawodowych w zakresie efektów kształcenia właściwych dla dodatkowych umiejętności zawodowych, na których minimalna liczba godzin kształcenia jest mniejsza niż 50 godzin, rozpoczętych przed dniem wejścia w życie projektowanego rozporządzenia prowadzi się zgodnie z dotychczasowymi przepisami, nie dłużej niż do zakończenia tych kursów.

Ramka 4

Ważne! BCU będzie mogło prowadzić również turnusy dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników oraz inne kursy umożliwiające uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub zmianę kwalifikacji zawodowych.

Zatrudnianie kadry

Jeśli chodzi o zatrudnianie kadry, to do BCU będzie miała zastosowanie większość regulacji ujętych w przepisach dotyczących centrów kształcenia zawodowego i placówek kształcenia ustawicznego. Chodzi tu m.in. o regulacje dotyczące m.in. zatrudniania nauczycieli, zatrudniania specjalistów niebędących nauczycielami, powołania dyrektora BCU, kwalifikacji osób zatrudnionych w BCU. Do BCU zastosowanie będą miały także przepisy ustawy – Karta Nauczyciela i art. 15 ustawy – Prawo oświatowe, dotyczące zatrudnienia w placówce, za zgodą organu prowadzącego, osób niebędących nauczycielami, posiadających przygotowanie uznane przez dyrektora centrum za odpowiednie do prowadzenia zajęć z zakresu kształcenia zawodowego.

Nadzór kuratoryjny

Zarówno publiczne, jak i niepubliczne BCU jako placówki oświatowe będą podlegały nadzorowi pedagogicznemu sprawowanemu przez kuratorów oświaty w imieniu wojewodów. Ponadto na podstawie przepisów art. 7 ust. 4 pkt 5 ustawy o Radzie Ministrów przewidziano powołanie komitetu sterującego, którego zadaniem będzie monitorowanie funkcjonowania BCU ujętych w ogólnopolskiej sieci branżowych centrów umiejętności.

Obowiązek powołania rady

Nowelizacja przewidziała również wprowadzenie obowiązku powołania Rady BCU, w skład której będą wchodzili m.in.:

• pracodawcy, w tym z sektora MŚP,
• partnerzy społeczni oraz
• przedstawiciele regionalnych i lokalnych organów samorządu terytorialnego.

W każdym BCU obowiązkowo będzie działać rada placówki, lecz w innym składzie niż rady funkcjonujące obecnie w szkołach i placówkach.

W skład rady BCU zostanie powołanych co najmniej:

• po jednym przedstawicielu:

a) powiatowej rady rynku pracy właściwej ze względu na siedzibę placówki,

b) wojewódzkiej rady rynku pracy właściwej ze względu na siedzibę placówki;

• po dwóch przedstawicieli:

c) organizacji pracodawców, samorządu gospodarczego, innej organizacji gospodarczej, stowarzyszenia lub samorządu zawodowego lub sektorowej rady do spraw kompetencji, właściwych dla danej dziedziny zawodowej,

d) pracodawców właściwych dla danej dziedziny zawodowej,

e) spośród osób prowadzących zajęcia w BCU.

Tryb wyboru przedstawicieli do Rady BCU powinien zostać określony w statucie tej placówki.

Finansowanie

Jak wspomniano wyżej, aktualnie powstają jednostki utworzone w ramach konkursu „Utworzenie i wsparcie funkcjonowania 120 branżowych centrów umiejętności (BCU), realizujących koncepcję centrów doskonałości zawodowej (CoVEs)”, ogłoszonego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w latach 2022 i 2023. Mają być one finansowane ze środków tego konkursu, czyli z Krajowego Planu Odbudowy, z tym że w przypadku:

• BCU założonych przed dniem 1 stycznia 2024 r. – nie dłużej niż do 30 września 2025 r.;
• BCU założonych w okresie od 1 stycznia 2024 r. do 31 grudnia 2024 r. – nie dłużej niż do 30 czerwca 2026 r.

Następnie, w latach 2025 i 2026, w budżecie państwa utworzona zostanie rezerwa celowa przeznaczona na dofinansowanie funkcjonowania branżowych centrów umiejętności. Jej podziału dokona minister właściwy do spraw oświaty i wychowania w porozumieniu z ministrem finansów publicznych.

Po zakończeniu realizacji projektów finansowanych w ramach konkursu KPO przewiduje się więc objęcie ich hybrydowym mechanizmem dofinansowania. Model ten przewiduje:

1. dotację celową udzielaną powiatom, przeznaczoną na funkcjonowanie zarówno publicznych, jak i niepublicznych BCU oraz

2. mechanizm podziału subwencji oświatowej oparty na konstrukcji tzw. ucznia przeliczeniowego objętego branżowym szkoleniem zawodowym w BCU.

Centrum, niezależnie od dotacji celowej, otrzyma więc na każdego ucznia objętego branżowym szkoleniem zawodowym dotację z budżetu powiatu będącego dla tych centrów organem rejestrującym – w wysokości równej kwocie przewidzianej na takiego ucznia w części oświatowej subwencji ogólnej dla powiatu. Jej wysokość będzie ustalana jako iloczyn kwoty przewidzianej na ucznia objętego branżowym szkoleniem zawodowym w części oświatowej subwencji ogólnej dla powiatu oraz liczby dni trwania branżowego szkolenia zawodowego w tym centrum, z wyłączeniem dni, w których to szkolenie nie jest prowadzone, podzielony przez liczbę dni w roku budżetowym. Dotację będzie się ustalać w wysokości kwoty przewidzianej w części oświatowej subwencji ogólnej w roku budżetowym, w którym rozpoczyna się branżowe szkolenie zawodowe.

Mechanizm subwencjonowania

W przypadku subwencjonowania dofinansowanie będzie się odbywało na podstawie danych systemu informacji oświatowej (SIO) dotyczących zrealizowanych branżowych szkoleń zawodowych dla uczniów i słuchaczy szkół prowadzących kształcenie zawodowe w roku szkolnym poprzedzającym rok, dla którego będzie ustalana kwota części oświatowej subwencji ogólnej. Pozwoli to na zróżnicowanie wysokości dofinansowania w zależności od czasu trwania branżowych szkoleń zawodowych, przy założeniu, że łączny wymiar branżowego szkolenia zawodowego w odniesieniu do uczniów wynosić będzie nie mniej niż 15 godzin, a dzienny – średnio nie mniej niż 5 godzin.

Subwencjonowaniem, tak jak w przypadku udzielania dotacji celowej, będą objęte centra funkcjonujące w ogólnopolskiej sieci BCU ogłoszonej w obwieszczeniu MEiN.

Ustawodawca utrzymał również względem BCU inne regulacje w zakresie realizacji zadań o takim samych charakterze jak zadania wykonywane przez inne placówki prowadzące kształcenie zawodowe, tj. centra kształcenia zawodowego i placówki kształcenia ustawicznego (zajęcia praktyczne, turnusy dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników). Przesądzono ponadto, że w pozostałym zakresie BCU będą pobierały opłaty od uczestników, którzy nie są uczniami lub słuchaczami szkół prowadzących kształcenie zawodowe, którzy uczestniczą w branżowych szkoleniach zawodowych.

Mechanizm dotowania

BCU, dla których organem prowadzącym lub rejestrującym będą jednostki samorządu terytorialnego, wyłonione w ramach konkursu organizowanego przez resort edukacji, mającego na celu wyłonienie branżowych centrów umiejętności tworzących ogólnopolską sieć branżowych centrów umiejętności oraz rozwój tej sieci, zostaną uwzględnione w dotacji celowej dla jednostek samorządu terytorialnego przeznaczonej na funkcjonowanie tych placówek, tj. na realizację przewidywanych dla tych placówek zadań nieobejmujących branżowych szkoleń zawodowych dla uczniów i słuchaczy szkół prowadzących kształcenie zawodowe (jak wyżej wskazano – subwencjonowanych). Planowana wysokość dotacji celowej przeznaczonej dla jednej placówki wynosi 1 mln zł rocznie.

W przypadku BCU prowadzonych przez osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego przewiduje się udzielanie dwóch dotacji na podstawie nowych rozwiązań zawartych w ustawie z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1400):

• jedną dotację – w wysokości równej kwocie dofinansowania jednego BCU z rezerwy celowej wydzielonej w budżecie państwa (1 mln zł),
• drugą – zależną od kwoty części oświatowej subwencji ogólnej przewidzianej na uczniów i słuchaczy uczestniczących w branżowych szkoleniach zawodowych.

W uzasadnieniu wskazano, że nie zakłada się różnicowania stawek dotacji dla publicznego i niepublicznego BCU, ponieważ zadania podstawowe przewidywane dla tych placówek będą jednakowe. Możliwość uzyskania wyżej wymienionych dwóch dotacji zostanie zapewniona od momentu zaprzestania finansowania danego BCU ze środków przekazywanych w ramach konkursu „Utworzenie i wsparcie funkcjonowania 120 branżowych centrów umiejętności (BCU), realizujących koncepcję centrów doskonałości zawodowej (CoVEs)”. Zastrzeżono jednak, że resort oświaty będzie mógł w drodze rozporządzenia określić sposób podziału części oświatowej subwencji ogólnej między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego, z uwzględnieniem liczby uczniów lub słuchaczy szkół prowadzących kształcenie zawodowe objętych branżowym szkoleniem zawodowym realizowanym przez branżowe centra umiejętności wchodzące w skład ogólnopolskiej sieci branżowych centrów umiejętności.

Jednostka samorządu terytorialnego otrzyma dotację celową (ze wspomnianej wyżej rezerwy na lata 2025–2026) na dofinansowanie funkcjonowania BCU:

• w okresach od 1 października do 31 grudnia 2025 r. oraz od 1 stycznia do 31 grudnia 2026 r. – w przypadku BCU wyłonionych w konkursie „Utworzenie i wsparcie funkcjonowania 120 branżowych centrów umiejętności (BCU), realizujących koncepcję centrów doskonałości zawodowej (CoVEs)”, ogłoszonym przez ministra do spraw oświaty i wychowania w latach 2022 i 2023, których wsparcie funkcjonowania w ramach tego konkursu trwa nie dłużej niż do 30 września 2025 r. oraz które tworzą ogólnopolską sieć branżowych centrów umiejętności i będą finansowane ze środków tego konkursu (nie dłużej jednak niż do 30 września 2025 r.),
• w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2026 r. – w przypadku BCU wyłonionych w konkursie „Utworzenie i wsparcie funkcjonowania 120 branżowych centrów umiejętności (BCU), realizujących koncepcję centrów doskonałości zawodowej (CoVEs)”, ogłoszonym przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w latach 2022 i 2023, których wsparcie funkcjonowania w ramach tego konkursu zakończy się w okresie od 1 października 2025 r. do 30 czerwca 2026 r. oraz które tworzą ogólnopolską sieć branżowych centrów umiejętności i będą finansowane ze środków tego konkursu (nie dłużej jednak niż do 30 czerwca 2026 r.)

Warto tutaj przypomnieć, że dotacja może być wykorzystana wyłącznie na pokrycie wydatków bieżących związanych z realizacją ustawowych zadań.

Dotacji udzielają wojewodowie. Jednak podziału środków przeznaczonych na dotację między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego dokona minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, a następnie poinformuje o dokonanym podziale właściwego wojewodę w terminie 10 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej. Z kolei wojewoda – po otrzymaniu tej informacji w terminie 14 dni – sporządzi i przekaże ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych wniosek o zwiększenie wydatków w części budżetu państwa będącej w dyspozycji wojewody.

Ważne! Planowana wysokość dotacji celowej przeznaczonej dla jednego BCU wynosi maksymalnie 1 mln zł za okres pełnych 12 miesięcy. Jeśli okres dotowania będzie krótszy, kwota ta będzie proporcjonalnie zmniejszana.

Dotacja będzie przekazywana w częściach w terminie do 15. dnia każdego miesiąca, za który będzie przysługiwała. Przy czym będzie ona podlegać rozliczeniu, a także ewentualnemu zwrotowi w całości lub w części – w przypadku jej niewykorzystania lub wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem. Resort oświaty ma określić w drodze rozporządzenia tryb i sposób rozliczania dotacji, w tym sposób ustalania wysokości dotacji podlegającej zwrotowi, oraz wzór formularza rocznego rozliczenia wykorzystania dotacji, co ma zapewnić jawność i przejrzystość gospodarowania środkami budżetu państwa.

Rozliczanie dotacji

Przepisy wskazują też, na co mogą być przeznaczone kwoty, jakie w latach 2025 i 2026 otrzymają BCU prowadzone przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz osoby fizyczne (otrzymują z budżetu powiatu będącego dla tych centrów organem rejestrującym dotację na dofinansowanie funkcjonowania branżowych centrów umiejętności w danym roku budżetowym w wysokości przekazanej przez wojewodę).

Kwota otrzymanego wsparcia będzie mogła być przeznaczona wyłącznie na:

▶1. pokrycie wydatków bieżących branżowego centrum umiejętności, w tym na:

a) roczne wynagrodzenie osoby fizycznej zatrudnionej na podstawie umowy o pracę w branżowym centrum umiejętności w przeliczeniu na maksymalny wymiar czasu pracy – w wysokości nieprzekraczającej:

– w przypadku publicznego branżowego centrum umiejętności – 250 proc. 12-krotnego średniego wynagrodzenia nauczyciela dyplomowanego, o którym mowa w art. 30 ust. 3 pkt 3 ustawy – Karta Nauczyciela,

– w przypadku niepublicznego branżowego centrum umiejętności – 150 proc. 12-krotnego średniego wynagrodzenia nauczyciela dyplomowanego, o którym mowa w art. 30 ust. 3 pkt 3 ustawy – Karta Nauczyciela,

b) roczne wynagrodzenie osoby fizycznej zatrudnionej na podstawie umowy cywilnoprawnej w publicznym lub niepublicznym BCU oraz osoby fizycznej prowadzącej publiczne lub niepubliczne BCU, jeżeli pełni funkcję dyrektora tego centrum – w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kwot określonych w lit. a,

c) sfinansowanie wydatków związanych z realizacją zadań organu prowadzącego, o których mowa w art. 10 ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe;

▶2. pokrycie wydatków na zakup środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Mogą one obejmować:

a) środki dydaktyczne, książki i inne zbiory biblioteczne niezbędne do realizacji statutowych zadań branżowego centrum umiejętności,

b) meble,

c) pozostałe środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne o wartości nieprzekraczającej wielkości określonej zgodnie z art. 16f ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, dla których odpisy amortyzacyjne są uznawane za koszt uzyskania przychodu w 100 proc. ich wartości w momencie oddania do używania.

Powiat będzie mógł kontrolować prawidłowość wykorzystania dotacji.

Ramka 5

Ramka 6

Przy czym osoby upoważnione do przeprowadzenia kontroli będą miały prawo wstępu do BCU oraz wglądu do prowadzonej przez nie dokumentacji organizacyjnej, finansowej oraz innej dokumentacji związanej z realizacją zadań w związku z przekazaną dotacją. BCU ponadto będzie miało obowiązek udostępnić tę dokumentację w terminie 14 dni od dnia zwrócenia się przez osobę upoważnioną do przeprowadzenia kontroli o udostępnienie tej dokumentacji. Jeśli niepubliczne branżowe centrum umiejętności lub organ prowadzący takie centrum będzie utrudniał lub udaremniał czynności kontrolne, powiat będzie wzywał dyrektora tego centrum lub organ prowadzący to centrum do zaprzestania tych działań w wyznaczonym terminie. Natomiast po bezskutecznym upływie terminu wstrzyma – w drodze decyzji administracyjnej – przekazywanie niepublicznemu BCU dotacji, do dnia umożliwienia przeprowadzenia w tym centrum czynności kontrolnych.

Udzielona dotacja nie będzie podlegać egzekucji, choć w przypadku stwierdzenia uchybień będzie podlegać obowiązkowi zwrotu w przypadku wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem lub pobranej nienależnie.

Zadania rady powiatu

Rada powiatu, w drodze uchwały, ustali tryb udzielania i rozliczania dotacji oraz tryb przeprowadzania kontroli prawidłowości ich wykorzystania, w tym zakres danych, które powinny być zawarte we wniosku o udzielenie dotacji i w rozliczeniu jej wykorzystania, oraz termin i sposób rozliczenia wykorzystania dotacji. Rada powiatu będzie także mogła – również w drodze uchwały – wyrazić zgodę na udzielenie dotacji w wysokości wyższej.

SIO: wykazywanie nowych placówek w systemie oświaty

Wskutek zmian w przepisach ustawy – Prawo oświatowe pojawiła się konieczność nowelizacji ustawy o systemie informacji oświatowej. Niezbędne stało się przede wszystkim wprowadzenie informacji związanych z funkcjonowaniem nowego typu placówki w systemie oświaty. I tak postanowiono, że w systemie informacji oświatowej będą gromadzone i przetwarzane dane związane z funkcjonowaniem branżowego centrum umiejętności, które będą dotyczyły:

1) nazwy i adresu siedziby ogólnopolskiej organizacji branżowej właściwej dla danej dziedziny zawodowej, z którą organ prowadzący branżowe centrum umiejętności zawarł porozumienie;

2) włączenia branżowego centrum umiejętności do ogólnopolskiej sieci branżowych centrów umiejętności wraz z datą tego włączenia;

3) liczby form pozaszkolnych kształcenia ustawicznego oraz liczby uczestników tych form;

4) kształcenia ustawicznego ucznia, w tym:

a) uczestniczenia w turnusie dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników,

b) daty rozpoczęcia i daty zakończenia turnusu dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników,

c) uczestniczenia w branżowym szkoleniu zawodowym,

d) daty rozpoczęcia i daty zakończenia branżowego szkolenia zawodowego,

e) wypadków, którym uległ uczeń, będąc pod opieką branżowego centrum umiejętności, z określeniem rodzaju wypadku, miejsca, w którym zdarzył się wypadek, rodzaju zajęć, w czasie których wypadek miał miejsce, oraz przyczyn tego wypadku.

Ponadto zbiór danych nauczyciela dotyczący doskonalenia zawodowego i dodatkowych uprawnień będzie uzupełniony o dane dziedzinowe związane z ukończeniem szkolenia branżowego przez nauczyciela zatrudnionego w szkole lub placówce oświatowej.

Szkolenia dla nauczycieli

Nowelizacja przesądziła, że BCU będą dodatkowym miejscem odbywania obowiązkowych szkoleń branżowych przez nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczycieli praktycznej nauki zawodu. Szkolenia te będą prowadzone zgodnie z wprowadzonymi od 27 września 2023 r. art. 70c i art. 70d ustawy – Karta Nauczyciela. Obowiązek uczestniczenia w szkoleniach branżowych nie będzie dotyczył nauczycieli zatrudnionych w BCU.

Nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczyciele praktycznej nauki zawodu, zatrudnieni w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe oraz placówkach kształcenia ustawicznego i centrach kształcenia zawodowego, są zatem już zobowiązani doskonalić umiejętności i kwalifikacje zawodowe potrzebne do wykonywania pracy przez uczestniczenie w szkoleniach branżowych realizowanych w trzyletnich cyklach, w łącznym wymiarze 40 godzin w cyklu.

Obowiązek ten nie dotyczy nauczycieli:

1) prowadzących działalność gospodarczą związaną z nauczanym zawodem albo indywidualne gospodarstwo rolne, którego działalność jest związana z nauczanym zawodem, lub

2) zatrudnionych u pracodawców na stanowiskach związanych z nauczanym zawodem, lub

3) zatrudnionych w indywidualnych gospodarstwach rolnych, których działalność jest związana z nauczanym zawodem, lub

4) realizujących wyłącznie obowiązkowe zajęcia edukacyjne z zakresu danej części efektów kształcenia obejmującej język obcy zawodowy, określonej w podstawie programowej kształcenia w zawodzie szkolnictwa branżowego.

Za spełnienie ww. obowiązku będzie się uznawać również odpowiednio udział nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych oraz nauczycieli praktycznej nauki zawodu w formach doskonalenia zawodowego realizowanych u pracodawców w ramach regionalnych programów operacyjnych, o których mowa w ustawie z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 225 i 412).

Dyrektorzy zorganizują

Szkolenia branżowe będzie miał obowiązek zorganizować dyrektor szkoły, placówki lub centrum. Uczestnictwo w szkoleniu będzie się odbywać z inicjatywy dyrektora lub na wniosek nauczyciela (wynika to z art. 70c ust. 5 ustawy – Karta Nauczyciela). Uczestnictwo w szkoleniu będzie dla nauczyciela płatne, tzn. zachowa on prawo do pełnego wynagrodzenia. Ponadto pedagogowi odbywającemu szkolenie branżowe w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania lub miejsce pracy będą przysługiwać należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową – innymi słowy zostanie mu rozliczona delegacja. Natomiast nauczyciel, który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie szkolenia albo je przerwie, będzie zobowiązany do zwrotu szkole tych kosztów (art. 70c ust. 6–8 ustawy – Karta Nauczyciela).

WAŻNE! W przypadku nauczyciela zatrudnionego w więcej niż jednej szkole lub placówce szkolenia branżowe zorganizuje dyrektor szkoły lub placówki wskazanej przez nauczyciela jako podstawowe miejsce zatrudnienia.

Obowiązki nauczyciela

Po zakończeniu szkolenia branżowego nauczyciel w terminie 30 dni będzie przedkładał dyrektorowi szkoły informację o zakresie i wymiarze odbytego szkolenia, potwierdzoną przez dyrektora BCU, pracodawcę lub osobę prowadzącą indywidualne gospodarstwo rolne.

• Jakie mogą być źródła finansowania szkoleń?

Koszty szkolenia branżowego będą finansowane:

1) przez pracodawców lub osoby prowadzące indywidualne gospodarstwa rolne, lub

2) ze środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego, o którym mowa w art. 69a ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, na zasadach dotyczących kursów, lub

3) ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły na wydatki związane z organizacją i prowadzeniem doskonalenia zawodowego nauczycieli, lub

4) ze środków pochodzących z programów edukacyjnych Unii Europejskiej.

Ramka 7

W przypadku realizacji szkoleń branżowych w wymiarze większym niż 40 godzin w trzyletnim cyklu źródłem finansowania tych szkoleń nie mogą być środki z Krajowego Funduszu Szkoleniowego czy środki na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli.

Ponadto w związku z zaistniałymi zmianami pojawiła się konieczność wprowadzenia zmian do rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe (Dz.U. poz. 1653). Resort edukacji przygotował jego nowelizację (Dz.U. poz. 2054). Zgodnie z ustawą – Prawo oświatowe branżowe centrum umiejętności zostało wskazane, obok pracodawców i indywidualnych gospodarstw rolnych, jako miejsce odbywania obowiązkowych szkoleń branżowych przez nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczycieli praktycznej nauki zawodu, mających na celu doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych potrzebnych do wykonywania pracy. W związku z powyższym w rozporządzeniu zostały wprowadzone zmiany uwzględniające branżowe centrum umiejętności jako nowy podmiot upoważniony do przyjmowania nauczycieli na szkolenia branżowe. ©℗